Сапарғали Бегалин «Бала Шоқан» әңгімесі

Күні. Сабақтың тақырыбы: Сапарғали Бегалин «Бала Шоқан» әңгімесі 9 А, В сын.
Сабақтың мақсаты:

а) Білімділік: Жазушы туралы мағлұмат алады, шығарманың мазмұнын игереді, идеясын ашады;
ә) Тәрбиелік: Оқушылардың адамгершілік қасиеттер туралы түсінігі, өнерге деген қызығушылығы арта түседі, өнерді бағалауға үйренеді;
б) Дамытушылық: Топтасып жұмыс істеуге, өзінше ой қорытуға, қосымша ақпараттарды қолдануға дағдыланады, таным қабілеттері дамиды.
Сабақтың түрі: Жаңа сабақ
Сабақтың әдісі: түсіндіру
Сабақтың көрнекілігі: Шоқан Уалиханов, Сапарғали Бегалиннің портреттері,
Сабақтың барысы:

І Ұйымдастыру
ІІ Үй тапсырмасын сұрау
ІІІ. Жаңа сабақ. Бүгінгі сабақта біз ұлы тұлға Шоқан Уалихановтың балалық шағы жайлы жазылған С. Бегалиннің шығармасымен таныс боламыз.
С. Бегалин (1894 - 1985) Шығыс Қазақстан облысы, Абай ауданындағы Дегелең ауылында дүниеге келген.

Шығармалары «Сәтжан», «Қыран туралы аңыз», «Ермектің алмасы»
Ассоциация құру
Шоқанның апасының Мысыққа деген көзқарасы неге өзгерді? (Оқушы пікірі)
Кейіпкерлерге мінездеме бер
№ Кейіпкер Мінездеме Шығармада
1. Шоқан Қайырымды
әділ
уәдеге берік
өнерді құрметтеу Мысықты үйіне әкеліп тамақ береді. Киім береді. Інісінің әділетсіз әрекеттеріне тосқау салады. Мысықтың өнеріне қызығады
2. Мысық Өнерлі
зерек Мүсін жасайды
Көргенін пайымдай алады
3. Жақып Тентек Үйіне келген балаға сотқар мінезін көрсетеді
Мүсінді неден жасайды?
Мүсін – бір заттың пішінін металдан, балшықтан, гипстен жасау.
ІV. Енді шығарманы оқушыларға сұрақ – жауап беру арқылы пысықтау
1. Шыңғыс ауылы күзекке келгенде, сары бала сондай қуанды. Ала жаздай зарыға жалғыз ойнағандағы ойынан кетпейтін бір досы бар
Ол – төре баласы – Шоқан
2. Шыңғыс Құсмұрын еліне аға сұлтан болып тағайындалысымен, осы күзекке екі бөлмелі кеңсе үйін салғызды. Күзетшілері кімдер еді?
Сол үйдің жазғы – қысқы күзетшісі – сары баланың әке – шешесі
3. Сары баланың сол сағына күткен досы жолбарыстай шұбар құнанын елеңдете, аяңдатып жетіп келді. Ә дегенен тосырқап қалған сары бала балшықтан жасаған ойыншықтарын жия қойды. Орнынан түрегелді. Шоқан не деді?
- Ей, Мысық, аман ба? Мына ойыншықтарды кім істеді, - деп Шоқан сары балаға жылы амандасып, күлімсірей қарады.
4. Мысық Шоқанға бұрынғы үйірлігіне сеніп, ойыншықтарын тегіс көрсетті.
- Сен, немене, мені жатырқап қалғанбысың? – деді Шоқан Мысықты өзіне тарта сөйлеп.
- Сен мына ойыншықтарыңды маған бересің бе?
Жоқ, бермеймін, кешегі балалардай сен алып қашасың, - деп ойыншықтарын көйлегінің етегіне тыға бастады.
5. Бұрынғыдай емес, Шоқанға бойы үйренген Мысық тартынбай келеді. Бұлар үйге таянғанда, алдарынан кім шығады?
6. Иә, мен кетемін. Бағана айтқаным қайда, ұрсады, сабайды деп. Осыны айтып, Мысық есікке қарай шегіншектей бергенде не болды?
7. Бауырсақты бір – бірлеп жеп, қымызды имене жұтып отырған Мысыққа Шоқан не айтты?
8. Қандай әйелдің қасында отырған Жақып қолына шыбыртқы ұстап, әлі де Мысыққа өшіге қарады?
9. Шоқанның бұл күнгі ертіп келуінде қандай себеп бар еді?
10. Мысықтың өне бойына қайтадан көзі түскен сары бәйбіше оның кіші көйлегенің жағасы дал – дұл болып жыртылып тұрғанын көрді де, әлгі жұмыскер әйелге не айтты?
11. Көк қаршыға шегір көзін төңкере шаңырақтан аспан әлеміне құмарта бір қарап, бір рет дүр сілкініп қойды. Бұрын мұндай құсты көрмеген Мысық онан көзін алмай, қорқып қарайды. Мысықтың бағадан бері көзі түспеген бір нәрсе шыға келді. Ол не еді?
V. Сабақты бекіту. Семантикалық карта
Кейіпкерлер. Шығармадан үзінді Шыңғыс Шоқан Жақып Мысық Анасы Теңеу Эпитет
1. Сен істей ғой, шебер болсаң!
2. Ә, жарайды, бара ғой, екі айтпаған жақсы.
3. Кездемеден көйлектік шыт жыртып берші
4. Құйрығын қара, тап иттің құйрығы
5. Бауырсақ бересің бе, қант бересің бе?
6. Жолбарыстай, балалардай
7. Кесек денелі

VІ. Оқушыларды бағалау.
VІІ. Үйге тапсырма.
1. Шығарманы оқу, мазмұндау.
2. Шоқанға арнап 5 жолды өлең құру
3. Шығармадан көркемдегіш тәсілдерді табу.

Рассказы о матери. Заметное место в творчестве Мусрепова занимает большой цикл рассказов о матери, написанных им в разные годы. Он создал сильные, романтические образы, воспел всепобеждающую силу материнской любви.
В 1933 году молодой писатель перевел на родной язык рассказы М. Горького «Рождение человека» и «Сказки об Италии». Сохранив романтическую приподнятость их стиля, Мусрепов-переводчик подчеркнул некоторые психологические моменты. Изменил и некоторые названия. Вместо «Рождение человека» читатель получил «Мать матерей». Священное чувство материнства заняло в переводе центральное место, тогда как в оригинале внимание сконцентрировано на рождении человека.
Мусрепову оказался близким романтический пафос молодого Горького. Его слова о всепобеждающей материнской любви перекликаются с народным, хорошо знакомым Мусрепову представлением о величии матери. Правда, казахский писатель смолоду был сдержанным в проявлении своих чувств. Больше реалист, чем романтик, он показывал своих героев в действии. И уже в зависимости от реальных условий проявлялись их романтические черты.

Героиня рассказа «Материнский гнев» идет на все мыслимые муки ради спасения единственного сына. Ее подвергают изощренным пыткам, она терпит и жестокость тюремщиков, и голод, и холод. Выпущенная на свободу, она, как на крыльях, несется домой, чтобы увидеть сына. И вот она присела у очага. На тонком пальце исхудавшей, изможденной женщины, одетой в грязные отрепья, неожиданно сверкнуло кольцо. Вспыхнули огнем и ее большие черные глаза. Эта, казалось бы, случайно оброненная деталь вызывает у читателя целый рой мыслей и чувств. Взволнованный печальной судьбой героини, читатель переживает и сочувствует героине.
В народной поэзии многих стран с образом кольца связываются представления о любви и верности. У Мусрепова это традиционное символическое значение углубляется, принимая оттенок неугасимой материнской любви. Так одна лишь деталь свидетельствует о мастерстве Мусрепова-новеллиста.
Капия, Нагима, Аклима живут на родной казахской земле. Овеянные романтикой, эти образы реальны. Гордые и смелые, эти женщины способны на большие деяния. Люди склоняют головы перед ними. Мать — воплощение живой совести, готовности перенести любые испытания во имя жизни. И если материнская любовь не знает преград, то безмерна и любовь к матери. Даже злодея начинают мучить угрызения совести перед матерью. Цикл новелл о матери, в сущности — о человечности. Писатель возвышает человека, напоминая о его благородстве и величии.
Образы героинь цикла претерпевают эволюцию. Мужественные натуры, способные на самопожертвование во имя жизни на земле, они воплощают в себе богатства материнской души. Нагима («Мужество матери») ценою собственной жизни готова защитить бойца. Ни пытки, ни мучения не могут сломить ее волю, заставить предать человека. Пусть он сын другой матери, но материнские чувства Нагимы распространяются и на него.
Своеобразные образы матерей овеяны поэзией. Вереница сильных личностей, на чью долю выпадают тяжелые, порою трагические испытания, производят сильное впечатление.
Точный язык и выразительные детали усиливают гуманистический пафос образов. Вот, вся в лохмотьях, Капия заходит в чужой дом. Дети, сидящие у очага, шарахаются в сторону — такой страшной кажется им вошедшая. Но вот женщина начинает рассказ о себе, о своем сыне, она преображается, лучится ее взгляд, от нее исходит тепло любви, и недавно напуганные дети забывают о страхе, тянутся к ней, подчиняясь силе материнского чувства.
Как известно, в первое тридцатилетие века было написано немало произведений о судьбе женщины. Мухтар Ауэзов в своих рассказах и пьесах рассказал о трагической жизни казашки, зажатой в тисках обычаев старины. Беимбет Майлин воспел пробуждение ее личности. Новеллы Г. Мусрепова о матери прозвучали гимном женшине-матери.