"Бала үрейін қалай жеңеміз"?

Балада пайда болатын қорқыныш және

оны жою жолдары.

Қорқыныш мектеп жасына дейінгі балаларға тән сезім. Себебі, бұл жастағы балаларға қоршаған ортадағы құбылыстар таныс емес, жұмбақ болғандықтан қорқыныш пайда болады. Мектеп жасына қарай қорқыныш азая түседі, яғни бала дүниенің тылсым сырларын түсіне бастайды. Көбінесе, үлкендер баланы сақтандыру үшін қорқытып айтады. Мысалы; Итке жақындама, қауып алады. Пышақты ұстама, қолыңды кесіп аласың. Құдыққа қарама, құлап кетесің. т.б.

Балада пайда болатын қорқыныштардың бірнеше түрлері бар: баланың жас ерекшелігіне байланысты болатын қорқыныш, созылмалы қорқыныш, үрей т.б. Қорқыныш баланың жүйке жүйесіне, тыныс алу жолдарына, қан қысымына, асқазан сөлінің бөлінуіне әсер етеді. Балаға өлім туралы, ауыру туралы, апат (өрт, жер сілкінісі, т.б.) туралы әңгімелер бала психикасына әсер етеді. Балада пайда болған қорқынышты анықтау үшін, әуелі бала неден қорқатынын анықтап алу керек.

1. Үйде жалғыз қалудан;

2. Ауырудан;

3. Өліп қалудан;

4. Танымайтын бейтаныс адамдардан;

5. Әкесі немесе анасынан;

6. Ата- ана баланы жазалайды деп қорқудан;

7. Ертегі кейіпкерлерінен (мыстан кемпірден, склеттен, сиқыршыдан т.б.);

8. Ұйықтар алдында жатудан;

9. Балабақшаға, мектепке кешігіп қаламын деп қорқудан;

10. Қорқынышты түс көруден;

11. Қараңғыдан;

12. Қасқыр, ит, аю, жылан, т.б;

13. Машина, поезд, самолеттен;

14. Боран, күн күркіреу, найзағайдан;

15. Биіктен;

16. Тереңнен;

17. Жабық кішкентай бөлмеден ( дәретхана, жуынатын бөлме т.б.);

18. Судан;

19. Оттан;

20. Өрттен;

21. Соғыстан;

22. Үлкен көше, алаңнан;

23. Дәрігерден ( тіс дәрігерінен басқа);

24. Аққан қанды көрсе;

25. Екпе жасаса ( укол),

26. Бір жері ауырса;

27. Күтпеген, кенет шыққан дауыстан, дыбыстан;

Қорқыныштың санына қарай 6 жастағы бала 12 түрінен қорықса, балаға көңіл аудару керек. Қорқыныш түрлерінің неғұрлым көп болуы невроздың дамуына әкеп соғады, немесе мінез- құлқында ауыртпалық жағдайлар көрініс бере бастайды. Егер бала клиникалық жағдайларға байланысты невротикалық немесе зорлық түріндегі қорқыныштар алса, арнайы мамандарға жүгіну керек. Ал күнделікті жай қорқыныштарды ата- аналар сөзбен түсіндіру арқылы жоюға болады.

Балалардың жас ерекшеліктеріне байланысты ер балалар мен қыз балаларда қорқыныш түрлері әр түрлі болып келеді:

Қорқыныштан құтылу үшін ойналатын ойындар мен жаттығулар:

Неден қорқасың? Суретін сал, оны жең! ( 5-6 жас )

Баламен әңгімелесу барысында «Сен неден қорқасың?» деген сұрақтар төңірегінде әңгімелесу. Балаға қағаз беріп, қорқатын затының суретін салуды ұсыну. Сурет салып болғаннан кейін баладан қайтадан анықтап сұрап алып, баланың қолына қайшы беріп, қорқынышты (суретті) қиып, ұсақ бөлшектерге бөліп тастауды ұсыныңыз. Қиылған суреттерді қайтадан құрастырып көрсетіңіз, бірақ ол құрастырылмайды. Баланың көзінше қиылған суреттерді қоқысқа тастап, жағып жіберіңіз де, балаға қорқыныш кеткенін, енді ол болмайтынын түсіндіріңіз.

Ескерту: 1-2 аптадан кейін осы әрекетті қайталау керек. Суретте не өзгергенін бақылап отырыңыз.

Суретші ( 4-5 жас )

Көлемі үлкен плакатты жерге қойып, бір ыдысқа сұйық етіп бояу езіп, баланың алдына қойыңыз. Бала алдындағы бояуға аяғын, саусақтарын малып алып, қағазға басады. «Жапырақтар түсіп жатыр», «Жануарлардың іздері», «Мозайкалар» т.б. тақырыптар төңірегінде салуға болады.

Дизайнер (4-5 жас)

Бала өзінің беті-қолын, аяғын айнаға қарап тұрып бояйды.

Бет перделер (Маскалар) (6 жас)

Үлкендер мен балалар әртүрлі қорқынышты маскалар киіп алып билейді. Одан кейін маскаларын шешіп, бір-бірінің қолын алады. Мұндай ойындарды ойнағаннан кейін балада қорқыныш сейіледі.