Балаба?шада 1- ші с?билер тобынан бастап дыбыстарды дауыс ыр?а?ына келтіріп ?йреткенде к?птеген ?иынды?тар туады, ?сіресе ?лі д?рыс с?йлей алмайтын балалар т?рбиешіні? ?ой?ан с?ра?ына – ым - мимикамен жауап бередім.Мимика дегеніміз жан сырыны? дене ар?ылы сырт?а білінуі (бас изеу, к?лу, жылау, ?олмен, ауызбен белгі беру) т.б. Балалармен ж?мыс барысында, ?сіресе дыбыс ерекшеліктерін практика ж?зінде к?рсету кезінде, септігі болар деген оймен, енді ?р дыбысты? артикуляциялы? ж?нінде ?ыс?аша то?тал?ым келеді.
/А/ дауысты дыбысын айт?анда ауыз ке? ашылып, тіл ауыз ?уысында еркін жатады. Дауыс шымылды?ы ашы? болады.
/Э/ дыбысын айт?анда ауыз, тіс с?л ашылып, тіл ?шы асты??ы тісті? т?біне тиіп, ортасы с?л к?теріледі. Дауыс шымылды?ы ашы?.
/ И/ дыбысын айт?анда ерін к?лгендегідей екі езуге ?арай керіліп, барлы? тіс т?гел к?рінеді. Тіл ?шы т?менгі тісті? т?біне жанасады да, ал тілді? ортасы к?теріліп, ауыз ?уысыны? арт?ы жа?ына ?арай лы?сиды. Дауыс шымылды?ы ашы? болады.
/ Ы/ дыбысын айт?анда ерін ашылып, тістер т?гел к?рінеді, тілді? ?шы с?йірленіп, арт?ы жа?ы жо?ары к?теріледі. Дауыс шымылды?ы ашы? болады.
/ ?/ дыбысын айт?анда ерін т?тікшеге ??сап ал?а ?арай созылып, тіл ауыз ?уысыны? т?бінде жатады да, ?шы с?л с?йірленіп, жо?ары к?теріледі. Дауыс шымылды?ы ашы?.
/ ?/ дыбысын айт?анда ерін с?йірленіп, ал?а ?арай жиырлады. Тіл ?шы асты??ы тістен алыстап, арт?ы жа?ы жо?ары к?теріледі. Дауыс шымылды?ы ашы? болады.
/ ?/ дыбысын айт?анда, ерін д??геленеді, тіл ?шы асты??ы тістерге тиеді де, ортасы к?теріледі. Дауыс шымылды?ы ашы? болады.
/ ?/ дыбысын айт?анда тіл ал?а ?арай ?оз?алып, тіл ?шы асты??ы тістерді? т?біне тиіп, ортасы та?дай?а ?арай к?теріледі. Ауыз ке?інен ашылады (а дыбысын айт?андай).
/ Е/ дыбысын айт?андай ауыз ?уысы ке?інен ашылып, тіс ашы? к?рінеді де, тілді? алды??ы екі шеті асты??ы тістерді? т?біне тиіп, тілді? ортасы жо?ары к?теріледі. Дауыс шымылды?ы ашы? болады.
/С-З/ дыбыстарын айт?анда ерін езу тартып, к?лген кездегідей керіліп, тістер к?рінеді. Тілді? ?шы т?менгі тістерді? т?біне тиеді де, тіл ортасы с?л д?нестіліп, екі жа?ы асты??ы тістерге жанасады. Деміміз тіл ортасынан шы?ады.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«?аза? тіліндегі фонетика ерекшеліктері.»
Қазақ тіліндегі фонетика ерекшеліктері.
Балабақшада 1- ші сәбилер тобынан бастап дыбыстарды дауыс ырғағына келтіріп үйреткенде көптеген қиындықтар туады, әсіресе әлі дұрыс сөйлей алмайтын балалар тәрбиешінің қойған сұрағына – ым - мимикамен жауап бередім.Мимика дегеніміз жан сырының дене арқылы сыртқа білінуі (бас изеу, күлу, жылау, қолмен, ауызбен белгі беру) т.б. Балалармен жұмыс барысында, әсіресе дыбыс ерекшеліктерін практика жүзінде көрсету кезінде, септігі болар деген оймен, енді әр дыбыстың артикуляциялық жөнінде қысқаша тоқталғым келеді.
/А/ дауысты дыбысын айтқанда ауыз кең ашылып, тіл ауыз қуысында еркін жатады. Дауыс шымылдығы ашық болады.
/ О/ дыбысын айтқанда ерін дөңгеленіп, тілдің ұшы астыңғы тістен алыстап, артқы жағы сәл жоғары көтеріледі.
/ У/ дыбысын айтқанда ерін сүйірленіп, алға созылады. Тілдің ұшы жиырылып, артқы жағы көтеріледі. Дауыс шымылдығы ашық.
/Э/ дыбысын айтқанда ауыз, тіс сәл ашылып, тіл ұшы астыңғы тістің түбіне тиіп, ортасы сәл көтеріледі. Дауыс шымылдығы ашық.
/ И/ дыбысын айтқанда ерін күлгендегідей екі езуге қарай керіліп, барлық тіс түгел көрінеді. Тіл ұшы төменгі тістің түбіне жанасады да, ал тілдің ортасы көтеріліп, ауыз қуысының артқы жағына қарай лықсиды. Дауыс шымылдығы ашық болады.
/ Ы/ дыбысын айтқанда ерін ашылып, тістер түгел көрінеді, тілдің ұшы сүйірленіп, артқы жағы жоғары көтеріледі. Дауыс шымылдығы ашық болады.
/ Ү/ дыбысын айтқанда ерін түтікшеге ұқсап алға қарай созылып, тіл ауыз қуысының түбінде жатады да, ұшы сәл сүйірленіп, жоғары көтеріледі. Дауыс шымылдығы ашық.
/ Ұ/ дыбысын айтқанда ерін сүйірленіп, алға қарай жиырлады. Тіл ұшы астыңғы тістен алыстап, артқы жағы жоғары көтеріледі. Дауыс шымылдығы ашық болады.
/ Ө/ дыбысын айтқанда, ерін дөңгеленеді, тіл ұшы астыңғы тістерге тиеді де, ортасы көтеріледі. Дауыс шымылдығы ашық болады.
/ Ә/ дыбысын айтқанда тіл алға қарай қозғалып, тіл ұшы астыңғы тістердің түбіне тиіп, ортасы таңдайға қарай көтеріледі. Ауыз кеңінен ашылады (а дыбысын айтқандай).
/ Е/ дыбысын айтқандай ауыз қуысы кеңінен ашылып, тіс ашық көрінеді де, тілдің алдыңғы екі шеті астыңғы тістердің түбіне тиіп, тілдің ортасы жоғары көтеріледі. Дауыс шымылдығы ашық болады.
/С-З/ дыбыстарын айтқанда ерін езу тартып, күлген кездегідей керіліп, тістер көрінеді. Тілдің ұшы төменгі тістердің түбіне тиеді де, тіл ортасы сәл дөнестіліп, екі жағы астыңғы тістерге жанасады. Деміміз тіл ортасынан шығады.
Жабық дауыс шымылдығының дірілінен /з/дыбысы жасалады.
/Ш-Ж/дыбыстарынайтқанда ерін дөңгеленеді де, алға қарай жиырылады. Үстіңгі, астыңғы тістердің аралығы /с-з/ дыбыстарын айтқандағыдай тіл ұшы жалпақтанып қысқа тістердің түбіне жуықтайды, бірақ тимейді. Тілдің алдыңғы жағы ойықталады да, екі жағы үстіңгі тіске тиеді. Жабық дауыс шымылдығының дірілінен /ж/ дыбысы жасалады.
/Ң/- дыбысы да /н/ дыбысы сияқты мұрынмен айтылады, /ң/ дыбыснан /н/ дыбысының айырмасы – тілдің ұшы тістің түбіне тиеді.
/Т,Д,Н/ дыбыстарының дұрыс айтылу артикуляциясы мынандай: ерін сәл ашылып, жіңішкерген тіл ұшы жоғары көтеріледі де, үстіңгі тістің түбіне тиеді, тілдің алдыңғы екі шеті үстіңгі тістерге қатты жабысады. Дем тіл ұшы мен тістің арасынан шығады да, /т/ дыбысы жасалады; дауыс шымылдығының дірілінен /д/ дыбысы жасалып, ал тілдің төмен түсуіне /н/ дыбысы жасалады. Дем мұрын арқылы еркін шығады, тіл үстіңгі тістің түбіне тиеді.
/Ф- В/ дыбыстарының дұрыс артикуляциясы мынанадай:
- Үстіңгі ерін сәл көтеріңкі қалыпта болады да, тіске тимейді.
- Иек 1- 2 мм төмендейді.
- Астыңғы еріннің ішкі жағы үстіңгі тіске жанасады.
- Тіл ауыз қуысында еркін жатып, дем үстіңгі тіс пен астыңғы ерін арқылы шықса - / ф/ дыбысына, дауыс қосылса, в дыбысы жасалады.
- /М/ дыбысы кішкене тілден төмен түсіп, дем мұрын арқылы шығады.
- /П - Б/ дыбыстарын айтқанда кішкене тіл ашық тұрады, дем ауыз қуысы арқылы қатты жұмылған еріннің тез ашылуынан сыртқа шығу нәтижесінде жасалады.
/Р - Л/ дыбыстарының дұрыс артикуляциясы мынандай: ерін сәл ашылып, тілдің ұшы үстіңгі тістің түбіне тиеді.
/Л/ дыбысын айтқанда, тілдің ұшы жоғары көтеріліп, тістің түбіне тиеді. Ал тілдің артқы жағы көтеріңкі, ортасы ашық болып, екі жағы тіске тимей дем тілдің ортасынан шығады.
/Қ, к, ғ, һ, х/ дыбыстарының дұрыс артикуляциясы мынандай: ерін ашылып, тілдің ұшы астыңғы тістің түбіне тиеді. Тілдің үстіңгі жағы таңдайға тиеді. Дем тіл мен таңдайдың арасынан шыққанда /к/ дыбысы жасалады. Дауыс шымылдығының дірілінен /г- ғ/ дыбысы естіледі, дем тіл мен таңдайдың арасынан біраз созылып шыққанда /х- һ/ дыбысы жасалады.
