Фонетика. Тіл дыбыстары.

Саба?ты? ма?саты:
А) Білімділігі: О?ушылар?а фонетика туралы т?сінік беру, тіл дыбыстарыны? адам ?міріндегі ма?ызы, ??рамдары туралы ??ым беру, жатты?у ж?мыстары мен ?осымша тапсырмалар ар?ылы бекіту.
?) Дамытушылы?ы: О?ушыларды? сауаттылы?ын, тілін дамыту, танымдылы?ын арттыру.
Б) Т?рбиелігі: Орындалатын тапсырмалар ар?ылы бір - бірін ты?дау?а, сыйлау?а да?дыландыру. Шапша?ды??а, ??ыптылы??а т?рбиелеу.
Саба?ты? т?рі: Д?ст?рлі.
Саба?ты? типі: Жа?а саба?ты т?сіндіру.
Саба?ты? ?дісі: Т?сіндіру, талдау, жатты?у орындау, ойлау.
Саба?ты? к?рнекілігі: интерактивті та?та, слайдттар.
П?наралы? байланыс: ?дебиет, т?нтану.

Саба?ты? барысы:
І. ?йымдастыру кезе?і.
1. О?ушылармен с?лемдесу.
2. О?ушыларды? саба??а ?атысын тексеру.
3. О?ушыларды? зейінін саба??а аудару.
ІІ. ?н?ранды орындау.
?й тапсырмасын с?рау: Лексикадан ?ткенді ?айталау.
232 - жатты?уды орындап келу. О?ушыларды? д?птерлерінен тексеремін. Ауызша 3 - 4 о?ушы?а о?ытамын.

?й ж?мысын ?орыту:
"Кім жылдам" с?ра? - жауап.
1. Ойды ?депті, сыпайы етіп жеткізу?
2. Айтылуы бірдей, ма?ынасы бас?а с?здер?
3. Айтылуы ?р т?рлі, ма?ынасы бірдей с?здер?
4. Д?рекі, ?депсіз с?здер?
5. Атын тура айту?а болмайтын с?з?
6. С?з байлы?ын зерттейтін сала?
7. Ма?ыналары бір - біріне ?арама - ?арсы с?здер?
8. ?олданудан шы?ып, аз айтылатын с?здер?
9. Белгілі бір к?сіпке айтылатын с?здерді? т?рі?

ІІІ. Жа?а саба?ымызды? та?ырыбы: Фонетика. Тіл дыбыстары.
Фонетика -(гректі? «фоне» деген с?зі негізінде ?олданыс?а енген) Фонені? ма?ынасы - дыбыс, ?н, дауыс. Фонетика - тіл дыбыстарыны? ж?йесін, жасалуы мен ерекшеліктерін, ?р т?рлі сипаты мен бір - бірімен тіркесу за?дылы?тарын зерттейтін тіл біліміні? саласы.
Тіл дыбыстары, біріншіден, адамны? дыбыстау м?шелері ар?ылы пайда болып шы?атын дыбыстар, екіншіден, белгілі ж?йелік сипаты бар, саны шектеулі ?ана дыбыстар, ?шіншіден, белгілі ??ымды білдіретін с?з ??райтын е? кіші тілдік б?лшек болып табылады. С?йтіп, тіл дыбыстары жеке т?р?анда ешбір ма?ына білдірмей, м?ні болмаса да, белгілі бір ж?йемен, т?ртіппен тіркесуі ар?ылы бір ??ымны? атауы болып табылатын, ма?ынасы бар с?зді ??райды.

Мына с?здерге назар аудартып, с?здерді? ?андай ?згеріске ?шырап т?р?анын айт?ызу:
Бас, тас, жас, ?ас, нас
Ескек, кек, ек
?ал, ла?, т?с, с?т, кел, лек.
Тіл дыбыстары кестедегі с?йлеу м?шелері ар?ылы жасалатынына назар аударту( слайд ар?ылы т?сіндіру), тыныс жолы м?шелері, ауыз ж?не м?рын ?уысы мен иек, жа? жатады. Тыныс жолына ?кпе мен к?мей, желбезек (дауыс шымылды?ы), ауыз ?уысына тіл, ерін, езу, тіс, та?дай, кішкене тіл жатады. Тіл дыбыстары осы м?шелерді? ?атысуы ар?ылы жасалады да, сол м?шелерді? ерекшеліктеріне ?арай дыбыстарды? сипаты аны?талады.
?н - ?кпеден шы??ан ауаны? кедергіге ?шырамай еркін шы?уынан пайда болады.
Салдыр - ?кпеден шы??ан ауаны? с?йлеу м?шелеріні? біріне со?ты?ып, кедергіге ?шырауынан пайда болады.
Осы ?н мен салдырды? дыбыс?а ?атысуына ?арай тілдегі дыбыстар дауысты ж?не дауыссыз болып келеді.
“?ліпби” с?зі араб алфавитіні? ал?аш?ы екі ?рпі – алиф пен би атауларыны? бірігуінен жасал?ан. ?ліпби жазуда ?олданылатын ?ріптерді? рет т?ртібі дегенді білдіреді. ?ліпбидегі к?рсетілген та?балар - ?ріптер. ?ріп - дыбысты? жазуда?ы та?басы.
О?улы?пен ж?мыс:
233 - жатты?у: Т?мендегі с?здерді? дыбыстарын м?мкіндігінше ?згерте отырып, оларды? с?з ма?ынасына тигізетін ?серін ба?ылау.
Сал, жат, тас, ты?, ?аш, жан.
Сал – жал, тал, ?ал
Жат – сат, ?ат, бат, тат

Шы?армашылы? ж?мыс. «Кім шапша??»
І. Берілген с?здерге тиісті дыбыстарды ?ойып, сол с?здерге синоним тауып жаз. Жы. дам, сабы. лы, с. лемдесу, ?лпе.
2. Т?мендегі антоним с?здерді ?лгі бойынша ж?п - ж?бымен жаз.
?л. Суы?. Жаман. А?. К?н. ?ыз. Жа?сы. ?ара. Жылы. Т?н. Т?зу. Тату.
?атты. ?зын. Араз. Ж?мса?. ?ыс?а. Жас. К?п. К?рі. Аз. ?исы?.
?лгі: Т?зу - ?исы?, ж?мса? - ?атты.

234 - жатты?у: Т?мендегі с?здерді? дыбыс санын к?бейту ар?ылы ма?ынасы бас?а - бас?а с?здер жаса?дар.
Ала, алау, ала?ан. Ат, ата, ата?, атаулы. У, уы?, уылдыры?.
Ыс, ыссы, ысты?тау. Ас, аспа, аспалы.

235 - жатты?у Метаграммаларды шеші?дер.
Егер т - дан бастаса? -
Биіктерді? биігі.
Егер д - дан бастаса? -
?иындарды? ?иыны.
Екеуін де алып тастаса?,
Балы?шыны? б?йымы (тау, дау, ау)

Егер б - дан бастаса? -
Т?тіндей боп к?шемін.
Егер н - дан бастаса? -
Жап - жасыл боп ?семін.
Жеке ?зімді тастаса? -
Ішкен жан?а кеселмін (бу, ну, у)

Г - ден баста, мен кіле?.
Ажарымын ?мірді?.
К - ден баста, енді мен.
?алды?ымын к?мірді? (г?л, к?л)

К - ден егер бастаса? -
Шомыласы? суына
Ш - дан егер бастаса? -
Жазда аунайсы? ??мына (к?л, ш?л)
Ма?ал - м?телдерді? мазм?нын ашу.
Берілген ма?алдарды? баламасын (ма?ыналас с?зін тап)
1. Т?йе бойына сеніп, жылдан ??р ?алыпты.
2. К?рмес - т?йені де к?рмес.
3. Кімні? тарысы піссе - соны? тауы?ы.
(Жа?ымпаз, а??армаушылы?, сенгіштік)
1. Фонетика нені зерттейді?
2. ?ріп пен дыбысты? айырмашылы?ы неде?
3. С?йлеу м?шелеріне нелер жатады?

Саба?ты бекіту:
Венн диаграммасы.

?йге тапсырма: Фонетика. Тіл дыбыстары
Ба?алау

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Фонетика. Тіл дыбыстары.»

Алматы облысы, Панфилов ауданы,
Сұптай ауылы, «№23 Сұптай орта мектебі» КММ
Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі
Ауғанбаева Оразхан Мырзахметқызы

Қазақ тілі5 - сынып

Сабақтың тақырыбы: Фонетика. Тіл дыбыстары.
Сабақтың мақсаты:
А) Білімділігі: Оқушыларға фонетика туралы түсінік беру, тіл дыбыстарының адам өміріндегі маңызы, құрамдары туралы ұғым беру, жаттығу жұмыстары мен қосымша тапсырмалар арқылы бекіту.
Ә) Дамытушылығы: Оқушылардың сауаттылығын, тілін дамыту, танымдылығын арттыру.
Б) Тәрбиелігі: Орындалатын тапсырмалар арқылы бір - бірін тыңдауға, сыйлауға дағдыландыру. Шапшаңдыққа, ұқыптылыққа тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: Дәстүрлі.
Сабақтың типі: Жаңа сабақты түсіндіру.
Сабақтың әдісі: Түсіндіру, талдау, жаттығу орындау, ойлау.
Сабақтың көрнекілігі: интерактивті тақта, слайдттар.
Пәнаралық байланыс: Әдебиет, тәнтану.

Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
1. Оқушылармен сәлемдесу.
2. Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру.
3. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ІІ. Әнұранды орындау.
Үй тапсырмасын сұрау: Лексикадан өткенді қайталау.
232 - жаттығуды орындап келу. Оқушылардың дәптерлерінен тексеремін. Ауызша 3 - 4 оқушыға оқытамын.

Үй жұмысын қорыту:
"Кім жылдам" сұрақ - жауап.
1. Ойды әдепті, сыпайы етіп жеткізу?
2. Айтылуы бірдей, мағынасы басқа сөздер?
3. Айтылуы әр түрлі, мағынасы бірдей сөздер?
4. Дөрекі, әдепсіз сөздер?
5. Атын тура айтуға болмайтын сөз?
6. Сөз байлығын зерттейтін сала?
7. Мағыналары бір - біріне қарама - қарсы сөздер?
8. Қолданудан шығып, аз айтылатын сөздер?
9. Белгілі бір кәсіпке айтылатын сөздердің түрі?

ІІІ. Жаңа сабағымыздың тақырыбы: Фонетика. Тіл дыбыстары.
Фонетика -(гректің «фоне» деген сөзі негізінде қолданысқа енген) Фоненің мағынасы - дыбыс, үн, дауыс. Фонетика - тіл дыбыстарының жүйесін, жасалуы мен ерекшеліктерін, әр түрлі сипаты мен бір - бірімен тіркесу заңдылықтарын зерттейтін тіл білімінің саласы.
Тіл дыбыстары, біріншіден, адамның дыбыстау мүшелері арқылы пайда болып шығатын дыбыстар, екіншіден, белгілі жүйелік сипаты бар, саны шектеулі ғана дыбыстар, үшіншіден, белгілі ұғымды білдіретін сөз құрайтын ең кіші тілдік бөлшек болып табылады. Сөйтіп, тіл дыбыстары жеке тұрғанда ешбір мағына білдірмей, мәні болмаса да, белгілі бір жүйемен, тәртіппен тіркесуі арқылы бір ұғымның атауы болып табылатын, мағынасы бар сөзді құрайды.

Мына сөздерге назар аудартып, сөздердің қандай өзгеріске ұшырап тұрғанын айтқызу:
Бас, тас, жас, қас, нас
Ескек, кек, ек
Қал, лақ, түс, сүт, кел, лек.
Тіл дыбыстары кестедегі сөйлеу мүшелері арқылы жасалатынына назар аударту( слайд арқылы түсіндіру), тыныс жолы мүшелері, ауыз және мұрын қуысы мен иек, жақ жатады. Тыныс жолына өкпе мен көмей, желбезек (дауыс шымылдығы), ауыз қуысына тіл, ерін, езу, тіс, таңдай, кішкене тіл жатады. Тіл дыбыстары осы мүшелердің қатысуы арқылы жасалады да, сол мүшелердің ерекшеліктеріне қарай дыбыстардың сипаты анықталады.
Үн - өкпеден шыққан ауаның кедергіге ұшырамай еркін шығуынан пайда болады.
Салдыр - өкпеден шыққан ауаның сөйлеу мүшелерінің біріне соқтығып, кедергіге ұшырауынан пайда болады.
Осы үн мен салдырдың дыбысқа қатысуына қарай тілдегі дыбыстар дауысты және дауыссыз болып келеді.
“Әліпби” сөзі араб алфавитінің алғашқы екі әрпі – алиф пен би атауларының бірігуінен жасалған. Әліпби жазуда қолданылатын әріптердің рет тәртібі дегенді білдіреді. Әліпбидегі көрсетілген таңбалар - әріптер. Әріп - дыбыстың жазудағы таңбасы.
Оқулықпен жұмыс:
233 - жаттығу: Төмендегі сөздердің дыбыстарын мүмкіндігінше өзгерте отырып, олардың сөз мағынасына тигізетін әсерін бақылау.
Сал, жат, тас, тық, қаш, жан.
Сал – жал, тал, қал
Жат – сат, қат, бат, тат

Шығармашылық жұмыс. «Кім шапшаң?»
І. Берілген сөздерге тиісті дыбыстарды қойып, сол сөздерге синоним тауып жаз. Жы.. дам, сабы.. лы, с.. лемдесу, әлпе...
2. Төмендегі антоним сөздерді үлгі бойынша жұп - жұбымен жаз.
Ұл. Суық. Жаман. Ақ. Күн. Қыз. Жақсы. Қара. Жылы. Түн. Түзу. Тату.
Қатты. Ұзын. Араз. Жұмсақ. Қысқа. Жас. Көп. Кәрі. Аз. Қисық.
Үлгі: Түзу - қисық, жұмсақ - қатты.

234 - жаттығу: Төмендегі сөздердің дыбыс санын көбейту арқылы мағынасы басқа - басқа сөздер жасаңдар.
Ала, алау, алақан. Ат, ата, атақ, атаулы. У, уық, уылдырық.
Ыс, ыссы, ыстықтау. Ас, аспа, аспалы.

235 - жаттығу Метаграммаларды шешіңдер.
Егер т - дан бастасаң -
Биіктердің биігі.
Егер д - дан бастасаң -
Қиындардың қиыны.
Екеуін де алып тастасаң,
Балықшының бұйымы (тау, дау, ау)

Егер б - дан бастасаң -
Түтіндей боп көшемін.
Егер н - дан бастасаң -
Жап - жасыл боп өсемін.
Жеке өзімді тастасаң -
Ішкен жанға кеселмін (бу, ну, у)

Г - ден баста, мен кілең.
Ажарымын өмірдің.
К - ден баста, енді мен.
Қалдығымын көмірдің (гүл, күл)

К - ден егер бастасаң -
Шомыласың суына
Ш - дан егер бастасаң -
Жазда аунайсың құмына (көл, шөл)
Мақал - мәтелдердің мазмұнын ашу.
Берілген мақалдардың баламасын (мағыналас сөзін тап)
1. Түйе бойына сеніп, жылдан құр қалыпты.
2. Көрмес - түйені де көрмес.
3. Кімнің тарысы піссе - соның тауығы.
(Жағымпаз, аңғармаушылық, сенгіштік)
1. Фонетика нені зерттейді?
2. Әріп пен дыбыстың айырмашылығы неде?
3. Сөйлеу мүшелеріне нелер жатады?

Сабақты бекіту:
Венн диаграммасы.

Үйге тапсырма: Фонетика. Тіл дыбыстары
Бағалау