?аза? тілі саба?тарында жа?а технологияларды пайдалану
?аза? тілі саба?тарында жа?а технологияларды пайдалану
?азіргі уа?ытта болаша? ?рпа?ымызды білімді, м?дениетті, саналы етіп т?рбиелеуде егеменді елімізде ?аза? тілін о?ыту ?мірдлік зор ма?ыз?а ие болып отыр.
?аза? тілін ?йрету барысында о?ушыларды ?аза? еліні? салт- д?ст?рімен, ?дет-??рпымен, м?дениетімен таныстыру, оларды жан-жа?ты дамуына, тілге деген к?з?арастарын ?алыптастыру?а к?п к?мегін тигізеді. ?аза? тілі де бас?а ?лт ?кілдеріне шет тіл болып санал?анды?тан шет тілін, я?ни, ?аза? тілін о?ыту ар?ылы о?ушыларды интернационализм рухына, ?лтты? патриотизмге т?рбиелеуге жол ашады. Олар ?з ?лтын с?йюге, ?зге ?лттарды сыйлау?а ?йретеді.
?аза? тілін о?ыту процесінде ана тілі басты р?л ат?арады. Егер о?ушы ?з ана тілінде грамматикалы? ??былыстарды, оларды? ерекшеліктері мен айырмашылы?тарын, дыбысталу ж?йесін білмесе немесе т?сінбесе ол ?аза? тілін о?ы?анда да т?сінбейді. Ана тілі мен салыстырып о?уды к?нделікті практикадан к?ріп ж?рміз. О?ушылар ?аза? тілін о?и отырып ?з ана тіліні? негізінде ?зге тілді саралап ?йренеді.
Тілді ?йрену кезінде ана тіліндегі ойды жеткізу т?сілдерін те?ірек ??ынады. ?аза? тілін о?ыту процесінде тілді д?рыс ?йрету, ауызша с?йлеу, сауатты жазу, м?нерлеп о?у ?те ма?ызды. О?ан м??алімнен к?п к?сіби шеберлікті талап етеді. Е? алдымен о?ушы ?з ана тілін жетік білуі керек. Егер ?з тілін жетік білмесе, о?ан ?аза? тілін ?йрену, я?ни, ме?геру ?те ?иын?а со?ады. Себебі, екі тілді салыстыра отырып ?ана о?ушы тілі ??былыстары мен айырмашылы?тарын саналы т?рде ме?гертуге болады. Салыстыра отырып, олар ?аза? тілін тез ме?гереді. Міне, ?з ана тіліні? ??діреті мен болмысынан, тіл м?дениеті мен тіл ?нерінен аттап кетіп ?зге ?лт тілдерін ?йрену еш?андай н?тиже бермейді.
??зіргі кездегі ?о?амда?ы ?згерістер білім беру ж?йесіне де ы?пал ететіні с?зсіз. М??алімге білімді біржа?ты формада емес, о?ушыларды? о?уын бас?ару, ба?ыт-ба?дар к?рсетіп, жол сілтеп, ке?ес беріп отыру ?ызметін ж?ктейді. ?аза? тілі п?ні бойынша о?ушы ереже немесе ??ымдар аны?тамасын тек жаттап ал?аннан г?рі, оларды іс ж?зінде саналы т?рде ?олдана алуы ?ажет. Т?рлі тапсырмалар мен жатты?улар ар?ылы теориялы? м?селелер, ?а?идалар ме?гертілу тиімді болып табылады.
?аза? тілін о?ыту- ?иын да ?ызы?ты ж?мыс. ??зіргі кезде ?аза? тілін о?ытатын мамандар?а ?ойылатын талап жа?а технологиялы? ?дістерді ?олдана отырып сапалы ж?не тере? білім беру, оларды? ойлау,есте са?тау, к?ру ?абілеттерін жетілдіру. Уа?ытты д?рыс пайдалану, ?р-т?рлі ?дістерді ?олдану, саба?ты мазм?нды да ?ызы?ты ?ткізу м??алімні? жеке басыны? интеллектісін, о?у іс ?рекетін, ?тілетін та?ырып мазм?нын аша білу. Я?ни, жеке т?л?аны дарынды, білімді де білікті етіп шы?ару м??алімні? педагогикалы? шеберлігі.
О?ушыны? ойлау ?абілетін дамыту?а игі ы?пал ететін, жа?аша о?ытуды? бір т?рі- саба?та де?гейлік тапсырмаларды ?олдану болып табылады. Де?гейлік тапсырмалар профессор Ж.?аратаевты? педагогикалы? технологиясыны? негізін ??райды. ?алым ?зіні? зерттеуінде о?ушыларды? о?у материалын ме?геру де?гейлері ?р т?рлі екендігін ескеріп, оны ?рі ?арай дамыту ма?сатында арнайы тапсырмалар ??растырылу ?ажет екендігін д?лелдейді.
??зіргі зерттеу ж?мыстары ?аза? тілі п?нінен о?ушыларды? дара ?асиетін, ?ылыми д?нитанымын, о?ушыны? ойлау ж?не с?йлеу тілін дамыту ма?сатында де?гейлік тапсырмаларды ?оладануды? ма?ызды екендігін к?рсетуде. Де?гейлік тапсырмалар о?ушыларды? ?аза? тілінен ал?ан білімін толы?тыра, тере?дете отырып, ?ажетті да?дылар мен біліктерді? ?алыптасуын ?амтамасыз етуіне м?мкіндік береді.
О?ушы білімі де?гейлік тапсырмаларды орындау барысында аны? к?рініп т?рады. ?р де?гейдегі тапсырмаларды? ?зіндік ерекшеліктері мен талаптары ж?не ба?алау номалары бар. Осы талаптар?а с?йкес о?ушыларды? ж?мысын ба?алау ж?йесі бар.
Саба?та тілдік ?атынас ?ш т?рлі жолмен немесе ?алыппен іске асырылады:
ж?пты?; 2. топты?; 3. ?жымды?.
Ж?пты? о?ыту ?алпында тілдік ?атынас екі адамны? арасында ж?реді. Онда негізгі ма?сат-екі о?ушыны? ?зара тілдесу ерекшеліктеріне, оларды? ?абілетіне, тілді білу д?режесіне, т.б. с?йене отырып іске асырылады.
М?нда о?ушылар екі- екіден ж?п?а б?лініп, ?р ж?п жеке тапсырмалар бойынша ж?мыс істейді де, оларды? сы?арлары бір- бірімен ауысып отырады. Ж?пты? ?алыппен тілді ?йтетуді? ерекшелігі: ол диалог ар?ылы ж?зеге асады да, тілдік ?арым- ?атынасты? ауызша т?рін дамыту?а себебін тигізеді. Б?л ?алып бойынша б?кіл тілдік материал диалогты? негізінде ме?геріледі.
Тілді топты? ?алып ар?ылы о?ыту арнайы ??рыл?ан ша?ын топтарды ?атысымды? ?дісті? ?а?идаларына бейімделуді? н?тижесінде ж?реді. О?ыту кезіндегі топтар саба?ты? ?туіне ?олайлы ша?ын адамдар санынан (3-5 адам) т?рады ж?не м??алімні? алдына ?ой?ан ма?сатына сай ??рылады.
О?ушыларды топтар?а б?ліп саба? ?ткізу о?ушылар арасында?ы ?арым- ?атынастары жа?сартады, д?рыс с?йлей білуге жа?дай жасайды, о?ушыларды? білімін жетілдіреді, ?р т?рлі мінез- ??лы?та?ы адамдармен пікір алмасу?а ?йретеді, топтар арасында о?ушы ?зіні? жеке –дара ?асиетін к?рсетуге м?мкіндік алады.
О?ытуды? ?жымды? ?алпы ж?пты? ж?н топты? ?алыптарды ?зара біріктіреді. ?йткені о?ытуда?ы с?йлесу процесі б?кіл топта?ы адамдармен де жеке-дара екеі адамны? арасында да ж?реді.
Коммуникативтік жатты?уларды пайдалана отырып, коммуникативтік технологияны ?алай пайдалану?а болатынын былай к?рсетуге болады:
Мысалы, саба?ты? басында тілдік орта?а енгізу ?шін с?ра?-жауап жатты?уларын ?ткіземін:
Сен ?айда т?расы??
Мен ?аза?станда т?рамын.
?аза?стан ?андай мемлекет?
?аза?стан- егеменді к?п ?лтты мемлекет.
?аза?станда пайдалы ?азбалар бар ма?
?аза?станда пайдалы ?азбалар к?п.
С?йлем ??растыр: мемлекеттік р?міздер.
Бізді? мемлекетті? р?міздері: ?н?ран, ту, елта?ба.
Синонимін ата: егеменді.
Т?уелсіз,дербес.
С?йлемді жал?астыр: Мен Отанымды, хал?ымды.
Мен Отанымды, хал?ымды с?йемін.
Осындай жатты?улар ар?ылы о?ушыларды? ойлау коммуникативті ?абілеттерін дамыту?а бролады.
?аза? тілі мен ?дебиеті саба?тарында о?ушыларды? комммуникативтік ?абілеттерін дамытуда ойын технологиясыны? алатын орнын ерекше атап ?туге болады. ?р ойыннны? ?з реті, ж?ні бар. Сонды?тан ?рбір саба? процесінде ?андай ойын ?олдану?а болатыны саба? мазм?нына, тіпті саба?ты пысы?тау, ?орытындылау кезінде де ойын элементіні? м?ні зор. Себебі: бала ойнап отырып бірнеше с?зді ?зіні? с?здік ?орына жинап отырады.
Мысалы: 1. Ойынны? шарты бойынша берілген с?йлемге ?р о?ушы бір с?зден ?осып, толы?тырып отыруы керек. Біра? с?йлемні? ма?ынасы ?згермеу керек. С?йлемге с?з ?осып, толы?тыра алма?ан о?ушы же?іледі.
Менде кітап бар.
Менде жа?сы кітап бар.
Менде ?алы? жа?сы кітап бар.
Менде ?ызы?, ?алы? жа?сы кітап бар.
Жа?а технологияны? элементеріні? бірі – Венн диаграммасы. Мысалы «?лылыр ?ндестігі» атты сыныптан тыс шарада Ш?к?рімм мен Абайды? ерекшеліктері мен ??састы?тарын Венн диаграммасы ьойынша ?орытындылау?а болады.
Фонетика тарауы бойынша сатылай комплекстік талдау ?олдану тиімді болады. Талдау 7 сатыдан т?рады:
Просмотр содержимого документа
«?аза? тілі саба?тарында жа?а технологияларды пайдалану »
Қазақтілі сабағында жаңа технологиялардың элементтерін пайдалану.
Қазіргі уақытта болашақ ұрпағымызды білімді, мәдениетті, саналы етіп тәрбиелеуде егеменді елімізде қазақ тілін оқыту өмірдлік зор маңызға ие болып отыр.
Қазақ тілін үйрету барысында оқушыларды қазақ елінің салт- дәстүрімен, әдет-ғұрпымен, мәдениетімен таныстыру, оларды жан-жақты дамуына, тілге деген көзқарастарын қалыптастыруға көп көмегін тигізеді. Қазақ тілі де басқа ұлт өкілдеріне шет тіл болып саналғандықтан шет тілін, яғни, қазақ тілін оқыту арқылы оқушыларды интернационализм рухына, ұлттық патриотизмге тәрбиелеуге жол ашады. Олар өз ұлтын сүйюге, өзге ұлттарды сыйлауға үйретеді.
Қазақ тілін оқыту процесінде ана тілі басты рөл атқарады. Егер оқушы өз ана тілінде грамматикалық құбылыстарды, олардың ерекшеліктері мен айырмашылықтарын, дыбысталу жүйесін білмесе немесе түсінбесе ол қазақ тілін оқығанда да түсінбейді. Ана тілі мен салыстырып оқуды күнделікті практикадан көріп жүрміз. Оқушылар қазақ тілін оқи отырып өз ана тілінің негізінде өзге тілді саралап үйренеді.
Тілді үйрену кезінде ана тіліндегі ойды жеткізу тәсілдерін теңірек ұғынады. Қазақ тілін оқыту процесінде тілді дұрыс үйрету, ауызша сөйлеу, сауатты жазу, мәнерлеп оқу өте маңызды. Оған мұғалімнен көп кәсіби шеберлікті талап етеді. Ең алдымен оқушы өз ана тілін жетік білуі керек. Егер өз тілін жетік білмесе, оған қазақ тілін үйрену, яғни, меңгеру өте қиынға соғады. Себебі, екі тілді салыстыра отырып қана оқушы тілі құбылыстары мен айырмашылықтарын саналы түрде меңгертуге болады. Салыстыра отырып, олар қазақ тілін тез меңгереді. Міне, өз ана тілінің құдіреті мен болмысынан, тіл мәдениеті мен тіл өнерінен аттап кетіп өзге ұлт тілдерін үйрену ешқандай нәтиже бермейді.
Қәзіргі кездегі қоғамдағы өзгерістер білім беру жүйесіне де ықпал ететіні сөзсіз. Мұғалімге білімді біржақты формада емес, оқушылардың оқуын басқару, бағыт-бағдар көрсетіп, жол сілтеп, кеңес беріп отыру қызметін жүктейді. Қазақ тілі пәні бойынша оқушы ереже немесе ұғымдар анықтамасын тек жаттап алғаннан гөрі, оларды іс жүзінде саналы түрде қолдана алуы қажет. Түрлі тапсырмалар мен жаттығулар арқылы теориялық мәселелер, қағидалар меңгертілу тиімді болып табылады.
Қазақ тілін оқыту- қиын да қызықты жұмыс. Қәзіргі кезде қазақ тілін оқытатын мамандарға қойылатын талап жаңа технологиялық әдістерді қолдана отырып сапалы және терең білім беру, олардың ойлау,есте сақтау, көру қабілеттерін жетілдіру. Уақытты дұрыс пайдалану, әр-түрлі әдістерді қолдану, сабақты мазмұнды да қызықты өткізу мұғалімнің жеке басының интеллектісін, оқу іс әрекетін, өтілетін тақырып мазмұнын аша білу. Яғни, жеке тұлғаны дарынды, білімді де білікті етіп шығару мұғалімнің педагогикалық шеберлігі.
Оқушының ойлау қабілетін дамытуға игі ықпал ететін, жаңаша оқытудың бір түрі- сабақта деңгейлік тапсырмаларды қолдану болып табылады. Деңгейлік тапсырмалар профессор Ж.Қаратаевтың педагогикалық технологиясының негізін құрайды. Ғалым өзінің зерттеуінде оқушылардың оқу материалын меңгеру деңгейлері әр түрлі екендігін ескеріп, оны әрі қарай дамыту мақсатында арнайы тапсырмалар құрастырылу қажет екендігін дәлелдейді.
Қәзіргі зерттеу жұмыстары қазақ тілі пәнінен оқушылардың дара қасиетін, ғылыми дүнитанымын, оқушының ойлау және сөйлеу тілін дамыту мақсатында деңгейлік тапсырмаларды қоладанудың маңызды екендігін көрсетуде. Деңгейлік тапсырмалар оқушылардың қазақ тілінен алған білімін толықтыра, тереңдете отырып, қажетті дағдылар мен біліктердің қалыптасуын қамтамасыз етуіне мүмкіндік береді.
Оқушы білімі деңгейлік тапсырмаларды орындау барысында анық көрініп тұрады. Әр деңгейдегі тапсырмалардың өзіндік ерекшеліктері мен талаптары және бағалау номалары бар. Осы талаптарға сәйкес оқушылардың жұмысын бағалау жүйесі бар.
деңгей. Грамматикалық тапсырмалар.
Сөздерді буынға бөліп жаз, түрлерін ажырат.
Сызғыш ағаш
Мектеп сағат
Ауыл
Сөздердің түбірін ,жұрнағын, жалғауын тап:
әнші.үйшік, малшыға, алманы
2—деңгей. Сөйлем құрастыр.
1. Әсел, жазып жатыр, бормен, тақтаға.
2. Шоқан, арман етті, болуды, саяхатшы.
3. Ол, туралы, саяхат, қызығып оқиды, кітапты.
3- деңгей. Әңгімелеп бер.
1. Өзіңді таныстыр
2. Өзіңнің отбасың туралы айт
3. Өзіңнің мектебің, сыныбың туралы айт.
4. Өзіңнің жолдасың туралы айт.
4-деңгей. Мәтінмен жұмыс.
Мәтінді оқып түсінгеніңді айт, мінездеме бер, өз ойыңды білдір.
Орта буын сыныптарында жаңа сөздер барысында келесі тәсіл қолайлы:
Сабақта тілдік қатынас үш түрлі жолмен немесе қалыппен іске асырылады:
жұптық; 2. топтық; 3. ұжымдық.
Жұптық оқыту қалпында тілдік қатынас екі адамның арасында жүреді. Онда негізгі мақсат-екі оқушының өзара тілдесу ерекшеліктеріне, олардың қабілетіне, тілді білу дәрежесіне, т.б. сүйене отырып іске асырылады.
Мұнда оқушылар екі- екіден жұпқа бөлініп, әр жұп жеке тапсырмалар бойынша жұмыс істейді де, олардың сыңарлары бір- бірімен ауысып отырады. Жұптық қалыппен тілді үйтетудің ерекшелігі: ол диалог арқылы жүзеге асады да, тілдік қарым- қатынастың ауызша түрін дамытуға себебін тигізеді. Бұл қалып бойынша бүкіл тілдік материал диалогтың негізінде меңгеріледі.
Тілді топтық қалып арқылы оқыту арнайы құрылған шағын топтарды қатысымдық әдістің қағидаларына бейімделудің нәтижесінде жүреді. Оқыту кезіндегі топтар сабақтың өтуіне қолайлы шағын адамдар санынан (3-5 адам) тұрады және мұғалімнің алдына қойған мақсатына сай құрылады.
Оқушыларды топтарға бөліп сабақ өткізу оқушылар арасындағы қарым- қатынастары жақсартады, дұрыс сөйлей білуге жағдай жасайды, оқушылардың білімін жетілдіреді, әр түрлі мінез- құлықтағы адамдармен пікір алмасуға үйретеді, топтар арасында оқушы өзінің жеке –дара қасиетін көрсетуге мүмкіндік алады.
Оқытудың ұжымдық қалпы жұптық жән топтық қалыптарды өзара біріктіреді. Өйткені оқытудағы сөйлесу процесі бүкіл топтағы адамдармен де жеке-дара екеі адамның арасында да жүреді.
Тіл үйренудің ұжымдық қалпы дегеніміз- үйренушінің бүкіл топтағы адамдардың әрқайсысымен жеке сұхбаттасуы арқылы олардың екеуінің бір-бірін үйретуі, оқытуы, адамдардың бірінен – екіншісінің үйренуі; пікір алмасуы және әр жұп сыңарларының ауысып отыруы нәтижесінде бүкіл ұжым мүшелері түгел қамтылып: әрі жұптық, әрі топтық тілдік қатынастың жүзеге асуы.
Коммуникативтік жаттығуларды пайдалана отырып, коммуникативтік технологияны қалай пайдалануға болатынын былай көрсетуге болады:
Мысалы, сабақтың басында тілдік ортаға енгізу үшін сұрақ-жауап жаттығуларын өткіземін:
Сен қайда тұрасың?
Мен Қазақстанда тұрамын.
Қазақстан қандай мемлекет?
Қазақстан- егеменді көп ұлтты мемлекет.
Қазақстанда пайдалы қазбалар бар ма?
Қазақстанда пайдалы қазбалар көп.
Сөйлем құрастыр: мемлекеттік рәміздер.
Біздің мемлекеттің рәміздері: әнұран, ту, елтаңба.
Синонимін ата: егеменді.
Тәуелсіз,дербес.
Сөйлемді жалғастыр: Мен Отанымды, халқымды ...
Мен Отанымды, халқымды сүйемін.
Осындай жаттығулар арқылы оқушылардың ойлау коммуникативті қабілеттерін дамытуға бролады.
Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында оқушылардың комммуникативтік қабілеттерін дамытуда ойын технологиясының алатын орнын ерекше атап өтуге болады. Әр ойыннның өз реті, жөні бар. Сондықтан әрбір сабақ процесінде қандай ойын қолдануға болатыны сабақ мазмұнына, тіпті сабақты пысықтау, қорытындылау кезінде де ойын элементінің мәні зор. Себебі: бала ойнап отырып бірнеше сөзді өзінің сөздік қорына жинап отырады.
Мысалы: 1. Ойынның шарты бойынша берілген сөйлемге әр оқушы бір сөзден қосып, толықтырып отыруы керек. Бірақ сөйлемнің мағынасы өзгермеу керек. Сөйлемге сөз қосып, толықтыра алмаған оқушы жеңіледі.
Менде кітап бар.
Менде жақсы кітап бар.
Менде қалың жақсы кітап бар.
Менде қызық, қалың жақсы кітап бар.
Жаңа технологияның элементерінің бірі – Венн диаграммасы. Мысалы «Ұлылыр үндестігі» атты сыныптан тыс шарада Шәкәрімм мен Абайдың ерекшеліктері мен ұқсастықтарын Венн диаграммасы ьойынша қорытындылауға болады.
Фонетика тарауы бойынша сатылай комплекстік талдау қолдану тиімді болады. Талдау 7 сатыдан тұрады:
