«МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ? ??ЗІРЕТТІЛІГІН ДАМЫТУ БАРЫСЫНДА «??М ТЕРАПИЯСЫН» ?ОЛДАНУ
??м терапиясыны? ма?ызы: Бала ?зін жайлы, ?ор?ал?ан к?йде сезініп, шы?армашылы? белсенділік танытатын таби?и стимулды? орта ?алыптастырады ж?не танымды?, психикалы? процестерді дамытады ол т?йсік (форманы, т?сті, т?тас т?йсік), есті, зейінді, ?иялды, ке?істік т?сінікті, тактильді-кинестетикалы? сезімділік пен ?олдарды? ?са? моторикасын дамиды.
??м терапиясыны? ма?саты: Балаларды? ??м терапиясында ?иял, к?рнекі – бейнелік ойлауды, с?здік – логикалы? ойлауды, к?рнекі іс-?рекеттік ойлауды, шы?армашылы? ж?не сын т?р?ысынан ойлауды дамыту.
??м терапиясы ар?ылы баланы? ?андай ??зіреттіліктері дамиды:
? Шы?армашылы?
? Танымды?
? Интеллектуалды?
? ?арым –?атынас
??м терапиясын ?олдануды? ?діс - т?сілдері:
- ??гімелесу
- Т?рлі – т?сті ??ммен сурет салу
- Танымды? ойындар
- Коммуникативтік ойындар
- Пікірталастар
??м терапиясы негізгі принциптері
- Шы?армашылы? белсенділікті таныта отырып, бала ?зін ы??айлы ?рі ?ор?ал?ан к?йде сезініп таби?и ынталандыратын орта жасау.
- Абстрактылы нышандар ?ріптерді? санды? тиімді ж?не осы принципті? ж?зеге асырылуы болып жат?ан о?и?а?а баланы? жеке ?ызы?ушылы?ымен іс-?рекетіне о? мотивацияны ?алыптастыру?а ж?не к?шейтуге м?мкіндік береді.
- Ертегі ойындарыны? кейіпкерлерімен бірге ?рт?рлі жа?даяттарды ойнау шынайы бірге т?ру.
Баланы? б?кіл ?мірі – ойын.
К.Макаренко
«??м терапиясы» принципі аналитикалы? терапияны? негізін салушы Карл Густав Юнгпен ?сыныл?ан. М?мкін ?лы Юнгке адамны? ??ммен «?лектенуіні?» ?ажеттілігі, оны? ??рылысы осы идеяны ?сыну?а себепші бол?ан шы?ар. Себебі к?птеген психологтар жекелеген ??м т?йіршіктерінде жеке т?л?аны? нышанды? ай?ындамасын, ал ??м массасында – жа?анда?ы ?мірді к?реді.
??м – миллион жыл б?рын пайда бол?ан. Ол б?кіл ?лем бойы жайыл?ан. ??м – ?те ?са? а? т?сті, сары, ?о?ыр, с?р ж?не ?ыз?ылт т?сті болады. ??м бала ?шін магнит сия?ты ?зіне тартымды зат. Бала ??мды не екені? сезінгенше ?олдары сарай, ?оршау т.б. жасай бастайды. Ал о?ан ойыншы?тар, кішігірім фигураларды ?осса, онда баламен т?рлі ертегілерді драмалау, ойын процесіне кіреді.
??ммен ойын - балалар мен ересектерді? эмоционалды? хал-жа?дайларына о? ?сер етеді, б?л баланы? ?зіндік дамуы ?шін тамаша ??рал болып табылады.
??ммен ойнау ке?естік ?діс ретінде 1939 жылы а?ылшын педиатры Маргарет Ловенфельд сипаттама берген.
«??м терапиясы» концепциясыны? ??рылуымен негізінде юнгиан мектебіні? ?кілдері айналысты, мысалы швейцар аналитигі Дора Каалфф.
??мда?ы ойындар - баланы? таби?и ?рекеті формаларыны? бір т?рі. Сонды?тан да біз, ересектер, ??ммен ойнайтын орындарды о?ыту ж?не дамыту саба?тарында ?олдана аламыз. ??мнан суреттер салып, ?рт?рлі о?и?аларды ойлап тауып, біз бала ?шін ?лде?айда ?ызы?ты т?рде о?ан ?зімізді? біліміміз бен ?мірлік т?жірибемізді, ?орша?ан ?лемні? за?дылы?тары мен о?и?аларын жеткізе аламыз.
О?ан ?ажетті материалдар мен жабды?тар:
1.Су ?ткізбейтін а?аш ?орап, т?рлі-т?сті ??м, таза ?зен ??мы, ша?ын фигуралар «коллекциясы» (биіктігі 8 см аспайтын «Киндер-сюрприздан»). Ойыншы?тар жиынты?ы:
? адам кейіпкерлері;
? жануарлар (?й, жабайы, тарих?а дейінгі, те?із ж?не т.б.)
? к?ліктер
? ?сімдіктер
? Таби?и заттар
? ертегі кейіпкерлері
? ла?тырым материалдар
? пластикалы? немесе а?аш ?ріптер мен сандар, ?рт?рлі геометриялы? фигуралар.
Бала ??м терапиясында тек ?ана ?иял, к?рнекі – бейнелік ойлауды, с?здік – логикалы? ойлауды, к?рнекі іс-?рекеттік ойлауды, шы?армашылы? ж?не сын т?р?ысынан ойлауды дамыта отыра процесс барысында бала ?зіні? ішкі ?обалжуларын ішкі сезімдерін сырт?а ойын барысында фигураларды та?дау барысында толы?ымен ?з назарын салады. Бала ойын барысында ?зіні? тере? эмоционалды? ?обалжуларын айта алады.
??м терапиясыны? ма?ыздылы?ы:
- с?збен айтып жеткізе алмайтын ойлаумен ?обалжуларды сырт?а шы?ару?а к?мектеседі.
- Іште туында?ан ?иын жа?дайларды, шы?армашылы? потенциалдарын босатады.
??м терапиясы 3 жастан бастап ?р жаста?ы адамдармен ?ткізіледі. Кейбір адамдар б?л ?дісті психоанализге ?келеді деп ойлайды, біра? бізді? т?жірибе терапияны? еркін ?дісі екені? к?рсетеді. Юнгті? о?ушыларымен бірнеше жолдармен т?жірибе жина?тал?ан, н?тижесінде олар ?олайлы мінездемелерін барынын ?орытындысын келді. Мысалы осы?ан к?гілдір т?сті ??мзар жатады, онда бала мен ересек бірлесе ойнайды. Ойында ойыншы?тар ?олданылады. Керекті пішіндерді? тізімі бар.
Олар?а;
- а?аштар
? ?сімдіктер
? Таби?и заттар, (тірі ж?не ?лі таби?ат)
? ла?тырым материалдар
? пластикалы? немесе а?аш ?и?ымдары мен ?рт?рлі пішіндер заттар.
Балаба?шада т?рбиеші болып ж?мыс істеу барысында балаларды? байланыстырып с?йлеуі ж?не с?здік ?орларыны? кемшіліктері басым болуда. Осымен ?атар оларда с?йлеу тілі ?те т?мен дамы?ан олар агрессивті, бір-біріне ?айрымды болмауы ж?не бір-біріне мейірімділік шындамдылы? танытпауы басым. Балаларды? тез ж?не жиі шаршайтынды?тары, саба??а деген ?ызы?ушыла?тарыны? т?мендеу, байланыстырып с?йлеуін ж?не с?здік ?орларыны? азд?ын болдырады, комуникативтік да?дыларыны? дамуын то?тады. Осындай ауыт?уларды? бірнеше себептері бар. Б?л экологиялы? тепе-те?дікті? б?зылуы ж?не ?о?амда тудырылатын м?селелер: ?мірдегі ж?не теледидарда?ы ?атыгездікті? ?суі, д?рыс тама?танбау ж?не ата-аналарды? денсаулы??а ?айшы келетін ?ылы?тары, ?иын отбасыларды? к?беюі. Ата-аналарды? к?бі балалармен ?арым-?атынас жасау?а ж?не т?рбиелеуге уа?ыт б?лмейді ж?не ниеттері жо?, оларда бірінші орында отбасын ?аражатпен ?амтамасыз ету. Балалар?а ата-анасымен тікелей ?арым-?атынасын компютер мен теледидар алмастырады. Т?рбиешіге т?рлі мінездегі балалармен ж?мыс істеуге тура келеді. Біз ?зімізді? тобымызда балаларды? с?здік ?орларды? дамуына ж?не жалпы ?зін -?зі ?стау ж?мыстарына назарымызды аударамыз. Балаларды? дамуын ж?не т?рбиесіндегі кемшіліктерді шешуге к?птеген ?діс-т?сілдер бар. Мен б?л ?дістерді? ішінен балалармен ж?мыс ж?ргізуді? бір т?рі ??ммен ойын?а то?талып ?ткім келеді. Біз топта жыл бойы ??мды ?олданамыз. Балалар ??ммен ойнауды ?те жа?сы к?реді. Жаз?ы маусымда балалар шаршамастан бірнеше ай бойы ??мзарда «е?бектенеді»: т?рлі ке?сарайларды жасап, т?рлі то?аштар «?уырып», тортарды жасайды. ??м балаларды? ?зара т?сінушіліктерін табу?а к?мектеседі. ??м агрессиялы? ?уатты шешеді, сонды?тан ??мзарда ойнап отыр?ан барлы? балалар бірге ойын жоспарлап оны ж?зеге асырады. Балаларды? бір-бірімен ?арым- ?атынас жасау?а м?мкіндігі туады да, ол тілдік ж?не комуникатвті дамыуына жа?ымды ?серін тигізеді. ?ыс мезгілінде де біз ??ммен ойындарымызды то?татпаймыз. Мен ?зімні? тобымда «ша?ын??мзар» жасады?. Ол а?аш ?орап ені мен ?зынды?ы 70 немесе 80 см биіктігі 20 см болу керек. ??мзар топтын арнайы б?лінген орнында орналас?ан, тудырыл?ан жа?дай?а байланысты ??мзарды бас?а жерге ?ою?а болады. Бізді? ша?ын??мзар ке? ?олданыста. Біз оны о?у ?рекеттерінде, балалармен бірлескен ?рекеттерінде, дербес ойындарда ж?не шы?армашылы? ж?мыстарда ?олданамыз.
?рекет ?стіндегі ??мды ?олдану.
Тіл ??зіреттілік дамыту саба?тарында мен келесі ?діс-т?сілдерді ?олданамын:
1.??гімелесу « б?лмедегі ??ммен ойнау ережелері» б?л саба?та мен топтта?ы не істеуге болады ж?не не істеуге болмайтыны? тал?ылаймыз (??мды шашу?а, ла?тыру?а, бас?а жерге тасу?а т.б.)
2. Балалады? ?з т?жірибесі туралы ??гімелесу «??ммен ойна?анда мен не сеземін». Балалар ?з сезімдері, ??ммен ойнау барысында?ы туында?ан ?иялары туралы ??гімейлейді.
3. ТРИЗ. Ойын «??м: жа?сы- жаман» балалар ??мны? пайдалы ж?не пайдасыз ?асиеттерін атайды.
4. Сусымалы ??мды ?арастыру (??м са?аты) «Мені? сезінулерім». Балалар сусымалар ??мды, бірнеше рет аударып отырып б?л процесті ?те ?за? ?арастыра алады. Б?л к?рініс оларды ?атты ?ызы?тырады. Содан кейін олар ?з сезінулері туралы ??гімейлейді.
Математика саба?тарында т?мендегіндей жатты?уларды ?олданамыз:
- «?лше де сана». Балалар ?асыкпен ??мды ?лшейді ж?не санын санайды.
- «Т?рлі ?лшемдермен ?лше». Бірдей м?лшердегі ??мды балалар т?рлі белгілері бар ?асы?тармен ?лшеп салыстырылады ж?не санын санайды.
Сурет саба?тарында келесі саба? т?рлерін ?олданамыз:
- «??ммен сурет салуды ?йренеміз». Осы саба?ты балалармен бастап?ы кезе?де ?р?айсысымен жекелеп ?ткіземіз. Бір затты? бейнесін саламыз немесе к?шірме ?а?аз ар?ылы бейнелейміз. Суретті? ортасына жі?ішке ?ыл?аламмен желім жа?ып ?стіне ??м себеміз, 1-2 минуттан со? арты? ??мды алып тастаймыз да, ?айта ?з ыдысына ?алды? ??мды саламыз.
- «Суретті ??ммен саламыз». Саба??а т?рлі т?сті гуашпен боял?ан ж?не т?рлі таби?и ре?кі бар ??мдарды ?олданамыз. Т?рлі т?сті ??мды біртіндеп желіммен ?р т?сті жеке алып отырып суретті шы?арамыз.
- «Бауырса? ж?не т?рлі безендірілген ?уырша?тар» дым?ыл ??мнан м?сіндеу.
??м ойындары
?ысты? суы? к?ндерін де сыр?а шы?у м?мкін болма?ан жа?дайда балалармен ??ммен ойнайтын т?рлі ойындар ж?не ойынсауы?тар ?йымдастырылады.
Ойын т?рлері:
- «Нені? ізі».
- «Келесіге бер»
- «еркін ойындар»
?орыта айт?анда ??мзар ойыны баланы т?рбиелеуде дамытуда ма?ызды р?л ат?арады,. ??мзар ойындарды, жатты?уларды пайдалану баларды? эмоциясын, шы?армашылы?ын, зейіндерін, ?абілеттерін д?рыс к?з?арастырын ?алыптастыру?а ма?ызды р?л ат?арады.
??м терапиясыны? ?дістеріні? ма?ыздылы?ы:
??м терапиясында стандартты ?лшемде (50 х 70 х 80 см) а?аш та?тай, ??м, су ж?не ?са? пішіндер жиынты?ы ?олданылады. ??мзарды? т?бі мен жиегі к?гілдір т?ске боялады, ол аспан мен суды модулдеуге м?мкіндік береді. Адам ?олымен ж?не таби?атпен жасал?ан шынайы ж?не мифтік, тартымды ж?не тартымсыз пішіндер ?олданылады. Шынайы заттарды пайдалану таби?атпен байланысты сезінуге ?олданылады, ал ?олдан жасал?ан заттар шынды?ты ?абылдау?а к?мектеседі.
«?иялдау- ол барлы? м?мкіндіктерді? анасы, онда ?арама- ?арсы сырт?ы ж?не ішкі д?ние бірге ?осылады» (К.Г.Юнг.) К.Г.Юнгпен ?сыныл?ан белсенді ?иялдау техникасы ??м терапиясыны? теориялы? негізі ретінде ?арастырыла алады.
Б?л ?дісті? авторы швейцар аналитигі Дора Калфф – «дербес ж?не ?ор?ал?ан кеністікті болдыруды» деген негізгі ж?мысына салын?ан басты принципі деп санайды, онда бала немесе ересек адам ?з д?ниесіндеге т?жірибесі мен ?обалжуларын, жиі мазалайтын ж?не елестейтін т?сініксіз бейнелерді к?рсетеді.