Сынып 6 п?н биология
Саба?ты? ма?саты:
Білімділік: Т??ымны? ?нуіне ?ажетті жа?дайлар ауаны?, жылуды?, суды? болмауы ?сімдік тіршілігін тежейтіні туралы т?сінік ?алыптастыру.
Дамытушылы?: О?ушыларды? білімін тексеру, тияна?тау, бір ж?йеге келтіріп ?орыту, ?ызы?уын дамыту.
Т?рбиелік: О?ушылар?а экологиялы? т?рбие бере отырып, е?бек с?йгіштікке т?рбиелеу.
Т?рі: сахналы? к?рініс
?дісі: проблемалы? ізденіс,
Саба?ты? к?рнекілігі: ?ос жарна?ты ж?не дара жарна?ты ?сімдіктер т??ымыны? ??рылысы, суреттері, тест, Венн диаграммасы.
Саба?ты? барысы:
I. ?йымдастыру кезе?і: Амандасу, о?ушыларды т?гелдеу.
2.?й тапсырмасын тексеру.
«К?белек ??т?ару» ойыны.
1. Т??ымны? басты б?лігі.(?ры?)
2. Бидай т??ымны? ішкі б?лігі.(Эндосперм)
3. ?ры?тан?аннан кейін ?сіп, дамы?ан д?нек.(Т??ым)
4. Т??ымны? ішкі б?лігін шіруден са?тайды.(?ауыз)
5. Т??ымда болатын органикалы? зат.(Май)
6. Ба?алы ?оректік зат.(А?уыз)
7. Жынысты? ?ніп-?суді? н?тижесі.(Т??ым)
8. Т??ым пайда болатын, аналы?та?ы м?ше.(Т?йін)
3. Жа?а та?ырыпты? та?ырыбы ж?не жоспары та?та?а жазылады.
«Т??ымны? ?нуіне ?ажетті жа?дайлар».
-
Т??ымдар ?олайлы жа?дайда ?неді.
-
Т??ымны? ?нуіне ?ажетті жа?дайлар: су, ауа, жылу ж?не жары?.
М??алім: Дымбілмес са?ан егіні?ні? шы?пау себебін Білімпаз т?сіндіріп береді.
Білімпаз: Толы? пісіп жетілген т??ымдар ?олайлы жа?дайлар ту?ан кезде ?ана ?не алады. ?андай жа?дайда т??ым ?нетінін т?жірибе ар?ылы аны?тайы?. 4 ста?ан алып оны? ?р?айсысына бидайды? 10 т??ымын саламыз, ?рбір ста?анды н?мірлейміз. 1-ста?анны? бетін шынымен жауып, 2-ста?анны? т?біне сулан?ан ма?та салып оны? ?стіне т??ымды орналастырамыз. Су буланып кетпеу ?шін бетін шынымен жауып ма?таны? дым?ыл болуын ?ада?алау ?ажет. 3-ста?анда?ы жартысына дейін су ??йып, т??ымдар салынады. ?ш ыдысты жылы жерге ?ояды. 4-ста?анда?ы ?а?аз т?сеп, т??ым салып бетін жаппай тоназыт?ыш?а ?ояды. Бір аптадан со? тексергенде 1-ста?анда ?згеріс бол?ан жо?.
Дымбілмес: Тура мен бірінші жылы егін еккендей бол?ан екен.
Білімпаз: 2-ста?анда алдымен т??ым б?ртеді. Сонан со? т??ым ?ауызы жарылады да, ?не баста?ан ?ры? к?рінеді. 3-ста?анда т??ым б?ртеді, біра? ?нбейді. Балалар, не себептен олай бол?анын т?сіндіріп бері?іздерші?
Балалар: ?йткені ста?анда су к?п бол?анды?тан т??ым?а ауа жетпейді.
Дымбілмес: Мен егінімді ерте еккен жылы топыра?ты к?н ?ыздырып к?н жылыма?ан екен. Мені? жіберілген ?ателігім осында екен ?ой.
Айтжамал: Міне, к?рдін бе, білмегенні? со?ы неге со?тыр?анын?
Дымбілмес: Балалар, мен енді ?ателігімді т?сіндім. Мен енді о?имын.
Си?ыршы: Балалар, т??ым ?нбестен б?рын суды? белгілі м?лшерін бойына сі?іріп, б?ртеді. Оны мен сендерге к?рсетейін. Т??ымны? ?нуі дегеніміз- ?ры?тан ?скінні? дамуы. Су?а салын?ан т??ымны? тыныс алуы жылдамдайды. ?ры?ты? ?оректенуіне о?ай болу ?шін ?оректік ?ор заттары ерітіндіге айналады. Сыртында?ы ?абы?ы жарылып, е? алдымен ?ры?ты? ал?аш?ы тамыршасы т?мен ?арай ба?ытталады. Топыра??а бекініп, су мен еріген минералды заттарды ?зіне сі?іріп сора бастайды. ?ос жарна?ты т??ымда ?ры? тамыршасынан алдымен негізгі тамыр ?седі. Тамырдан со? б?ршікшесі жер бетіне шы?ып, ал?аш?ы жапыра?ты? ?ызметін ат?арады. Дара жарна?ты ?скінде ?осал?ы тамырлар шы?ады. Топыра? бетіне шы??ан саба?ы мен жапыра?ы бар жас ?сімдікті- ?скін дейді. Біра? т??ымны? ?нуі, ?суі б?л сия?ты жылдан емес, к?п е?бекті ?ажет етеді, ?уелі жер жыртылады, тамырланады, т??ым ?за? уа?ыт са?талып егіледі.
Ж?мба?бай ата: -Дымбілмес сен білесі? бе? Егер т??ымды ??мыра?а салып жеткілікті м?лшерде су ??йып, ауызын ты?ыз етіп жауып ?ойса, 1-2 са?аттан кейін ??мыра сынып кетеді. Неге?
Дымбілмес: -Білмеймін.
Айтжамал: -М?нан т??ым к?леміні? ?л?аюы зор к?шпен ж?ретіні бай?алады.
Ж?мба?бай ата: -Мені? сендерге ?келген ж?мба?ым бар.
А? жылан ая?ы да, к?зі де жо?,
С?йлеген не бір ауыз с?зі де жо?.
То?талмай ?ысы-жазы ж?ре берер,
Бір с?тке аялдайтын жері де жо?.
М?лдір: Жауабы: су.
Т??ымны? ?нуі ?шін суды? ма?ызы ?те зор. Б?рту ?шін суды? м?лшері ?сімдіктер т??ымыны? ??рамына ?арай ?р т?рлі болады. Майлы ?сімдіктерді? т??ымдары 30-40% крахмал?а бай, ?сімдіктерді? 50-70% су сі?іреді. ?нген кезде ?те к?п тыныс алады. Егер т??ымды суда ?алдырса, ол б?ртеді де, ауа жетіспеген со? ?не алма?ан т??ым шіриді.
Дымбілмес: Т??ым?а ?айна?ан су ??йса ?неме?
Білімпаз: ?нбейді,?айна?ан суды? ??рамында ауа болмайды.
Ди?ан: Дымбілмес, мен ерінбей е?бек етуімні? ар?асында жылда мол ?нім аламын. ?йткені мен ?ай т??ымды ?ай мерзімде егу керектігін білемін. Жылу жеткілікті болса, т??ым жа?сы ?неді. Олар белгілі бір температурада ?не бастайды, ?аулап ?неді. Ал енді балалар ба?ша да?ылдарыны? ?нуі t бейнеленген суретке ?арап танысайы?.
1. Асб?рша? 20 С
2. С?біз 50 С
3. Ас?аба? 100 С
4. ?арабидай, с?лы, арпа 5-100 С
5. Ж?гері 80 С
6. ?ауын 150 С
К?нікей: Т??ым ?нуі ?шін ?ажет жылу к?ннен тарайды. К?птеген т??ымдарды? ?нуіне мысал сар?алда?, темекі, пияз, с?біз, шырмауы? сия?ты ?сімдік т??ымдарыны? ?нуіне жары? ?ажет, кейбір т??ымдарды? ?нуіне керісінше жары? ?ажет емес.
Ди?ан: Д?рыс айтасы? К?нікей к?нні? жары?ы топыра?ты ?ыздырады. Ж?мба?бай ата: Мені? та?ы бір ж?мба? жасыр?ым келіп т?р.
Алау?а оранып, Бір айналып шы?ады,
К?кке ?рлеп шы?ады. К?кжиекке б??ады.
О?ушы: К?н.
М??алім: Ди?анны? е?бегі жанып жылда мол т?сім алуы ?асиетті Т?ркістан ?аласында ?аза?ты? ?ш ж?зіні? басын ?ос?ан Абылай ханны? ке?есшісі бол?ан Б?хар жырау бабамызды? ?сиеті еді.
К?рініс: Б?хар жырау ж?не кедей шаруа.
Кедей шаруа: Тарыны ?ай жерге еккенде мол т?сім аламын?
Б?хар жырау: ??рт-??мырс?а ?аптап ж?рген жазы? жерге егетін болса?.(Бір жыл ?ткен со?)
Кедей шаруа: Сіз н?с?а?ан жерге тары егіп етектен т?сім алдым. Неліктен солай н?с?ады?ыз?
Б?хар жырау: Балалар, сіздер ?алай ойлайсыздар?
О?ушы: Кедей шаруаны? мол ?нім алуы топыра?та ауаны? болуы, ??рт-??мырс?а топыра?ты? астына ай?ыш-?й?ыш ін сал?ан. Ін ауа?а толы.
М??алім: Балалар, бізде о?уда озат болып, е?бегімізді? жемісін к?ру ?шін Б?хар бабамыз бата берсін.
?мірлері? баталы болсын,
Саба?тары? сапалы болсын,
Денсаулы?тары? мол болсын,
Мерейлері? зор болсын,
Талаптары? о? болсын,
Куде?де оты? болсын,
Баста білім толып т?рсын,
Ойла?ан ойы? болып т?рсын
Ата-баба д?ст?рінен,
Айт?ан а?ыл ?онып т?рсын.
?умин!
Ди?ан: Балалар, сіздер жа?сы о?у ?шін дендері? сау болу керек. Міне, сонды?тан биыл?ы ал?ан ?німні? жартсын сіздерге ?келіп беремін.
Дымбілмес: Балалар,мен енді жа?сы о?ып мектебімізді? 100 жылды? мерейтойына тек бестіктер сыйлаймын.
М??алім: Сонымен, т??ым ?олайлы жа?дай ту?анда ?ана ?неді. Егер осы негізгі жа?дайларды? к?пшілігі болып, біреуі болмай ?алса да, т??ым ?нбейді. Т??ым ?нбесе ?сімдік те ?спейді.
4.?орытынды:
Венн диаграмасы:
?ос жарна?ты ??састы?ы Дара жарна?ты
5.Тест тапырмалары:
1.Дара жарна?тыларда ?ор заттары жина?тал?ан б?лік: А.?ры? В.?абы? С.эндосперм
2.?рмеб?рша? т??ымыны? жеміске бекінген жері: А.т??ым кіндігі В.т??ым ?ауызы С.т??ым жарна?ы
3.Т??ымында екі т??ым жарна?ы бар: А.дара жарна?тылар В.т??ым С.?ос жарна?тылар
4.Дара жарна?ты ?сімдіктер: А.арпа, бидай В.ас?аба?, к?нба?ыс С.асб?рша?, соя
5. Т??ым б?ршігінен дамитын к?бею м?шесі: А.г?л В.т??ым С.жеміс
6.Т??ымында бір т??ым жарна?ы бар: А.?ос жарна?тылар В.дара жарна?тылар С.т??ым
7.Т??ымды кеуіп кетуден, за?ымданудан са?тайды: А.?ры?ы В.?абы?ы С.жарна?ы
8. Жеміс г?лді? ?ай б?лімінен пайда болады: А.к?лте В.жатын С.аталы?