Өсімдік тіршілігіндегі судың рөлі. Суға қатынасы бойынша өсімдіктердің экологиялық топтары.

Сабақтың тақырыбы: Өсімдік тіршілігіндегі судың рөлі. Суға қатынасы бойынша өсімдіктердің экологиялық топтары.

Сабақтың мақсаты. Өсімдіктердің тіршілігіндегі судың маңызы туралы оқушыларға түсінік беру

Дамытушылығы: Оқушылардың ой-өрістерін, сөйлеу тілін, шығармашылық қабілеттерін дамыту.
Тәрбиелігі: Табиғатты қорғауға оны сүйе білуге баулу. Туған жердің экологиясын қорғауға үлес қосу.
Көрнекілігі: суреттер, буклеттер, мақал-мәтел жазылған плакаттар, Венн диаграммасы.
Пәнаралық байланыс: география, экология

Оқытуда қолданыла-тын әдіс-тәсілдер: Оқытудағы жаңа тәсілдер, СТО, Көшбасшылық, жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту, ОүБ және оқуды бағалау, Оқытуда АКТ-ны пайдалану;
Сабақтың барысы:
1) Ұйымдастыру кезең: Оқушыларды топқа бөлу және мүшелерңн сайлау
2) Үй тапсырмасын пысықтаудағы тапсырмалар:

1-топ. Биологиялық диктант.

Барлық жасушалар және тірі ағзалар тыныс алады. Өсімдік тыныс алу кезінде ... сіңіріп, ... шығарады. Жарықтың әсерінен жапырақта ... түзіледі. Қант қараңғыда суда еріп ... тарайды . Күн энергиясының қатысуымен болатын құбылысты ... дейді.

2- топ: фотасинтез бен тыныс алудың салыстырмалы кестесі

3 топ: Дұрыс жауаптарының қасына белгі қой

І. Өсімдікте органикалық заттар түзілуі( ауамен қоректену) қай кезде қарқынды жүреді?

1. Қараңғыда, 2. Күн сәулесі мол, ашық күні 3. Бұлтты күні 4. Жаңбырлы күні.

ІІ. Ауадан қоректену жасушаның қай жерінде жүзеге асады.

1 жасуша қабыңында 2. пластидте 3. ядросында 4. Вакульде

4- топ. Сұрақтарға жауап беру

Тыныс алуға әр түрлі жағдайлардың әсері

Қоршаған ортаны ластанудан қорғау шаралары.

Жаңа сабақ: Ой шақыру

Ауа

жылу су пайдасы қандай?

( оқушы ойы)

Жаңа сабақ: Өсімдік тіршілігіндегі судың рөлі. Суға қатынасы бойынша өсімдіктердің экологиялық топтары

1- топ : Судың өсімдік тіршілігі үшін маңызы

Табиғаттың баға жетпес ең қымбат қазынасының бірі су. Су - тірішілік көзі, жердің нәрі. Жердің климатын жасаған су. Егер су болмаса, біздің планетамыз баяғыда – ақ суынып, жер бетіндегі тіршілік жойылған болар еді. Сусыз ешбір организм өмір деуге болады. Су жердің геологиялық тарихында, ғаламшарда, климаттың қалыптасуында, тіршіліктің пайда болуында аса маңызды рөл атқарады.

Су – барлық жер бетіндегі тіршіліктің ең басты экологиялық факторлары болып табылады. Зат алмасу үрдістерінің қоршаған ортамен байланысының негізіне су еріткіш және зат алмасу  ретінде қажет.

Жер бетіндегі өсімдік үшін судың булануы фотосинтез өтетін кеңістіктің үлкендігіне байланысты.

Өсімдік құрамының көп бөлігі судан тұрады . Кез келген өсімдіктің жапырағының , сабағының сынған жерін байқасаң шырыны шығады . Бұл өсімдік бойындағы су . Суды өсімдік тамыры топырақ арқылы сіңіреді. Топырақтағы қоректік заттардың бәрі өсімдікке сумен араласып барады . минерал тұздар өсімдікке топырақтан су ерітіндісі түрінде өтеді.
Өсімдік сусыз тіршілік болмайды.Өсімдіктің барлық мүшелерінде су болады, тұқымның ұзақ тыныштығы кезінде де өсімдікте су болады.. Жапырақта 90%, сабағында 70-80%, тамырда 50-60%, тұқымда 10%, қабықта 50% судан тұрады . Су өсімдіктерді қызып кетуден сақтайды . Егер өсімдікті күнде суармасаң қурап өліп қалады. . Су, тургорлық қысым арқылы тірегі жоқ өсімдіктердің жер үстінде ұсталып тұруын қамтамасыз етеді. Суда тіршілік ететін аздаған өсімдік түрлеріне су - өмір сүру ортасы болып табылады

СУҒА БАЙЛАНЫСТЫ ӨСІМДІКТЕРДІҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТОПТАРЫ

Сыртқы ортаның қандайда-бір факторына бейімделген, формалар түзуде маңызды роль атқаратын өсімдіктерді экологиялық топтарға бөледі. Ылғалдылыққа байланысты өсімдіктерді мынадай экологиялық топтарға бөледі.

2- топ: Ксерофиттер деп ылғалдың көп мөлшерде жетіспейтін (тұрақты немесе уақытша) жерлерде өмір сүретін өсімдіктерді айтады. Ксерофиттерге судың булануын азайтатын әртүрлі бейімдеушіліктер тән сыртқы қабықшасының қалың болуы, ұлпаларының ұсақ жасушалы болып келуі, жасуша қабықшаларының сүректенуі, жапырақтарының шиыршықталып қалуы. Кейбір өсімдіктердің тамырлары мен жапырақтары көп мөлшерде су жинайды , жақсы жетілген тамыр жүйесін түзеді.

Ксерофиттер-  топырақ пен ауаның құрғақшылығына бейімделген, құмды, шөлді, тастақ далаларда кең тараған селеу, жусан, сексеуіл секілді өсімдіктер. Олар 50% суын уақытша жоғалтса да, тіршілігін жоя қоймайтын өсімдіктер қатарына жатады. Олардың тамыры өте тереңге бойлап, жер асты суларына жетеді. Жапырақтары ұсақ балауыз қабатпен қапталған немесе олар тікенге айналған күйде болады. Оларды үш топқа бөледі: 1) гемиксерофиттер – ұзақ құрғақшылыққа шыдай алмайтын болғандықтан тамырларын өте тереңге, жер асты суларына дейін жеткізетін өсімдіктер (мыс., сәлбен, жантақ);

2) эвксерофиттер – ыстыққа төзімді және бойындағы суды едәуір жоғалтса да, тіршілігін жоймайтын өсімдіктер (мыс., жусандар);

3) пойкилоксерофиттер – су тапшылығына байланысты тіршілігін уақытша тежей тұратын өсімдіктер (мүктер)

3- топ: Мезофиттер деп ылғалдылығы жеткілікті, әрі бір қалыпты болып келетін жерлерде өмір сүретін өсімдіктерді айтады. Мезофиттер топырақта ылғал орташа , жеткілікті жағдайда өседі. Бүларға жапырақтарын түсіретін ағаштар мен бұталар, шөптесінжәне мәдени өсімдіктер мен ауылшаруашылық дақылдары мен арамшөптер жатады.

Гидрофиттер -деп жартылай суда, яғни өзең, көл, теңіз жағалауларында, батпақты жерлерде өсетін өсімдіктер (қамыс, қоға). Олар не судың түбіне бекініп өседі, не болмаса суда еркін жүзіп жүреді. Олардың мүшелерінің сыртқы беті үлкен, жапырақтары жіңішке, жасуша аралық қуыстары үлкен, ауамен толтырылған, түтіктері нашар жетілген болады. Жаңбырлы тропикалық ормандардың, көлеңке шамадан тыс көп түсетін жерлерінде, күннің көзіне алып шығатын, өсімдіктердің ерекше тіршілік формаларының лианалар қалыптасады.

4 топ: Гигрофиттер - ылғалды жерде өсетін өсімдіктер. Бүларға жоғары температура және ылғалды ауадағы тропикалық өсімдіктер жатады. Сондай-ақ олар салқын және қоңыржай аймақтарда, көлеңкеде жатады. Ауаның ылғалдылығы жоғары болғандықтан оларда булану процесінің жүруі нашар. Сондықтан су алмасу жақсы журу үшін жапырақтарында тамшы түрінде суды бөлетін rugamogmap немесе сулы саңылаулар жақсы жетілген. Жапырақтары көбіне жүқа, нашар жетілген болып келеді. Гигрофиттер екіге бөледі. жарық сүйгіш және көлеңке сүйгіш( көпжылдық шөптесін өсімдіктер) жапырақтар деп бөледі. Жарықты гигрофиттерге папирус, күріш және т.б. жатады.

Лианалар деп ағаштарға өрмелеп тез өсетін өсімдіктерді айтады. Олар қатты сүйенішті пайдаланып, күннің көзіне қарай жылжиды.
 Азияның, Солтүстік және Оңтүстік Американың, Австралияда лианалар (жасыл ағаштар мен бұталар) шырмаған, орман және көп қабатты аралас ормандар өседі. Берілген мәтін бойынша топ арасында жұмыс жасайды Постерге жазады тақтада қорғайды

Әр топқа «бес саусақ » арқылы бағалау бергізу. Жаңа сабақты бекіту: Оқушыларға бір біріне сұрақтар қойғызу.

Есіңде болсын!

Су ішкен құдығыңа түкірме!
-Су бетін ашық қалдырма!
-Түнде суға барма!
-Шелектегі суға аузыңды батырма!
- Суды ластама
- Суды үнемде
- Қайнамаған суды ішпе

Тапсырмалар.

Эссе « Су- тіршілік көзі»

салыстыру тест

Қорытынды:Топ мүшелеріне бағалату

Мұғалімнің бағалауы

КЕрі байланыс

Үйге: « Суды қорғау» мәтін дайындау.