Реферат по тему "Экология ?ылымыны? ?алыптасу кезе?дері"
Реферат по тему "Экология ?ылымыны? ?алыптасу кезе?дері"
Экология ?ылымыны? ?алыптасу кезе?дері
Жоспары
1 Бірінші кезе?
2 Екінші кезе?
3 ?шінші кезе?
4 Экология ?ылымыны? ?азіргі жа?а ба?ыттары
Экология ?ылымыны? калыптасуы тарихи д?уірлердегі ко?амны? ж?не онда?ы ?ндіргіш к?штерді? даму де?гейлерімен ты?ыз байланысты. Экология ?ылымыны? тарихи дамуын, негізінен, ?ш кезе?ге б?леді.
Бірінші кезе?де — экология ?ылымы туралы деректер жеке организмдерге сипаттама беру ар?ылы жина?тала бастады. Б?л кезе?адамны? пайда бол?ан к?нінен бастап XIX ?асырды? 60-жылдарына дейінгі уа?ыт аралы?ын ?амтиды.
Ал?аш?ы экологиялы? т?сініктер, ??ымдар мент?жырымдар кез келген халы?ты? а?ыз-??гімелерінде, ма?ал-м?телдерінде ж?не бас?а да ауыз ?дебиет ?лгілерінде жиі кездеседі. Мысалы, хал?ымызды? "??ндыз — суда, ??лан— ?ырда" деген м?телі ?рбір жануарды? тіршілік ортасын на?ты а??артып т?р. Ал"Жыл?ыны? жауы — б?гелек, жыланны? жауы — дегелек" деген ма?ал жануарлар арасында?ы ?оректік тізбекке на?ты д?лел бола алады.
Экология ?ылымы туралы кейбір ??ымдар мен т?сініктер ?те ерте кездерден басталды. Бастап?ы экологиялы? к?з?арастар, негізінен, ботаника ж?незоология ?ылымдарыны? жетістіктеріні? н?тижесінде калыптасты.
Организмдерді? тіршілік етуі ?здері тіршілік ететін таби?и орта жа?дайларымен ты?ыз байланысты болатынды?ы ертедегі ойшыл ?алымдар Эмпедоклді?(б.з.д. 490—430 жж.), Теофрастты? (б.з.д. 372—287 жж.), Аристотельді? (б.з.д. 384—322 жж.) е?бектерінде атап к?рсетілген.
Орта ?асырларда?ы ?ндіріс де?гейіні? нашар дамуы ж?не діни к?з?арастарды? ке?інен таралуы биология ?ылымдарыны? дамуына ед?уір кедергі болды. Дегенмен де Разес (865—925 жж.), ?бу Насыр ?л-Фараби (870—950 жж.), ?бу ?ли ибн Сина (Авиценна, 980—1037 жж.) ж?не т.б. ?алымдарды? е?бектерінде таби?ат жайлы на?ты ?ылыми деректер кездеседі. Осындай ?ылыми е?бектерді? ар?асында ал?аш рет тірі организмдер мен орта жа?дайларыны? ?зара ?арым-?атынасы туралы на?ты деректер жина?талып, ?ылыми ?орытындылар жасала бастады.
?айта ?рлеу д?уірінде таби?ат туралы зерттеулерге ?ызы?ушылы? арта т?сті. Ботаника ж?не зоология, т.б. ?ылым салаларында на?ты ?ылыми м?ліметтер жина?талып, бас?а да жа?а ?ылым салалары ?алыптаса бастады.
К?птеген саяхатшыларды? жа?а жерлерді ашуына с?йкес сол аума?тарды? ?сімдіктері мен жануарлары туралы ?ылыми е?бектер жары? к?рді. Голланд ?алымы Антони ван Левенгукті?(1632—1723 жж.) микроскопты жасап шы?аруы ар?ылы б?рын белгісіз болып келген ?са? организмдер жайлы жа?алы?тар жарияланды. А?ылшын ?алымы Джон Рей (1628—1705 жж.) "?сімдіктер тарихы" деген е?бегінде 18 мы?нан астам ?сімдік т?рлеріне сипаттама жазды. Сонымен ?атар ол биология ?ылымына ал?аш рет "т?р" деген ??ымды енгізді. К?рнекті швед?алымы Карл Линней (1707—1778 жж.) ?з е?бектерінде тірі организмдерді? тіршілігінде климатты? жа?дайларды? басты р?л ат?аратынды?ын атап к?рсетті. Француз ?алымы Жорж Бюффон (1707—1788 жж.) организмдер мен ?орша?ан орта жа?дайларыны? арасында ?зара ты?ыз байланыс болатынын ерекше атап жазды. Швейцариялы? ?алым Абраам Трамбле (1710—1784 жж.) су жануарларыны? тіршілігі ?шін температураны? ?сері, ?оректік заттарды? болуы ж?не оларды? ?зара ?арым-?атынасы туралы пікірлер айтты. А?ылшын ?алымы Эразм Дарвин (1731—1802 жж.) "Таби?ат ордасы" ж?не т.б. е?бектерінде организмдер арасында?ы ?зара ты?ыз байланыстар болатынын поэмалы? тол?ау ретінде жазды. Француз ?алымы Жан Батист Ламарк (1744—1829 жж.) орта жа?дайларыны? ?сімдіктер мен жануарларды? тарихи дамуында?ы р?ліне ерекше назар аударды.
Экологиялы? к?з?арастарды? дамуына орыс ?алымдары П.С.Паллас (1741—181 Іжж.), И.И. Лепехин (1740—1802 жж.), И.Г.Гмелин(1709—1755 жж.), С.П. Крашенинников (1711—1755 ЖЖ<) ж?не т.б. ?лкен ?лес ?осты.
К?рнекті неміс ?алымы Александр Гумбольдт (1769—1859 жж.) д?ние ж?зіні? к?птеген айма?тарына жаса?ан саяхаттарында жинаган материалдарыны? негізінде "?сімдіктер географиясы туралы идеялар" деген е?бек жазды. ?алым б?л е?бегінде таби?атта?ы барлы? организмдерді? бірт?тасты?ын ж?не оларды? орта жа?дайлармен ты?ыз байланыстылы?ын ?ылыми т?р?ыда на?ты атап к?рсетті.
XVII—XVIII ?асырларда жары? к?рген биологиялы? е?бектерде на?ты ?ылыми экологиялы? м?ліметтерді? ?лесі мол болды. К?птеген саяхатшыларды? е?бектерінде экологиялы? ба?ытта?ы зерттеулерге ерекше к??іл б?лінді. Тіпті кейбір ?алымдар (Ж.Ламарк, Т.Мальтус ж?не т.б.) ал?аш рет адамны? таби?ат?а ?сер етуінен болатын жа?ымсыз жа?дайлардан са?тану кажеттігін де ерекше ескертті.
Карл Францевич Рулье
Екінші кезе?де — экология ?ылымы ?з алдына жеке ?ылым саласы болып ?алыптасты. Б?л кезе? XIX ?асырды? 60-жылдары мен XX ?асырды? 50-жылдар аралы?ын ?амтиды. Б?л кезе?де орыс ?алымдары К.Ф.Рулье (1814—1858 жж.), Н.А.Северцов(1827—1885 жж.) ж?не В.В.Докучаев (1846—1903 жж.) е?бектерінде ал?аш рет к?птеген экологиялы? ??ымдар мен ?а?идаларга ?ылыми т?р?ыдан д?лелді ?орытындылар жасалды.
К.Ф.Рулье органикалы? д?ниені? дамуы ?немі ?згеріп т?ратын орта жа?дайларыны? ?серлеріне тікелей байланысты деп ?орытынды жасады. Сонымен катар ол жануарлар экологиясы ?ылымыны? негізін салды.
Н.А.Северцов 1855жылы "Воронеж губерниясында?ы а?дарды?,??старды?, ?осмекенділер мен жор?алаушыларды?тіршілігіндегі маусымды? ??былыстар" деген е?бегін жариялады. Б?л е?бек сол кездегі зоология ?ылымында?ы жан-жа?ты ж?ргізілген те?десі жо? экологиялы? зерттеу деп ба?аланды.
Топыра?тану ?ылымыны? негізін сал?анВ.В.Докучаевты? таби?ат белдемдері жайлы ілімі экология ?ылымыны? дамуына зор ы?пал етті. ?алым ?з е?бектерінде ?сімдіктер мен топыра? арасында болатын ?зара ?арым-?атынастар?а жан-жа?ты талдау жасады.
Экология ?ылымыны? дамуына ?лкен ?лес ?ос?ан а?ылшын ?алымы Чарлз Дарвин (1809—1882 жж.) болды. Оны? "тіршілік ?шін к?рес" ж?не "таби?и с?рыпталу" туралы т?йінді т?жырымдары тікелей тірі организмдерді? ?зара ж?не оларды? орта жа?дайларымен байланыстарына негізделді.
Неміс ?алымы Эрнст Геккель ал?аш рет экологияны ?з алдына жеке ?ылым саласы деп, о?ан ?ылыми аны?тама берді. Сонды?тан да Э.Геккель экология ?ылымыны? негізін сал?ан ?алым деп ?те орынды аталады.
XX ?асырды? 30—40-жылдарында таби?ат ж?йелерінде болатын ?зара байланыстарды зерттеу жо?ары саты?а к?терілді. А?ылшын ?алымы Артур Тенсли (1871—1955 жж.) 1935 жылы "экож?йе" ал орыс ?алымы В.Н.Сукачев (1880—1967 жж.) 1940 жылы "биогеоценоз" туралы ??ымдар?а ?ылыми на?ты т?сініктемелер берді.
Ата?ты орыс ?алымы В.И.Вернадскийді? (1864—1945 жж.) д?ние ж?зі ?алымдары мойында?ан биосфера туралы ілімі ?азіргі экология ?ылымыны? ?ылыми теориялы? негізі болып есептелінеді.
?шінші кезе? — XX ?асырды? 50-жылдарынан басталып ?азіргі уакыт?а дейінгі аралы?ты ?амтиды. б?л кезе?де экология ?ылымы ?з алдына к?птеген жа?а салалар мен ба?ыттар?а б?лінді. Сонымен бірге экология жаратылыстану ж?не?о?амтану ?ылымдарыны? басын ?осып отыр?ан кешенді ?ылым?а айналды.
Экология ?ылымыны? ?азіргі жа?а ба?ыттары
?азіргі жалпы экология ?ылымы организмдерді тіршілік де?гейлеріне с?йкес жеке салалар?а б?ліп зерттеуге ерекше м?н береді. Мысалы, жеке дараларды — аутэкология, популяцияларды — демэкология, таби?и бірлестіктерді — синэкология, ал биосфераны — ?аламды? экология ?ылымдары зерттейді. Экология ?ылымыны? б?л салалары мен негізгі ба?ыттары бір-бірімен ?зара ты?ыз байланысты. М?ны? б?рі де жалпы экология ?ылымына берілетін аны?тамаларды? м?нін аша т?суде ?рі ?з зерттеулері ар?ылы оны? дамуына зор ?лестерін ?осуда.
?азіргі жалпы экология ?ылымыны? зерттеу ба?ыттары, негізінен, биоэкологияны? іргелі за?дылы?тарына с?йенеді.
1. Биоэкология ?ылымы тірі организмдерді? жекеленген ірі ж?йелік топтары — микроорганизмдерді, са?ырау??ла?тарды??сімдіктерді ж?не жануарларды зерттеуге басты назар аударады.
2. Биоэкология жеке таби?и белдемдер экож?йелеріндегі организмдер мен орта жа?дайларыны? ?зара байланыстарын зерттеуге байланысты арктика ж?не тундра экологиясы, орман экологиясы, дала экологиясы, ш?л экологиясы, тay экологиясы ж?не т.б. да к?птеген салалар?а б?лінеді.
3. "Адам ж?не таби?ат" ж?йесі бойынша таби?ат пен ?о?ам арасында?ы ?зара ?арым-?атынастар?а байланысты экологиялы? зерттеулер к?птеген ба?ыттар мен салалар?а б?лінеді. Мысалы, тарихи экология, адам экологиясы, ?ала экологиясы, инженерлік экология, ауыл шаруашылы?ы экологиясы ж?не т.б.
?орытынды
?орыта айт?анда, казіргі экология ?ылымы жаратылыстану ж?не ?о?амды? ?ылымдарды? барлы? салаларымен ты?ыз байланыс?ан кешенді ?ылым. Сонымен бірге ?азіргі кезде б?кіл д?ние ж?зі ?алымдары экологиялы? зерттеулерге ерекше м?н береді.
?йге тапсырма:экология туралы ал?аш?ы т?сініктер та?ырыбына баяндама жазу.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Реферат по тему "Экология ?ылымыны? ?алыптасу кезе?дері" »
Сабақтың тақырыбы:Экология ғылымының қалыптасу кезеңдері
Сабақтың мақсаты:
Білімділік – экология ғылымының қалыптасуының 3 кезеңін түсіндіру,табиғаттың адам өміріндегі маңыздылығын ұғындыру.
Дамытушылық - оқушылардың танымдық, есте сақтау қабілеттерін дамыту.
Тәрбиелік - табиғатты аялауға, оған қамқорлық жасауға, оны сақтап, көркейту үшін үлес қосуға тәрбиелеу.
Сабақ барысы:
Жоспары
1 Бірінші кезең
2 Екінші кезең
3 Үшінші кезең
4 Экология ғылымының қазіргі жаңа бағыттары
Экология ғылымының калыптасуы тарихи дәуірлердегі коғамның және ондағы өндіргіш күштердің даму деңгейлерімен тығыз байланысты. Экология ғылымының тарихи дамуын, негізінен, үш кезеңге бөледі.
Бірінші кезеңде — экология ғылымы туралы деректер жеке организмдерге сипаттама беру арқылы жинақтала бастады. Бұл кезеңадамның пайда болған күнінен бастап XIX ғасырдың 60-жылдарына дейінгі уақыт аралығын қамтиды.
Алғашқы экологиялық түсініктер, ұғымдар ментұжырымдар кез келген халықтың аңыз-әңгімелерінде, мақал-мәтелдерінде және басқа да ауыз әдебиет үлгілерінде жиі кездеседі. Мысалы, халқымыздың "құндыз— суда,құлан— қырда" деген мәтелі әрбір жануардың тіршілік ортасын нақты аңғартып тұр. Ал"Жылқыныңжауы —бөгелек,жыланныңжауы —дегелек" деген мақал жануарлар арасындағы қоректік тізбекке нақты дәлел бола алады.
Экология ғылымы туралы кейбір ұғымдар мен түсініктер өте ерте кездерден басталды. Бастапқы экологиялық көзқарастар, негізінен, ботаника жәнезоология ғылымдарының жетістіктерінің нәтижесінде калыптасты.
Организмдердің тіршілік етуі өздері тіршілік ететін табиғи орта жағдайларымен тығыз байланысты болатындығы ертедегі ойшыл ғалымдар Эмпедоклдің(б.з.д. 490—430 жж.), Теофрасттың (б.з.д. 372—287 жж.), Аристотельдің (б.з.д. 384—322 жж.) еңбектерінде атап көрсетілген.
Орта ғасырлардағы өндіріс деңгейінің нашар дамуы және діни көзқарастардың кеңінен таралуы биология ғылымдарының дамуына едәуір кедергі болды. Дегенмен де Разес (865—925 жж.), Әбу Насыр әл-Фараби (870—950 жж.), Әбу Әли ибн Сина (Авиценна, 980—1037 жж.) және т.б. ғалымдардың еңбектерінде табиғат жайлы нақты ғылыми деректер кездеседі. Осындай ғылыми еңбектердің арқасында алғаш рет тірі организмдер мен орта жағдайларының өзара қарым-қатынасы туралы нақты деректер жинақталып, ғылыми қорытындылар жасала бастады.
Қайта өрлеу дәуірінде табиғат туралы зерттеулерге қызығушылық арта түсті. Ботаника және зоология, т.б. ғылым салаларында нақты ғылыми мәліметтер жинақталып, басқа да жаңа ғылым салалары қалыптаса бастады.
Көптеген саяхатшылардың жаңа жерлерді ашуына сәйкес сол аумақтардың өсімдіктері мен жануарлары туралы ғылыми еңбектер жарық көрді. Голланд ғалымы Антони ван Левенгуктің(1632—1723 жж.) микроскопты жасап шығаруы арқылы бұрын белгісіз болып келген ұсақ организмдер жайлы жаңалықтар жарияланды. Ағылшын ғалымы Джон Рей (1628—1705 жж.) "Өсімдіктер тарихы" деген еңбегінде 18 мыңнан астам өсімдік түрлеріне сипаттама жазды. Сонымен қатар ол биология ғылымына алғаш рет "түр" деген ұғымды енгізді. Көрнекті шведғалымы Карл Линней (1707—1778 жж.) өз еңбектерінде тірі организмдердің тіршілігінде климаттық жағдайлардың басты рөл атқаратындығын атап көрсетті. Француз ғалымы Жорж Бюффон (1707—1788 жж.) организмдер мен қоршаған орта жағдайларының арасында өзара тығыз байланыс болатынын ерекше атап жазды. Швейцариялық ғалым Абраам Трамбле (1710—1784 жж.) су жануарларының тіршілігі үшін температураның әсері, қоректік заттардың болуы және олардың өзара қарым-қатынасы туралы пікірлер айтты. Ағылшын ғалымы Эразм Дарвин (1731—1802 жж.) "Табиғат ордасы" және т.б. еңбектерінде организмдер арасындағы өзара тығыз байланыстар болатынын поэмалық толғау ретінде жазды. Француз ғалымы Жан Батист Ламарк (1744—1829 жж.) орта жағдайларының өсімдіктер мен жануарлардың тарихи дамуындағы рөліне ерекше назар аударды.
Экологиялық көзқарастардың дамуына орыс ғалымдары П.С.Паллас (1741—181 Іжж.), И.И. Лепехин (1740—1802 жж.), И.Г.Гмелин(1709—1755 жж.), С.П. Крашенинников (1711—1755 ЖЖ
Көрнекті неміс ғалымы Александр Гумбольдт (1769—1859 жж.) дүние жүзінің көптеген аймақтарына жасаған саяхаттарында жинаган материалдарының негізінде "Өсімдіктер географиясы туралы идеялар" деген еңбек жазды. Ғалым бұл еңбегінде табиғаттағы барлық организмдердің біртұтастығын және олардың орта жағдайлармен тығыз байланыстылығын ғылыми тұрғыда нақты атап көрсетті.
XVII—XVIII ғасырларда жарық көрген биологиялық еңбектерде нақты ғылыми экологиялық мәліметтердің үлесі мол болды. Көптеген саяхатшылардың еңбектерінде экологиялық бағыттағы зерттеулерге ерекше көңіл бөлінді. Тіпті кейбір ғалымдар (Ж.Ламарк, Т.Мальтус және т.б.) алғаш рет адамның табиғатқа әсер етуінен болатын жағымсыз жағдайлардан сақтану кажеттігін де ерекше ескертті.
Карл Францевич Рулье
Екінші кезеңде — экология ғылымы өз алдына жеке ғылым саласы болып қалыптасты. Бұл кезең XIX ғасырдың 60-жылдары мен XX ғасырдың 50-жылдар аралығын қамтиды. Бұл кезеңде орыс ғалымдары К.Ф.Рулье (1814—1858 жж.), Н.А.Северцов(1827—1885 жж.) және В.В.Докучаев (1846—1903 жж.) еңбектерінде алғаш рет көптеген экологиялық ұғымдар мен қағидаларга ғылыми тұрғыдан дәлелді қорытындылар жасалды.
К.Ф.Рулье органикалық дүниенің дамуы үнемі өзгеріп тұратын орта жағдайларының әсерлеріне тікелей байланысты деп қорытынды жасады. Сонымен катар ол жануарлар экологиясы ғылымының негізін салды.
Н.А.Северцов 1855жылы "Воронеж губерниясындағы аңдардың,құстардың, қосмекенділер мен жорғалаушылардыңтіршілігіндегі маусымдық құбылыстар" деген еңбегін жариялады. Бұл еңбек сол кездегі зоология ғылымындағы жан-жақты жүргізілген теңдесі жоқ экологиялық зерттеу деп бағаланды.
Топырақтану ғылымының негізін салғанВ.В.Докучаевтың табиғат белдемдері жайлы ілімі экология ғылымының дамуына зор ықпал етті. Ғалым өз еңбектерінде өсімдіктер мен топырақ арасында болатын өзара қарым-қатынастарға жан-жақты талдау жасады.
Экология ғылымының дамуына үлкен үлес қосқан ағылшын ғалымы Чарлз Дарвин (1809—1882 жж.) болды. Оның "тіршілік үшін күрес" және "табиғи сұрыпталу" туралы түйінді тұжырымдары тікелей тірі организмдердің өзара және олардың орта жағдайларымен байланыстарына негізделді.
Неміс ғалымы Эрнст Геккель алғаш рет экологияны өз алдына жеке ғылым саласы деп, оған ғылыми анықтама берді. Сондықтан да Э.Геккель экология ғылымының негізін салған ғалым деп өте орынды аталады.
XX ғасырдың 30—40-жылдарында табиғат жүйелерінде болатын өзара байланыстарды зерттеу жоғары сатыға көтерілді. Ағылшын ғалымы Артур Тенсли (1871—1955 жж.) 1935 жылы "экожүйе" ал орыс ғалымы В.Н.Сукачев (1880—1967 жж.) 1940 жылы "биогеоценоз" туралы ұғымдарға ғылыми нақты түсініктемелер берді.
Атақты орыс ғалымы В.И.Вернадскийдің (1864—1945 жж.) дүние жүзі ғалымдары мойындаған биосфера туралы ілімі қазіргі экология ғылымының ғылыми теориялық негізі болып есептелінеді.
Үшінші кезең — XX ғасырдың 50-жылдарынан басталып қазіргі уакытқа дейінгі аралықты қамтиды. бұл кезеңде экология ғылымы өз алдына көптеген жаңа салалар мен бағыттарға бөлінді. Сонымен бірге экология жаратылыстану жәнеқоғамтану ғылымдарының басын қосып отырған кешенді ғылымға айналды.
Экология ғылымының қазіргі жаңа бағыттары
Қазіргі жалпы экология ғылымы организмдерді тіршілік деңгейлеріне сәйкес жеке салаларға бөліп зерттеуге ерекше мән береді. Мысалы, жеке дараларды — аутэкология, популяцияларды — демэкология, табиғи бірлестіктерді — синэкология, ал биосфераны — ғаламдық экология ғылымдары зерттейді. Экология ғылымының бұл салалары мен негізгі бағыттары бір-бірімен өзара тығыз байланысты. Мұның бәрі де жалпы экология ғылымына берілетін анықтамалардың мәнін аша түсуде әрі өз зерттеулері арқылы оның дамуына зор үлестерін қосуда.
Қазіргі жалпы экология ғылымының зерттеу бағыттары, негізінен, биоэкологияның іргелі заңдылықтарына сүйенеді.
1. Биоэкология ғылымы тірі организмдердің жекеленген ірі жүйелік топтары — микроорганизмдерді, саңырауқұлақтардыңөсімдіктерді және жануарларды зерттеуге басты назар аударады.
2. Биоэкология жеке табиғи белдемдер экожүйелеріндегі организмдер мен орта жағдайларының өзара байланыстарын зерттеуге байланысты арктика және тундра экологиясы, орман экологиясы, дала экологиясы, шөл экологиясы, тay экологиясы және т.б. да көптеген салаларға бөлінеді.
3. "Адам және табиғат" жүйесі бойынша табиғат пен қоғам арасындағы өзара қарым-қатынастарға байланысты экологиялық зерттеулер көптеген бағыттар мен салаларға бөлінеді. Мысалы, тарихи экология, адам экологиясы, қала экологиясы, инженерлік экология, ауыл шаруашылығы экологиясы және т.б.
Қорытынды
Қорыта айтқанда, казіргі экология ғылымы жаратылыстану және қоғамдық ғылымдардың барлық салаларымен тығыз байланысқан кешенді ғылым. Сонымен бірге қазіргі кезде бүкіл дүние жүзі ғалымдары экологиялық зерттеулерге ерекше мән береді.
Үйге тапсырма:экология туралы алғашқы түсініктер тақырыбына баяндама жазу.
