І. ?йымдастыру. О?ушыларды т?гендеу. Саба??а ?зірлігін тексеру.
ІІ.?тілген та?ырып?а шолу: Кесте толтыру
Заман
кезе?
жануар
?сімдік
ІІІ. Жа?а та?ырыпты т?сіндіру кезе?і.
Мезозой заманы 3 кезе?нен т?рады: триас, юра, бор.
Триаста ??рлы?ты? ед?уір б?лігі те?із де?гейінен ?лдекайда жо?ары бол?ан. Климаты к?р?ак, жылы. Мезозой заманыны? ерекшелігі: бауырымен жор?алаушыларды? барлы? к?рлыкта, те?іздерде к?п таралуы, тіптігу?а бейімделген т?рлері де болады.
?сімдікіден ашы?т??ымдылар басым болды. Триас кезе?інен бізді? заман?а дейінгі— осы к?нгі тасба?алар мен гаттериялар. Осы к?нгі бауырымен жор?аыларды? ішінен агама мен батбат кесірткеде ?шінші к?зді?—?алды?ы бар.
Бауырымен жор?алаушыларды? ??рылым де?гейінде к?рделенушілікпен катар дене температурасыны? т?ра?сызды?ы байкдлады. Триаста а?тісті кесірткеден ?са? ?арапайым с?т?оректілерді? триконодонттар деп аталатын е? ал?аш?ы жылы ?анды тобы шы?ты. Бауырымен жор?алаушылар ?те басым бол?андьщтан триконодонттар (улкендігі егеу??йры?тай) жасырын тірпшгік етіп, жер бетіне ке? таралмады.
Юра — Франция мен Швейцарияны? шекарасында орналас?ан ?аланы? аты. Б?л кезе?ді — динозаврлар ?аламшарды "билеупгілер" деп атайды, себебі ауада да, те?ізде де, к?рль?та да ?апта?ан бауырымен жор?алаушылар бол?ан. ?азіргі кезде динозаврларды? 250 т?рі белгілі. Динозаврларды? ішіндегі денесі зор, алып брахиозавр тіршілік еткен. Брахиозаврдьщ басы кішкене, мойны мен к?йрьны ?зын, дене т?р?ы 30 м, салма?ы 50 тонна бол?ан. Юрада ж?ндіктерді? т?рлері де к?п таралды ж?не ал?аш?ы ??с — археолтерикс шы?ты. Археоптериксті? ?лке?дігі ?ар?адай, ?анаттары жа?сы жетілмеген, аузында тістері бар, к?йры?ы кауырсынмен ?аптал?ан, ?те ?зын бол?ан. Мезозой заманыны? Юра кезе?інде ауада да, суда да, ??рлы?та да бауырымен жор?алаушыларды? т?рлері ?те к?п болды. Бауырымен жор?алаушыларды? ?кілдері суда тіршілік етуге бейімделе бастады. Климат жайлы бол?анды?тан жабы? т??ымды ?сімдіктер дамып, т??ыммен к?бейе бастады.
Бор — ба?алша?тар мен ?са? те?із жануарларынан т?зілген бор ?абаты калы? бол?а?ды?тан атал?ан. Г?лді ?сімдіктерді? ?аркынды даму кезе?і. ?сімдіктер ?леміндегі ?згерістер: ?йе?кі, терек, емен, эвкалипт, тал, ?айы?, т.б. жалпа? жапыра?ты а?аштарды? пайда болуы. Г?лді ?сімдіктерді? дамуы оны тоза?да?дыратын ж?ндіктерді?, ж?ндіктермен ?оректенетін ??старды? шы?уына себепші болды. Тоза?дандыратын ж?ндіктер: т?кті ара, бал ара, шыбын, к?белек, т.б. Г?л — мезозой заманында адам жаралмай т?р?ан кезде пайда болды. Жабы? т??ымды ?сімдіктерді? шы?уы — жер бетіндегі тіршілік тарихында?ы е? негізгі кезе?. Борды? ая?ында ауа райыны? суынуына байланысты, су жа?алауьщда?ы ?сімдіктерді? таралу айма?тары кеміп ш?п?оректі, жырткыш динозаврлар жойылды. Ірі бауырымен жор?алаушылар (крокодил) тек тропиктік белдеуде ?ана са?талып ?алды. Бор кезе?інде к?стар мен с?т?оректілер шы?ты. ??стар архозаврлардан пайда болды. ?анны? а?ысы артерия тамырлы ж?не вена тамырлы деп толы? б?лінген со?, жылы?андылы? пайда болды. Жануарлар ??рлы?та к?п таральш, ?шпайтын алып ??стар дамыды.
Мезозой заманында бауырымен жор?алаушылар эволюциясы 6 тарма??а б?лініп дамыды.
1-тарма? — тасба?алар.
2-тармак — кесірткелер.
3-тарма? — Архозаврлар.
4-тармак — Динозаврлар.
5-тармак—Плезиозаврлар.
6-тармак — Ихтиозаврлар
С?т?оректілерді? шы?уына себеп бол?ан ароморфоздар.
Ж?йке ж?йесіні? к?рделеніп, алды??ы ми сы?арларыны? дамуы — жануарларды? мінез-?ылы?ыны? езгеруіне, тіршілік ортасына бейімделуіне ?серін тигізді.
Просмотр содержимого документа
«Мезозой заманында тіршілікті? дамуы»
Сабақ тақырыбы:. Мезозой заманында тіршіліктің дамуы
Сабақ мақсаты: оқушыларға палеозой заманында тіршіліктің даму заңдылықтары, араморфоздарына тоқталу арқылы білім беру.
Сабақ міндеттері:
Білімділілік : Оқушыларға палеозой заманындағы кезеңдерге тоқталу арқылы білім беру. Дамытушылық: Оқушыларды кембрий, ордовик, силур, девон, тас көмір (карбон), пермьдегі өзгерістерін бір-бірінен ажырата білуге үйрету арқылы білімдерін дамыту.
І. Ұйымдастыру. Оқушыларды түгендеу. Сабаққа әзірлігін тексеру.
ІІ.Өтілген тақырыпқа шолу: Кесте толтыру
Заман
кезең
жануар
өсімдік
ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру кезеңі.
Мезозой заманы 3 кезеңнен түрады: триас, юра, бор.
Триаста құрлықтың едәуір бөлігі теңіз деңгейінен әлдекайда жоғары болған. Климаты кұрғак, жылы. Мезозой заманының ерекшелігі: бауырымен жорғалаушылардың барлық кұрлыкта, теңіздерде көп таралуы, тіптігуға бейімделген түрлері де болады.
Өсімдікіден ашықтұқымдылар басым болды. Триас кезеңінен біздің заманға дейінгі— осы күнгі тасбақалар мен гаттериялар. Осы күнгі бауырымен жорғаылардың ішінен агама мен батбат кесірткеде үшінші көздің—қалдығы бар.
Бауырымен жорғалаушылардың құрылым деңгейінде күрделенушілікпен катар дене температурасының тұрақсыздығы байкдлады. Триаста аңтісті кесірткеден ұсақ қарапайым сүтқоректілердің триконодонттар деп аталатын ең алғашқы жылы қанды тобы шықты. Бауырымен жорғалаушылар өте басым болғандьщтан триконодонттар (улкендігі егеуқұйрықтай) жасырын тірпшгік етіп, жер бетіне кең таралмады.
Юра — Франция мен Швейцарияның шекарасында орналасқан қаланың аты. Бұл кезеңді — динозаврлар ғаламшарды "билеупгілер" деп атайды, себебі ауада да, теңізде де, кұрльқта да қаптаған бауырымен жорғалаушылар болған. Қазіргі кезде динозаврлардың 250 түрі белгілі. Динозаврлардың ішіндегі денесі зор, алып брахиозавр тіршілік еткен. Брахиозаврдьщ басы кішкене, мойны мен кұйрьны ұзын, дене тұрқы 30 м, салмағы 50 тонна болған. Юрада жәндіктердің түрлері де көп таралды және алғашқы құс — археолтерикс шықты. Археоптерикстің үлкеңдігі қарғадай, қанаттары жақсы жетілмеген, аузында тістері бар, кұйрығы кауырсынмен қапталған, өте ұзын болған. Мезозой заманының Юра кезеңінде ауада да, суда да, құрлықта да бауырымен жорғалаушылардың түрлері өте көп болды. Бауырымен жорғалаушылардың өкілдері суда тіршілік етуге бейімделе бастады. Климат жайлы болғандықтан жабық тұқымды өсімдіктер дамып, тұқыммен көбейе бастады.
Бор — бақалшақтар мен ұсақ теңіз жануарларынан түзілген бор қабаты калың болғаңдықтан аталған. Гүлді өсімдіктердің қаркынды даму кезеңі. Өсімдіктер өлеміндегі өзгерістер: үйеңкі, терек, емен, эвкалипт, тал, қайың, т.б. жалпақ жапырақты ағаштардың пайда болуы. Гүлді өсімдіктердің дамуы оны тозаңдаңдыратын жәндіктердің, жәндіктермен қоректенетін құстардың шығуына себепші болды. Тозаңдандыратын жәндіктер: түкті ара, бал ара, шыбын, көбелек, т.б. Гүл — мезозой заманында адам жаралмай тұрған кезде пайда болды. Жабық тұқымды өсімдіктердің шығуы — жер бетіндегі тіршілік тарихындағы ең негізгі кезең. Бордың аяғында ауа райының суынуына байланысты, су жағалауьщдағы өсімдіктердің таралу аймақтары кеміп шөпқоректі, жырткыш динозаврлар жойылды. Ірі бауырымен жорғалаушылар (крокодил) тек тропиктік белдеуде ғана сақталып қалды. Бор кезеңінде кұстар мен сүтқоректілер шықты. Құстар архозаврлардан пайда болды. Қанның ағысы артерия тамырлы және вена тамырлы деп толық бөлінген соң, жылықандылық пайда болды. Жануарлар құрлықта көп таральш, ұшпайтын алып құстар дамыды.
ІҮ.Бекіту кезеңі. 1.Кесте толтыру.
Заман
Кезең
Жануар
Өсімдік
Мезозой
триас
бауырымен жорғалаушылар,
триконодонттар
Ашық тұқымдылар
юра
Динозаврлар,археолтерикс
бор
түкті ара, бал ара, шыбын, көбелек,
алып құстар
Гүлді өсімдіктер
Мезозой заманында бауырымен жорғалаушылар эволюциясы 6 тармаққа бөлініп дамыды.
1-тармақ — тасбақалар.
2-тармак — кесірткелер.
3-тармақ — Архозаврлар.
4-тармак — Динозаврлар.
5-тармак—Плезиозаврлар.
6-тармак — Ихтиозаврлар
Сүтқоректілердің шығуына себеп болған ароморфоздар.
Жүйке жүйесінің күрделеніп, алдыңғы ми сыңарларының дамуы— жануарлардың мінез-қылығының езгеруіне, тіршілік ортасына бейімделуіне әсерін тигізді.
Омыртқа жотасыньщ жіктелуі, аяқтарының бауыр жағына орналасуы.
3. Анасыньщ денесіңде дамуы үшін ұрықта арнайы мүше жетілді.
Түкті жамылғы пайда болды.
Қанайналымның үлкен және кіші жолы бөлінді, жылыкандылық пайда болды.
Газ алмасу қарқындылығын арттыратын көпіршікті өкпе пайда болды.
