Мезозой заманында тіршілікті? дамуы. Кайнозой заманы?да тіршілікті? дамуы

Саба? та?ырыбы: Мезозой заманында тіршілікті? дамуы. Кайназой заманында тіршілікті? дамуы.   

 Саба? ма?саты:

Білімділілік :  Мезозой заманында тіршілікті? дамуы.Кайназой заманында тіршілікті?  дамуы  туралы т?сінік беру. 

Дамытушылы?: О?ушыларды триас, юра, бор ж?не палеоген,неоген,антропоген

  ?згерістерін бір-бірінен ажырата білуге ?йрету ар?ылы білімдерін дамыту.                             

Т?рбиелілік: О?ушылар таби?атты ?ор?ау?а, бірін-бірі ты?дау?а т?рбиелеу.

??рал-жабды?тар: Слайд,флипчарт,бейнеролик

Саба?ты? ?дісі: баяндау, т?сіндіру

Саба? т?рі: Жа?а саба?

Саба? барысы:

І. ?йымдастыру.  О?ушыларды т?гендеу. Саба??а ?зірлігін тексеру.

ІІ.?тілген та?ырып?а шолу:

1.Тест

1. Жер тарихы неше заман?а б?лінеді?

А.5      В. 4      С. 3     Д. 2

2. Замандарды? е? к?несі?

А. Протерозой    В. Архей   С. Полеозой   Д. Мезозой

3. Жерді?  тарихи  дамуында?ы  ?за??а  созыл?ан  заман?

А.Кайназой          В. Архей      С. Полеозой        Д. Протерозой

4. Протерозой  заманыны?  ерекшелігі?

А.Тау т?зілу,те?із,??рлы?тар пайда болды       В. Ну орман

С. ??рлы?тар                                    Д. М?зды?тар

5. Тіршілікті?  судан  ??рлы??а  біртіндеп  ауысуы  ?ай  заманда  ж?рді?  А.Кайназой. В. Архей   С. Полеозой   Д. Протерозой

6.Ж?ндіктерді? алуан т?рлілігі  орасан к?бейді

А. Протерозой    В. Архей   С. Полеозой   Д. Мезозой

7.Ал?аш?ы    ?ыл?анжапыра?тылар  шы?ты

А. Протерозой    В. Архей   С. Полеозой   Д. Мезозой

8.Палеозой  кезе?і

А. Юра   В. Девон  С. Неоген   Д. Бор

9.Е? ал?аш?ы омырт?алылар пайда болды

А. Силур   В. Ордовик  С. Девон   Д. Пермь

10.Е? ал?аш?ы т??ымды ?сімдіктер – ашы?т??ымдылар  пайда болды

А. Силур   В. Ордовик  С. Девон   Д. Пермь

2.С?зж?мба? шешу

1.Палеозой заманыны? ?тпелі кезе?і ?

2.35 миллион жыл?а созыл?ан кезе??

3.Палеозойды? бірінші кезе?і ?

4.Палеозой

5.Те?із суы ??рлы??а жылжы?ан кезе? ?

6.Тас к?мір кезе?і ?

7.55 миллион жыл?а созыл?ан кезе? ?

 ІІІ. Жа?а та?ырыпты т?сіндіру кезе?і.

Мезозой заманы 3 кезе?нен т?рады: триас, юра, бор.

 Триаста ??рлы?ты? ед?уір б?лігі те?із де?гейінен ?лдекайда жо?ары бол?ан. Климаты к?р?ак, жылы. Мезозой заманыны? ерекшелігі: бауырымен жор?алаушыларды? барлы? к?рлыкта, те?іздерде к?п таралуы, тіптігу?а бейімделген т?рлері де болады.

?сімдікіден ашы?т??ымдылар басым болды. Триас кезе?інен бізді? заман?а дейінгі— осы к?нгі тасба?алар мен гаттериялар. Осы к?нгі бауырымен жор?аыларды? ішінен агама мен батбат кесірткеде ?шінші к?зді?—?алды?ы бар.

Бауырымен жор?алаушыларды? ??рылым де?гейінде к?рделенушілікпен катар дене температурасыны? т?ра?сызды?ы байкдлады. Триаста а?тісті кесірткеден ?са? ?арапайым с?т?оректілерді? триконодонттар деп аталатын е? ал?аш?ы жылы ?анды тобы шы?ты. Бауырымен жор?алаушылар ?те басым бол?андьщтан триконодонттар (улкендігі егеу??йры?тай) жасырын тірпшгік етіп, жер бетіне ке? таралмады.

Юра — Франция мен Швейцарияны? шекарасында орналас?ан ?аланы? аты. Б?л кезе?ді — динозаврлар ?аламшарды "билеупгілер" деп атайды, себебі ауада да, те?ізде де, к?рль?та да ?апта?ан бауырымен жор?алаушылар бол?ан. ?азіргі кезде динозаврларды? 250 т?рі белгілі. Динозаврларды? ішіндегі денесі зор, алып брахиозавр тіршілік еткен. Брахиозаврдьщ басы кішкене, мойны мен к?йрьны ?зын, дене т?р?ы 30 м, салма?ы 50 тонна бол?ан. Юрада ж?ндіктерді? т?рлері де к?п таралды ж?не ал?аш?ы ??с — археолтерикс шы?ты. Археоптериксті? ?лке?дігі ?ар?адай, ?анаттары жа?сы жетілмеген, аузында тістері бар, к?йры?ы кауырсынмен ?аптал?ан, ?те ?зын бол?ан. Мезозой заманыны? Юра кезе?інде ауада да, суда да, ??рлы?та да бауырымен жор?алаушыларды? т?рлері ?те к?п болды. Бауырымен жор?алаушыларды? ?кілдері суда тіршілік етуге бейімделе бастады. Климат жайлы бол?анды?тан жабы? т??ымды ?сімдіктер дамып, т??ыммен к?бейе бастады.

Бор — ба?алша?тар мен ?са? те?із жануарларынан т?зілген бор ?абаты калы? бол?а?ды?тан атал?ан. Г?лді ?сімдіктерді? ?аркынды даму кезе?і. ?сімдіктер ?леміндегі ?згерістер: ?йе?кі, терек, емен, эвкалипт, тал, ?айы?, т.б. жалпа? жапыра?ты а?аштарды? пайда болуы. Г?лді ?сімдіктерді? дамуы оны тоза?да?дыратын ж?ндіктерді?, ж?ндіктермен ?оректенетін ??старды? шы?уына себепші болды. Тоза?дандыратын ж?ндіктер: т?кті ара, бал ара, шыбын, к?белек, т.б. Г?л — мезозой заманында адам жаралмай т?р?ан кезде пайда болды. Жабы? т??ымды ?сімдіктерді? шы?уы — жер бетіндегі тіршілік тарихында?ы е? негізгі кезе?. Борды? ая?ында ауа райыны? суынуына байланысты, су жа?алауьщда?ы ?сімдіктерді? таралу айма?тары кеміп ш?п?оректі, жырткыш динозаврлар жойылды. Ірі бауырымен жор?алаушылар (крокодил) тек тропиктік белдеуде ?ана са?талып ?алды. Бор кезе?інде к?стар мен с?т?оректілер шы?ты. ??стар архозаврлардан пайда болды. ?анны? а?ысы артерия тамырлы ж?не вена тамырлы деп толы? б?лінген со?, жылы?андылы? пайда болды. Жануарлар ??рлы?та к?п таральш, ?шпайтын алып ??стар дамыды.

Мезозой заманында бауырымен жор?алаушылар эволюциясы 6 тарма??а б?лініп дамыды.

1-тарма? — тасба?алар.

2-тармак — кесірткелер.

3-тарма? — Архозаврлар.

4-тармак — Динозаврлар.

5-тармак—Плезиозаврлар.

6-тармак — Ихтиозаврлар

С?т?оректілерді? шы?уына себеп бол?ан ароморфоздар.

1.     Ж?йке ж?йесіні? к?рделеніп, алды??ы ми сы?арларыны? дамуы — жануарларды? мінез-?ылы?ыны? езгеруіне, тіршілік ортасына бейімделуіне ?серін тигізді.

2.     Омырт?а жотасыньщ жіктелуі, ая?тарыны? бауыр жа?ына орналасуы.

3.   Анасыны? денесі?де дамуы ?шін ?ры?та арнайы м?ше жетілді.

4.   Т?кті жамыл?ы пайда болды.

5.   ?анайналымны? ?лкен ж?не кіші жолы б?лінді, жылыкандылы? пайда болды.

6.   Газ алмасу ?ар?ындылы?ын арттыратын к?піршікті ?кпе пайда болды.

Кайнозой. Жа?а ?мір заманы (?за?ты?ы 66 млн жыл)                       

       Антропоген (т?ртінші) (1,8 - бізді? к?ндер)М?зды? ала?ыны? мезгіл-мезгіл ке?еюі. ?ырым?а ж?не Еуропанын ортасына дейін жеткен 3-5 ірі м?з басу. М?зды??а таяу климатты? ыл?алды?ы ж?не м?зды?тан алыс климатты? ??р?а? болуы. М?хит де?гейіні? 80-120 м т?мендеуі- суы??а т?зімді формаларды? (зілдер, ж?ндес керіктер, солт?стік б??ылары), ш?л формаларыны? ?те к?п м?лшерде дамуы. Ірі жырт?ыштар, ш?п?оректілер ж?не гоминидтер.

Жылы климатта г?лді ?сімдіктер, м?зда?тарда тундралы? ?сімдіктер ж?не соларды? аралы?ында?ы ?ыл?анды ?сімдіктер. Адамны? жаралуы ж?не пайда болуы. Жо?ары ж?йке ?рекетіні? (ойлау, ес) пайда болуы

    Неоген (?шінші) (25-1,8)Альпі, Карпат, Гималаи, Кавказдар ?алыптасты. Те?ізді? ?те ??р?ауы, Антарктиданы м?з басу. Солт?стік ж?не О?т?стік Америка арасында фаунаны? алмасуы. Сонынан олт?стік ж?не О?т?стік Америка арасында?ы алмасу. Австралияда - ?алталылар. Ж?ндіктер мен ?сімдіктерді? т?рлік ??рамы ?азіргі заманда?ылар?а жа?ында?ан. Жабы? т??ымды ?сімдіктер ж?не с?т?оректілер: аю, мысы?, керік, б??ы, жайла? (жи­раф), жо?ары сатылы приматтарды? (адамт?різдестерді?) ?стем болуы. Австралопитекті? пайда болуы. Тайга ж?не тундра флорасы ?алыптасты. Адамтектес приматтарда ?арапайым естілік ?рекетті? пайда болуы

    Палеоген (66-25)Теніздерді? сансыз к?п к?терілуі ж?не ?айтуы, тау т?зілу. Те?іздерде косжактаулы ?лулар, м?кденелілер, с?йекті балы?тар тіршілік етті. Континенттік сукоймаларда ??йры?ты ж?не ??йры?сыз ?осмекенділер, т?мсактар (крокодил) болды. ??рлы?та тасбакалар, кесірткелер ?мір с?рді. Т?менгі сатылы приматтар (лемурлар) ?ркендеді. Бунакденелілер алуан т?рде кездесіп, жабы?т??ымды ?сімдіктер ?стемдік етті. ?те ежелгі маймылдар (парапитектер), к?стардын осы замангы т??ымдастары, т?я?тылар болды. Приматтарды? миы ж?не сезім м?шелері дамыды

І?.Бекіту кезе?і.

1.Флипчарт

 2.Кесте толтыру.

Заман

Кезе?

Жануар

?сімдік

Мезозой

триас

бауырымен жор?алаушылар,

триконодонттар

Ашы? т??ымдылар

юра

Динозаврлар, археоптерикс

 бор

т?кті ара, бал ара, шыбын, к?белек,

алып ??стар

Г?лді ?сімдіктер

Кайназой

?штік кезе?

С?т?оректілерді? алуан т?рлілігі,адам тектес маймылдарды? жаратылуы

Жабы?т??ымдылар ке?інен тарады, тайга мен тудра т?зілді

Т?ртік кезе?

Приматтар отряды

Ш?птесін ?сімдіктер

?. Ба?алау

?І.?йге тапсырма беру :§ 51 О?у.