Ш.Ерм?анбетова атында?ы №246 орта мектепті? биология п?ніні? м??алімі.
?ызыл кітап ж?не оны? р?лі
?ызыл кітап - ж?ндіктер мен жануарларды ?ор?ау?а арнал?ан мемлекеттік шара. ?аза?стан Республикасы ?ызыл кітабына тіркелген жануарлар 5 санат?а б?лінеді.
I санат - жойылып бара жат?ан т?рлер мен т?ршелер;
ІІ санат - саны азайып бара жат?ан т?рлер мен т?ршелер;
ІІІ санат - сирек кездесетін т?рлер мен т?ршелер;
IV санат - белгісіз т?рлер мен т?ршелер;
V санат - ?алпына келтірілген т?рлер мен т?ршелер. Міндет - ?ызыл кітап?а тіркелген т?рлер мен т?ршелерді ?ана ?ор?ау емес. Жергілікті жерлердегі белгісіз т?рлерді тауып, зерттеу. ?ызыл кітаптан т???ыш рет ж?ндіктерді? (омырт?асыз жануарларды? 105 т?рі орын алды). ?сіресе буна?денелілерді? (насекомые) ауыл шаруашылы?ына зиян келтіретін т?рлері к?п. Да?ылдарда ауру?а душар етеді, паразиттік жолмен ?мір с?реді, т?рлі аурулар таратады. Сонды?тан олар?а ?арсы к?рес шараларын ?йымдастырып, ?дістерін пайдалана білу керек.
?аза?станны? “”?ызыл кітаптары”” туралы м?лімет
Шы??ан жыл дары
Ж?ндік тер
С?т?оекті лер
Балы? тар
??стар
?осмекенді лер
Жор?алаушы лар
?сімдік тер
1978
-
31
4
48
1
8
-
1981
-
-
-
-
-
-
306
1991
105
42
16
58
3
10
1996
125
40
16
56
3
10
506
Жер шарында
1млн
5000
20000
8600
4000
8000
500,000
?аза?станда
-
178
180
500
12
50
5600
Барсакелмес ?оры?ы
Арал те?ізіні? солт?стік-батыс б?лігіндегі ?зі аттас ш?лейтті аралда орналас?ан. ?оры? 1939 жылы ?йымдастырыл?ан. Жалпы к?лемі 160, 8 мы? гектар. Онда?ы ма?сат - жалпы таби?ат кешенімен ?атар саны азайып бара жат?ан а?б?кен мен ?ара??йрыкты ?ор?ау болды. Б?рын Аралда жо?ары сатыда?ы ?сімдіктерді? 257 т?рі ?ссе, со??ы кезде оларды? саны тіпті азайып, кейбіреулері жойылып кету ?аупінде. ?оры??а ш?лді айма??а тіршілік етуге бейімделген жануарлар т?н. Негізгі ?ор?алатын а?дар: а?б?кен, ?ара??йры? ж?не ??лан. 1953-1964 жылдар аралы?ында 9 ??лан Т?рікменстанны? Бадхыз ?оры?ынан осында ?келініп жіберілген. Со??ы жылдары биологиялык ж?ргізілген сына?тарды? салдары да Аралды? экологиялы? жа?дайын к?рделендіріп, ?орыкты? біраз жануарларын к?шіруге тура келді (мысалы, ??ланды).
•
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Ш.Ермғанбетова атындағы №246 орта мектептің биология пәнінің мұғалімі.
Қызылкітап - жәндіктер мен жануарларды қорғауға арналған мемлекеттік шара. Қазақстан Республикасы Қызыл кітабына тіркелген жануарлар 5 санатқа бөлінеді.
I санат - жойылып бара жатқан түрлер мен түршелер ;
ІІ санат - саны азайып бара жатқан түрлер мен түршелер ;
ІІІ санат - сирек кездесетін түрлер мен түршелер;
IV санат - белгісіз түрлер мен түршелер ;
V санат - қалпына келтірілген түрлер мен түршелер. Міндет - Қызыл кітапқа тіркелген түрлер мен түршелерді ғана қорғау емес. Жергілікті жерлердегі белгісіз түрлерді тауып, зерттеу. Қызыл кітаптан тұңғыш рет жәндіктердің (омыртқасыз жануарлардың 105 түрі орын алды). Әсіресе бунақденелілердің (насекомые) ауыл шаруашылығына зиян келтіретін түрлері көп. Дақылдарда ауруға душар етеді, паразиттік жолмен өмір сүреді, түрлі аурулар таратады. Сондықтан оларға қарсы күрес шараларын ұйымдастырып, әдістерін пайдалана білу керек.
Қазақстанның “”Қызыл кітаптары”” туралы мәлімет
Шыққан жыл дары
1978
Жәндік тер
Сүтқоекті лер
-
1981
31
Балық тар
1991
-
4
Құстар
1996
-
105
48
Қосмекенді лер
Жер шарында
42
125
-
Жорғалаушы лар
1
Қазақстанда
-
1млн
40
16
Өсімдік тер
8
-
5000
58
16
-
-
20000
178
56
3
-
306
8600
10
3
180
4000
10
500
506
12
8000
500,000
50
5600
Қаратау қорығы
Арал теңізінің солтүстік-батыс бөлігіндегі өзі аттас шөлейтті аралда орналасқан. Қорық 1939 жылы ұйымдастырылған. Жалпы көлемі 160, 8 мың гектар. Ондағы мақсат - жалпы табиғат кешенімен қатар саны азайып бара жатқан ақбөкен мен қарақұйрыкты қорғау болды. Бүрын Аралда жоғары сатыдағы өсімдіктердің 257 түрі өссе, соңғы кезде олардың саны тіпті азайып, кейбіреулері жойылып кету қаупінде. Қорыққа шөлді аймаққа тіршілік етуге бейімделген жануарлар тән. Негізгі қорғалатын аңдар: ақбөкен, қарақұйрық және құлан. 1953-1964 жылдар аралығында 9 құлан Түрікменстанның Бадхыз қорығынан осында әкелініп жіберілген. Соңғы жылдары биологиялык жүргізілген сынақтардың салдары да Аралдың экологиялық жағдайын күрделендіріп, қорыктың біраз жануарларын көшіруге тура келді (мысалы, құланды).
Жәндіктер.
Жәндіктердің – 700 000 түрі бар.
Республикамызда тек Сырдария
өзенінің Арал теңізіне таяу су
алабында тіршілік етеді.
Ғылымға 1979 жылы ған белгілі
болды
Нәзікқұйрық инелік
Ақтеңбіл дәуіт
Ақтеңбіл дәуіттің дернәсілі 85 күнде
147 жоңышқа бітесін, 41 жеміс шыбынын,
266 бөлме шыбынын қорек еткен.
Қазақстанның жойылып кету қаупі бар Қызыл кітапқа енген жануарлары
Қазақстанның жойылып кету қаупі бар Қызыл кітапқа енген жорғалаушылары.
Арал бекіресі
Ересегінің ұзындығы 200см, салмағы 60кг
Камбала
Тұлғасы жалпақ, теңіздің түбінде тіршілік етеді. Оларды темір аулар
салып аулайды. Соңғы жылдары Арал балықшылары тілбейнені
аулап, табыс көзіне айналдыруда.
Алабұға
Түстері судың және су астының түсіне байланысты өзгеріп отырады. Жынысты жетілген алабұғалар ашық түстерімен ерекшелінеді
Қазақстанның жойылып кету қаупі бар Қызыл кітапқа енген құстары
Аққулар (лат. Cygnus) — қазтәрізділер отряды, үйрек тұқымдасының жеке туысына жататын өте сымбатты құстар. Қазақстанда аққудың ( Cugnus) үш түрі: сұңқылдақ аққу, сыбырлақ аққу, кіші аққу кездеседі. Мойны мен денесінің ұзындығы тең әрі иіліп келген. Денесі созылыңқы, басы онша үлкен емес, тұмсығы тік әрі жалпақтау келеді. Қысқа сирағы денесінің арт жағында орналасқан. Қауырсыны тығыз әрі үлпілдек мамықты шымқай ақ түсті (тек Австралия мен Тасманияда кездесетін бір түрі ғана шымқай қара). Салмағы 5 – 10 кг, ең ірісі 13 кг-ға жетеді. Қанатының ұзындығы 150 – 180 см.
Ақ тырна (лат. Grus leucogeranus) — тырналар тұқымдасының бір түрі. Қазақстанның батыс және орталық аймақтарын көктемгі (сәуір — мамыр) және күзгі (тамыз — қазан) ұшу кезінде қоныстайды. Бұл кезде Наурызым қорығында, Ырғыз және Торғай өзендері мен Арал теңізі жағалауында жиі кездеседі. Сирағының төменгі жағы қауырсынсыз, құйрығы қысқа. Мойны, аяғы ұзын. Қанатының қарымы 2 метрге, салмағы 10 кг-ға дейін жетеді. Қанаты ақ, қанатының ұшы қара, тұмсығы қызыл. Суат маңын, көбінесе батпақты жерлерді мекен етеді. Өсімдік дәнімен, ұсақ жәндіктермен қоректенеді. Ұясын шөп арасына, кейде тайыз су бетіне салады. Сәуір—мамырда 2-3 шұбар жұмыртқа туып, оларды мекиені 1 айға жуық басады. Жыл құсы. Қазақстанның "Қызыл кітабына" енгізілген.
Дуадақ (лат. Otis tarda) — тырнатәрізділер отрядының бір тұқымдасына жататын құс. Шығу тегі жөнінен тырналарға ұқсас болғандықтан оларды бір отрядқа жатқызады. Дуадақдың қазба қалдықтары эоцен дәуірінен белгілі. Дене тұрқы тауыққа ұқсас. Дуадақ — үнсіз әрі сақ жүретін құс. Құрлықта жүруге, жүгіруге бейімделген үш бармағы болады. Салмағы 4 — 11 кг, ірілері 20 кг-ға жетеді.Қазақстанда олардың үш түрі бар: безгелдек, жорға дуадақ, дуадақ ( Ot і s tarda). Дуадақтың қауырсыны тығыз келеді, мойны қысқа әрі жуан. Қанатының ұзындығы 570 — 670 мм. Құйымшақ бездері болмайды. Қауырсындарының түсі ашық қоңырқай, ұсақ қара жолақтары бар.
Бірқазандар ( Pelecanidae) – ескекаяқты құстар отрядына жататын құстар. Қазақстанда екі түрі: бұйра бірқазан және қызғылт бірқазан тараған. Олар Каспий және Арал теңіздерін, Балқаш, Сасықкөл көлдерінің алабын мекендейді. Дене тұрқы 1,8 м-дей, салмағы 13 килограмға дейін жетеді. Тұмсығы өте ұзын, төменгі жақ сүйегінің астында созылмалы тері қапшығы болады. Бұйра бірқазанның тұмсығының астындағы қапшығы әдетте ақшыл сары, ал көбейер кезде қызғылт сары болады. Аяқтары қысқа, қанаттары ұзын (60 – 80 см) және жалпақ, ал қауырсындары қызғылт немесе күміс түсті болып келеді. Бұйра бірқазанның желке қауырсыны жалданып, бұйра келеді, аты осыған сәйкес қойылған. Бірқазан – топтанып жүретін құстар. Олар қоректерін (балықтарды) көбіне су құзғындарымен бірлесіп аулайды. Суда жақсы жүзгенмен, сүңги алмайды, жемін суға басы мен мойнын батырып жіберіп ұстайды.
Шағалалар жақсы ұшып, жүзеді, бірақ суға сүңги алмайды. Қанаттары ұзын, аяқтары қысқа, аяқ саусақтарының арасы жарғақты. Шоғыр құрып тіршілік ететін түрлері де бар. Ұясын жерге, шың басына, судағы жартасқа шөптен жасайды. Ірі жәндіктермен, моллюскалармен, тышқан тәрізді кемірушілермен, балықтармен қоректенеді. Шағалалардың ішіндегі ең ірілерінің бірі — дуанбас. Ең майдасы — кіші шағала ( L. minutus), оның денесінің ұзындығы 290 — 300 мм, құйрығы 85 — 95 мм, тұмсығы 21 — 25 мм, салм. 120 — 150 г, түсі сұр қоңыр. Түр тармағын құрмайды, жыл құсы. Ұясын республиканың солтүстік өңірлерінен бастап, оңтүстікте Қамыс — Самар комитетіне дейінгі аймақтарда салады. Ұясында 2 — 3 жұмыртқа болады, жылына бір рет балапан басып шығарады. Ең жиі кездесетіні — қылаң шағала
Қорғалжын қорығына санаулы қалған құстар тізімі кіреді. Олар Қызыл Кітапқа енгізілген. Олардың ең әдемісі – қызғылт фламинго.
1.Түнде сауылған сиыр сүті ұйықтататын дәрі сияқты әсер етеді.
2.Кейбір қарлығаш ұшып жүріп ұйықтайды екен.
3. Бегемоттар су астында туады
4. Өзін –өзі айнадан танитын жалғыз аң- шимпанзе.
5.Жердегі жануарлардың ішінде ең жүрегі үлкен,
қан қысымы жоғары аң- керік.
6.Құмырсқалар ешқашан ұйықтамайды.
7.Қолтырауындар терең сүңгу үшін тас жұтады.
8.Қоян мен тотықұс мойын бұрмай-ақ артындағыны көре алады.
9.1кг бал жинау үшін ара 2млн гүлді айналып ұшып өтуі керек.
