Дидактикалық ойындар

Дидактикалық ойындар картотекасы

Дидактикалық ойын – баланың ақыл - ойын дамытып, таным түсініктерді ажыратудағы әдістердің бірі. Ойын арқылы оқыту – мектеп жасына дейінгі кезеңнің, негізгі ерекшелігі. Білімді меңгеру және оны бекіту үшін, дағды мен әдет қалыптастыруда балаға қайталау және жаттығу қажет. Егер баланың ойлауы образды, эмоциялық әсерде болса, ол соғұрлым жақсы нәтиже береді, сондай - ақ білім қызғылықты әрекетпен байланысты болса, баланың іс - әрекетімен іштей қабысып жатса, ондай білімді бала дұрыс меңгереді. Бала әрбір затты ұстап, дәмін татып, сан рет байқап көреді. Балабақшада бала психикасының дамуына ойын әрекеті шешуші рөл атқаратындығы туралы белгілі ғалымдар өз еңбектерінде айтып кеткен.

Дидактикалық ойын балалардың қоршаған орта туралы түсінігін кеңейтеді, баланы ойнай білуге баулып, ақыл – ой қызметін қалыптастырады, әрі адамгершілікке тәрбиелеу құралы болып табылады. Дидактикалық ойынның ережелері балалардан ұстамдылықты, тәртіптілікті қажет етеді. Сонымен қатар дидактикалық ойлау қабілеттерін, ізденімпаздығын арттырады, сөздік қорларын молайтуға көмектеседі. Балалардың оқу қызметіне қызығушылықтарын арттырады, белсенділік танытып, бағдарламалық материалдарды меңгеруіне ықпал етеді.

Дидактикалық ойындардың тиімділігі – оқу қызметінің әр кезіндегі орны мен міндетін, мақсатын дәл анықтауға, оны қолданудың теориясы мен практикасын тәрбиешінің жетік меңгеруіне, шеберлік танытуына, ойынға қажетті материалдарды алдын – ала дайындап алуға, балаларды белсенді қатыстыруға байланысты. Ойындарды өткен оқу қызметін қайталау, естеріне түсіру кезінде қолданған пайдалы. Дидактикалық ойын сәбилер тобынан басталады. Мұнда жоғары топтарға қарағанда жеңіл түрлері беріледі, балалар ойланады. Мысалы, бала ойнап отырған машинаның дөңгелегі нешеу, түсі қандай, кубиктерді түсіне қарай топтастыр, қане «сен көк кубиктерді әкелші», «үстелге апарып қойшы» т.б. бұл жерде балалар кеңістікті бағдарлауды үйренеді.

Дидактикалық ойындар үш топқа бөлінеді :

Заттық дидактикалық ойындар – дидактикалық ойыншықтармен және түрлі ойын материалдары

мен ұйымдастырла

ды.

Ұстел үстінде ойналатын дидактикалық ойындар – «Лото», «Домино» және тағы басқа.

Сөздік дидакти

калық ойындар.

«Қандай пішін жетіспейді?

Мақсаты: Геометриялық пішіндерді атай білуге үйрету. Қай пішін жетіспейтінін тапқызу.  Көрнекілік: Геометриялық пішіндер. Барысы: Тақтаға геометриялық пішіндер қойылады. Балаларға көздеріңді жұмыңдар деп, бір пішінді алып қояды. Балалар қай пішін жетіспейтінін табады.

«Сиқырлы қапшық»

Ойынның мақсаты: заттарды белгілі бір қасиеттері бойынша салыстыруға, топтастыруға үйрету.  Ойынның құрал-жабдықтары: түсі, өлшемі, пішіні бойынша әр түрлі ойыншықтар.  Ойынның мазмұны: Балалар «Сиқырлы қапшықтың» ішіндегі затты ұстап көріп, пішінін анықтайды, ойыншықты алған соң атын атап, түсін айтады. 

«Көп және біреу»

Ойынның мақсаты : көп және біреу қатынастарын білуге үйрету; заттардың тең, тең емес топтарын салыстыру.  Ойынның құрал-жабдықтары: көп және бір зат бейнеленген суреттер.  Ойынның мазмұны: балалар берілген суреттерді қарастырады. Көп зат және бір зат бейнеленген суреттерді бөліп, екі жаққа қояды. 

«Ойыншықты тап»  

Мақсаты: Кеңістікті бағдарлай білуге үйрету.  Көрнекілік: Топтағы ойыншық.  Ойынның мазмұны: Тәрбиеші ойыншықты тығып қойып, бір баланы тақтаға шақырады. Тәрбиеші нұсқауымен, мысалы: 1 адым алдыға оңға бұрыл, 2 адым алдыға тура жүр деп ойыншыққа дейінгі жолды айтып отырады. Бала айтылған нұсқаумен дұрыс жүріп отырса, ойыншықты табады. 

«Ұқсас затты тап»

Ойынның мақсаты:  Үшбұрыш, тіктөртбұрыш, дөңгелекке ұқсас заттарды тауып, атын атай бiлуге үйрету. Баланың түстердi, пiшiндi ажыратудағы ой-қиялын дамыту.

Қажетті құралдар: Геометриялық пішіндер, суреттер.

Ойын барысы: Тәрбиешi үш түрлi пiшiндердi көрсетiп, аттарын сұрайды. Оларды атаған соң, түстерiн сұрайды. Бұдан кейiн балаларға тапсырма бередi. Тәрбиешi: - Таратып берiлген суреттерге қараңдар, мен үшбұрышты көрсетемiн, соған ұқсас сурет тауып көрсетiңдер. (тіктөртбұрышты көрсетедi, дөңгелектi көрсетедi). Балалар өздерiндегi ұқсас затты көрсеткенде, олардан не екенiн, түр-түсiн сипаттап айтуды талап етедi. (Үшбұрыш сызғыш, үйдiң төбесi). Топ бөлмесiнде үшбұрышқа ұқсас зат бар ма?

Тiк төртбұрыш: кiтап, терезе, есiк т.б.

Дөңгелек: доп, алма, шар т.б.

«Нүктелердi қос»

Ойын мақсаты:  Балаларды кеңістікті бағдарлай білуге үйрету. Нүктелерді қосу арқылы, бейнелерді шығара алуға дағдыландыру. Балаларды ұқыптылыққа тәрбиелеу.

Қажетті құралдар: Нүктелермен бейнеленген жұлдызша, жалауша бейнелерi.

Ойын барысы: Қағаз бетiндегi нүктелердi қосу арқылы бейнелердi анықтау, атын атату. Неше нүкте бар екен? Сұрағына жауаптарды тыңдау. Нүктелердi нөмiрлету, сандарды тура және керiсiнше атату. Ойын нәтижесiнде түзу, үшбұрыш, тiкбұрыш ұғымдарын қалыптастыру, сандарды тура және керiсiнше атату.

«Көршi – көршi»

Ойын мақсаты: 1-10-ға дейін тура және кері санауға үйрету. Сандарды рет-ретімен орналастыруын қалыптастыру.

Қажеттi құралдар: 1-ден 10-ға дейiнгi сандар жазылған карточкалар.

Ойын барысы: Тәрбиешi бiр санды айтады, мысалы, “Жетi” дейдi. Омырауын жетi саны бала iлгерi шығып, балалардың алдына тұрады. Тәрбиешi былай дейдi: “Бұл санның көршiлерi, қатарына тұрыңдар!”. Оның қатарына 6 және 8 деген карточкалар тұрып, 6, 7, 8 сандарын құрайды. Одан соң 6 және 7 сандары салыстырылады. Омырауында 6 цифры қадалған бала былай деп түсiндiредi: 6-ның 7-ден 1-еуi кем. 6-ға 1-дi қоссақ 7 болады. 6 саны алты бiрлiктен тұрады. Жаттығу қайталанады, ойыншылардың құрамы өзгередi.

«Балық ұстау»

Ойын мақсаты: Ойын арқылы қосу, азайту дағдыларын қалыптастыру, түсті ажырату, тез ойлау қабілеттерін арттыру, шапшаңдыққа баулу.

Қажетті құралдар: Аквариум iшiнде жүзiп жүрген балықтар суретi.1-10 сандар.

Ойын барысы: Аквариум iшiнен, ондағы жүзiп жүрген балықтар көрiнiсiн алу. Екi түрлi түске боялған балықтардың келесi бетiне толық ондықтарды, 1,2…- 9-ды қосып, азайтуға 8-дi өрнектер жазулы тұруы керек. Ойынды топқа бөлiп ойнатсақ, аквариум iшiнен алынған балықтағы жазылған өрнектiң нәтижесiн тез ойлап, дұрыс шешсе, көп ұстаса сол топтың жеңгенi болып табылады. Ойын нәтижесiнде толық ондықтарды қосу және азайтуға жаттықтыру көзделедi

«Сипаттамасы бойынша тап»

Ойын мақсаты:  Ұзын – қысқа, кең – тар, биiк – аласа және т.с.с ұғымдарды қайталау.

Қажеттi құралдар: Жануарлар мен құстарды белгiлейтiн ойыншықтар.

Ойын барысы: Сөреге аю, қоян, қасқыр, түлкi секiлдi 5-6 ойыншық қойылған балалар көрiп отырады. Олар тәрбиешiмен бiрге әрбiр ойыншықты анықтап қарайды, олардың атын қайталайды. Осыдан кейiн ойнаушылардың бiреуi бөлмеден сыртқа шығады да, басқалары ойыншық туралы жұмбақ құрастырады, мәселен, мұғалiм балаларға қоянды көрсете отырып, олармен бiрге мынадай жұмбақ құрастырады: “Ұзын құлақ, қыли көз, қысқа құйрық – бұл қай аң?” Аю туралы “Маймақ аяқ, қорбиған, аңсағаны тәттi бал, ұзын жүндi жабайы аң” және т.с.с. Балалар жұмбақты құрастырып болған соң оны шешетiн баланы шақырады. Егер ол жұмбақты дұрыс шеше алмаса, қолына сол ойыншық берiледi де, жұмбақ қайта айтылады. Ол тағы да қиналса, балалар жәрдемдеседi. Ойынға келесi бала шақырылады. Ойын қайталанады.Балалар жеңiмпазды анықтайды. Ойынға алуан түрлi ойыншықтарды, сондай-ақ суреттердi пайдалануға болады.

«Доп лақтыру»

Ойын мақсаты:  Сонша, артық, кем ұғымдарын доп лақтыру дыбыс үні арқылы білдіреді.

Қажетті құралдар:  Доп.

Ойын барысы: Тәрбиешi допты жоғары лақтырып, немесе еденге ұрып балаларға санату, сонша немесе бiреуi (екеуi) артық (кем) ойын барысында неше болса сонша, содан (артық), “кем” деген … өзiнiң допты еденге ұруының балалар шапалағымен сәйкес келуiн қадағалау, қол шапалақтатуы, әлде қарындашпен тықылдату керек.

«Сен де осынша көрсет»

Ойын мақсаты:  Балалардың көрген нәрселерiн немесе естiген дыбыстарын санап, есте сақтап, оған басқа нәрселердi сәйкестендiруге үйрету.

Қажеттi құралдар: Фигуралардың, ою-таңбалардың суретi салынған карточкалар. Бала санайтын материалдар.

Ойын барысы: 1 нұсқа: Тәрбиешi карточканы көрсетедi де, алып қояды. Балалар карточкада неше фигура, ою-таңба бар екенiн айтып, сонша жалауша немесе басқа нәрсе көрсетуi тиiс. Тапсырманы дұрыс әрi тезiрек орындаған қатар жеңiмпаз аталады.

2 нұсқа: Тәрбиешi бiрнеше рет алақанын соғады. Балалар оны зейiн қоя тыңдап, одан соң соншама жалауша көрсететдi.

«Апта күндерi»

Ойын мақсаты:  Апта күндердi есте сақтау. Апта күндерін рет-ретімен айта білуге дағдыландыру.

Қажетті құралдар:  Апта күндерiн шартты түрде белгiлейтiн 1-7-ге дейiн фигуралардың немесе ұлттық таңбалардың суретi салынған 7 және суретi жоқ 1-2 тәж.

Ойын барысы: Тәрбиешi балалардың мынаған келiсiп алуын өтiнедi. Бiр таңба бар тәж аптаның бiрiншi күнi дүйсенбi, екi таңба бар тәж аптаның екiншi күнi сейсенбi және т.б. бiлдiредi. Балалар апта күндерiнiң атын хормен қайталайды.

Тәрбиешi 7 баланы шақырып оларға тәждердi таратып бередi. Шақырылған балалардың әрқайсысы тәжбен таңбаның санына қарап: “Сабыр – сәрсенбi”, “Мен – жұмамын” және т.с.с. дейдi.

Осыдан кейiн тәрбиешi аптаның кез-келген күнiнiң атын дауыстап атайды. Бiлетiн бала алдына шығып тұрады.

1 2 3 4 5 6 7

ІІ-КІШІ ТОБЫНА АРНАЛҒАН ДИДАКТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАР

Д\ойын «Ғажайып қоржын»

Мақсаты:  Балаларды заттарды тиісті қасиеттеріне қарай ажырата білуге үйрету.

Ойын шарты : Қоржындағы затты сипап біліп атау. Бала затты дұрыс сипаттап бергеннен соң ғана зат қаптан алынып, балаларға көрсетіледі, ал дұрыс аталмаса қаптан алынбайды.

қажетті құралдар : Ғажайып қоржын. Балалар санына сәйкес, таныс ойыншықтар.

Д\ойын  « Жаңа қуыршақ»

мақсаты:  Баланы топ бөлмесіндегі заттарды дұрыс атап, тілдерін , зейіндерін дамыту.

Ойын шарты:  Қуыршақ топтағы заттың қайсының жанына келсе соны дұрыс атап беру және қуыршақ қай баланы сұрайды сол ғана сұраққа жауап береді, егер барлық баладан сұраса, барлығы бірге жауап береді.

Қажетті құралдар:  Балаларға бұрын таныс емес қуыршақ

Д\ойын «Қуыршаққа ыдысты таңдап бер»

мақсаты:  Балалардың ыдыс-аяқтар жайлы білімдерін пысықтау, оларды қажетіне қарай қолдана білуге үйрету, тілдерін жетілдіру, сөздік қорларын молайту, зеректікке, тапқырлыққа тәрбиелеу.

Ойын шарты:  Тәрбиешінің белгісі бойынша қажетті ыдысты бөліп алу.

Іс-әрекеті:  Тәрбиешінің көмекшісіне, аспазшыға қажетті ыдысты іздеу.

Қажетті құралдар : Үш қуыршақ (аспазшы,тәрбиешінің көмекшісі, қуыршақ – қыз), ыдыс-аяқтар бейнеленген көлімдері 5×5см карточкалар.

.

Д\ойын «Домино»

Мақсаты:  «Баланың көліктер жайлы білімдерін дамыту, пысықтау. Сәйкес көлікті тауып дұрыс атату, оның атқаратын қызметімен таныстыру.

Ойын шарты:  Суреттері сәйкес келетін карточкаларды біріне қатарлап тізіп қою, кім бұрын барлық карточкаларын қояды, сол жеңіп шығады.

Қажетті құралдар : Бірдей қос суреттер, әртүрлі көліктер бейнеленген көлімдері 5×6см карточкалар.

Д\ойын «Суретті құрастыр»

мақсаты:  Баланы бірнеше бөліктерден тұратын, бір тұтас суретті құрастыра білуге үйрету, төзімділікке, бастаған істі аяқтауға тәрбиелеу.

Ойын шарты : Сурет бөліктерін таңдағанда қателеспеу, кім тез өз суретін құрастырып, дұрыс атайды сол жеңімпаз атанады.

Ойын іс-әрекеті: Тұтас суретті құрастыру үшін тиісті бөлшектерін іздестіру.

Қажетті құралдар : Бірнеше бөлікке бөлінгентүрлі заттардың суреттері.(көлімдері 7×8см карточкалар).

Д\ойын «Лото»

мақсаты:  Балалардың жеміс-жидек, көкөніс, гүлдер жайлы білімдерін дамыту және олардың өсіп-өнетін орындарын дұрыс атату.

Ойын шарты:  Көкөністерді – бақшаға, жеміс-жидектерді – бауға, гүлдерді – гүлзарларға орналастыру.

Ойын іс-әрекеті:  Үш үлкен карточка- бақша, бау, гүлзар бейнеленгенкөлімдері 8×8см карточкалар және көкөністер, жемістер , гүлдер бейнеленген көлемдері 5×5см карточкалар.

Д\ойын «Бұл қай кезде болады»

Мақсаты:  Баланың жыл мезгілдері жайлы білімдерін тиянақтау пысықтау тиісті белгілерін атату, тілдерін жетілдіру, танымдылықтарын, ұстамдылықтарын дамыту.

Ойын шарты:  Бала өз суреті бойынша әңгімелейді, ал әңгіме қай мезгіл туралы айтылғанын, бағыттаушы кімге көрсетсе сол жауап береді. Жауап дұрыс болған жағдайда ғана сурет балаларға көрсетіледі.

Қажетті құралдар : Жыл мезгілдеріне байланысты 3-4 сурет (қыс көріністері, жазғы ойындар, көктемгі еңбек, қыс қызықтар т.б.бейнеленген көлімдері 9×9см карточкалар.)

Ойын іс-әрекеті:  сурет жұмбақтап әңгімелеу және оның шешімін табу.

ЕРЕСЕК, МЕКТЕПАЛДЫ ДАЯРЛЫҚ ТОПТАРЫНА АРНАЛҒАН ДИДАКТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАР

«Қарама – қарсы сөздер»

Мақсаты: Антоним сөздерді салыстыру жолымен балалардың ой-өрісін кеңейту,

Ойлау қабілетін дамыту, сөздік қорын қарама-қарсы сөздермен молайту, зейінділігін арттыру.

Көрнекілігі:  доп, карточкалар.

Ойын шарты : тәрбиеші шеңбер бойымен тұрған балаларға кезекпен допты лақтырып антоним сөздерінің бірін айтады, ал допты ұстап алған бала тәрбиешіге

Кері лақтырып, айтылған сөзге қарама- қарсы сөзді айтуы керек.

«Сөз ойла, тез ойла»

Мақсаты:  берілген дыбысқа, сөз ойлап, ойлаған сөздегі дауысты, дыбыссыз

Дыбыстарды ажырата білу. Сөздік жұмыс жүргізу арқылы баланың сөздік қорын молайту. Ойын арқылы балаларды тапқырлыққа баулу.

Көрнекі құралдар : кеспе әріптер қалтасы, текшелер салынған сандық, текшелер

(дыбыстардын дауысты, дауыссыз екендігін білдіретін ерекше белгісі бар.)

Ойын барысы:  тәрбиеші әріп қалтасынан кез келген бір әріпті көрсетеді.

Балалар сол әріптен басталатын сөздерді айтады.Сандыққа бірнеше текше салып қояды. Бала өз қолымен біреуін алып сол дыбыстан басталатын заттарды атайды.

«Сүйікті қаламызға саяхат»

Мақсаты :Туып -өскен қаласы туралы білімдерін бекіту; үлкендер еңбегі, автокөліктер.

Ойынның барысы : Тәрбиеші балаларды үш топқа бөліп, карточкаларды таратады. Содан соң қаланың көрікті жерлері,ү лкендер еңбегі, автокөліктер туралы әңгімелеуге тапсырма береді. Балалар қолдарындағы карточка бойынша әңгіме құрастырады. Әңгімені мазмұнды айтқан топ женіске жетеді. Топтар қағаздарын алмастырып, ойынды әрі қарай жалғастырады.

«Кім тапқыр?»

Мақсаты:  Берілген дыбыстың орның таба білуге машықтандыру. Ойын барысында балаларды зейінді болуға дағдыландыру. Түстерді тез айырып,

жылдамдыққа, тапқырлыққа баулу. Достық қарым-қатынасты тәрбиелеу.

Көрнекілігі: берілген дыбысқа арналып салынған түрлі-түсті суреттер,

ойыншықтар, жалаулар.

Ойын шарты:  тәрбиеші берілген   дыбыстың сөздің басында, ортасында,

соңында келетіндігін айтады. Балалар зейін қойып тыңдап, егер өтілген дыбыс

сөздің басында болса, көк жалаушаны, ортасында болса, жасыл жалаушаны, соңында болса, қызыл түсті жалаушаны жоғары көтереді

«Менің кім болып жұмыс істейтінімді тап»

Мақсаты : Мамандықтар туралы білімдерін бекіту.

Ойынның барысы :Ә р бала қандай да бір мамандықты ойлап, жасырады, ал қалғандары оны табу керек. Балалар бір-бірден шығады, ал қалғандары сұрақ қояды. Жауаптарына байланысты бала «иә» немесе «жоқ»деп жауап береді. Міне, осы жауаптардан балалар сіздің мамандығыңызды табуы қажет.

«Жұбын тап»

Мақсаты : Балалардың шыны, пластмасса, тері және резина материалдары туралы білімдерін бекіту.

Ойынның барысы: Тәрбиеші балаларға шыныдан, теріден, пластмассадан және резинадан жасалған заттардың бейнесі бар суреттерді үлестіріп береді. Балалар топқа бөлінеді. Тәрбиешінің белгісі бойынша, олар өздеріне жұп табу керек, яғни нақты сол материалдан жасалған заты бар баланы табу керек. Балалар өздерінің екінші жұптарын тапқаннан кейін тәрбиеші олардың дұрыс-бұрыстығын тексереді, олардан неге дәл осы суретті таңдағанын сұрайды.

«Кім қандай?»

Мақсаты: Балаларды жәндіктердің сырт кейпіне, дағдыларына, мекеніне, қозғалыс тәсіліне анықтама беруге ынталандыру.

Ойын ережелері : Кім? Не? Қандай? деген сұрақтарға нақты жауап беру керек..

Ойынның барысы: Тәрбиеші жәндікке анықтама бере отырып, оның сыртқы кейпінің ерекшеліктер, қозғалыс тәсілдері туралы айта отырып үлгі көрсетеді. Бірінші кезеңде иллюстрациялық материал қолдануға болады.

«Экологиялық тізбек»

Мақсаты: Қоректік тізбектің буындары туралы түсініктемелер беру; тірі табиғат, өсімдіктер, улы өсімдіктер, жыртқыш аңдар. Табиғат заңымен таныстыру; табиғатта жануарлар да, өсімдіктерде өз бетінше тіршілік ете алмайды.

Ойын ережелері : Таңдауға негізделе отырып, экологиялық тізбек құрастыру.

Ойынның барысы : Тәрбиеші алдымен қоректік тізбектің жекелеген буындарын қояды. Балаларға қай жануарға тізбек құратынын таңдауға көмектеседі. Карточканың теріс жағындағы цифрларға қарап, тізбек дұрыс құрастырылғанын тексереді.

Мысалы:

Жапырақ-құрт-шымшық-ителгі.

Дәндер-тышқан-аққұлақ-жапалақ.

Ағаш-қоян-қасқыр.

Оқу қызметінің қызықты, тартымды өтуі үшін дидактикалық ойындарды дұрыс ұйымдастыру керек. Ойынға керекті құралдар әр балаға жеткілікті болу керек, сонда ғана балаларға түсінікті болады. Дидактикалық ойындардың құралдары ұзақ уақыт сақталуы үшін эстетикалық, гигиеналық талаптарға сай, әдемі қораптарда, қалталарда тұру керек.

НАЗАР САЛЫП ТЫҢДАҒАНДАРЫНЫЗҒА РАХМЕТ!