Музыка - жүрек тілі

Топқа бөліну: Музыка аспаптарына арналған төмендегі жұмбақтарды шешіңдер.

Қос қазық, екі желі, сегіз ноқта,

Бір нәрсе қараңғыда қаймалайды,

Сөйлейді шежіредей адам соқса.

Азынаса көмейінде мал жылайды.

Тағы да бір мінезі таңғажайып,

Құйрығын қара жерге тіреп алып,

Еш уақытта сөйлемейді адам жоқта. ( д... )

Келеді баяғының әнін салып. ( қ ...)

Саусақ батпас түтіктен,

Сандуғаш құс сайрайды. ( с... )

1 – топ: Домбыра

2- топ: Қобыз

3 – топ: Сыбызғы

«3 сурет, 1 сөз» әдісі

Музыка — адамзаттың әмбебап тілі.

Г.Лонгфелло

Jeltoqsannyń jetisi Myzyka - júrek tіli

,

Осы сабақта қол жеткізетін оқу мақсаттары:

• 7ӘТН4.1. Етістіктің есімше, көсемше, тұйық етістік түрлерін тілдесім барысында қолдану.
• 7.04. Идеясы ұқсас публицистикалық және көркем әдебиет стиліндегі мәтіндердің тақырыбы, құрылымы, мақсаты аудиториясы, тілдік ерекшелігін салыстыра талдау.

1-тапсырма. Мәтінмен жұмыс. Мәтінді оқыңдар. 1-топ: Мәтінде айтылған “музыка — адам жанының үні мен тілі” деген ойды қалай түсінесіңдер? 2-топ: Мәтінде айтылған “әр ұлттың өзінің төл музыкасы бар” деген ойды жалғастырып,пікірлеріңді ортаға салыңдар. 3-топ: Мәтін мазмұнын 3 сөйлеммен қорытып айтыңдар.

Дескриптор:

-Мәтінді оқиды;

- Мәтіндегі айтылған ойды әрі қарай жалғастырады;

- Өз ойын айту арқылы ой қорытындылай білуге үйренеді.

ҚБ: «Бәрекелді, Әттеген-ай!»

Тілдік бағдар

Етістіктің көсемше тұлғасы

Іс-әрекеттің, қимылдың себебін, амалын көрсететін қосымша қимылды

білдіретін етістіктің ерекше түрі көсемше деп аталады. Көсемше қайтіп? қалай? Не істегелі? қашан? деген сұрақтарға жауап береді. Мысалы: оқып түсіну, дауыстап оқу, күле сөйлеу, келе кірісу, амандасқалы келу, кеткелі жатыр және т.б.

Көсемшенің де есімше тәрізді өзіне тән жұрнақтары бар.

2) -ып, -іп, -п жұрнағы арқылы іс-қимылдың өткен шақта жасалғанын

білдіреді. Дауыссыз дыбысқа біткен етістіктерге жуан буыннан кейін -ып , жіңішке

буыннан кейін -іп , дауысты дыбысқа біткен етістікке -п жұрнақтары жалғанады:

жаз-ып, күл-іп, айт-ып, сөйле-п, қара-п т.б.;

1) -а, -е, -й жұрнағы арқылы іс-қимылдың осы шақта жасалып жатқанын

білдіреді. Дауыссыз дыбысқа біткен сөздерге жуан буыннан кейін -а , жіңішке

буыннан кейін -е , дауысты дыбысқа біткен етістікке -й жұрнақтары жалғанады:

жаз-а, күл-е, сөйле-й, қара-й т.б.;

3) -ғалы ( -гелі, -қалы, -келі ) және -ғанша ( -генше, -қанша, -кенше )

жұрнақтары арқылы іс-қимылдың не өткен шақта орындалғанын, не келер шақта орындалатындығын білдіреді.

2-тапсырма. Мәтіннен есімше, көсемше жұрнағы жалғанған етістіктерді тауып, сөз құрамына талдаңдар.

1-топ: Адамдардың міндеті күнделікті өмір салтындағы басты саланың бірі рухани мәдениетті жетілдіру болса, соның бірі әрі бірегейі музыка деп атауға болады. Өзге өнер түрлеріне қарағанда музыка өнері ертерек дамыған. Музыка өнерінің бір ерекшелігі сол, онымен дыбыс ырғағы арқылы адам өзінің ішкі жан дүниесін, көңіл күйін, сана-сезімін білдіре алады. Әуен арқылы адамдар аңсаған арманын, қуанышы мен қайғысын, өмір сүрген қоғамын әнге қосып толғаған.

2-топ: Олар өздерін қоршаған табиғатты, оның өзен-көлдерін, орман-

тоғайларын, асқар таулары мен байтақ даласын жырға қосып, оның әсем көркінен рухани ләззат алып отырған. Бұрынғы қазақтардың домбырасының қоңыр үні мен олардың қараөлеңі осыған дәлел. Қай халықтың болмасын оның тарихи жағдайына, күнделікті өмір салтына, әдет-ғұрпына байланысты дамып жетілген музыка өнері болады. Сол сияқты қазақ халқының да өзіне тән ұлттық дәстүрлі музыка өнері бар.

3-топ: Музыка өнерінің негізін қалаушылар халық арасынан шыққан дарынды өнер иелері – композиторлар. Әр күйді шығарушы әуен иелері болады, бірақ та біз қазір күйлерді халық күйі және халық композиторларының күйі деп екі топқа бөліп жүрміз. Оның себебі кейбір күйлер ғасырлар өтіп оның авторларының аты ұмыт болып, дарынды күйшілердің орындауы арқылы халық арасында күйдің әуені сақталғандықтан ол бара-бара халық күйі болып аталып кеткен.

ҚБ: «Бәрекелді, Әттеген-ай!»

3-тапсырма. «Көңіл-күй тарелкасы»

Ж.Аймауытовтың “Әнші” әңгімесінен үзіндінің бөліктерін тарелкадан таңдап оқып, көсемше жұрнағы жалғанған етістіктерді табыңдар.

Топ көргенде Әмірқан аруақтанып, көтеріліп кетеді екен. Бұрынғы дауысы астар болмай қалды. Зал жаңғырып, күңгірлеп кетті.

Бір-бірін қиып кете алмай, мұратына жете алмай, қош айтысқан жарға ұқсап, жалғызынан айырылып, қанатынан қайырылып, зарлаған бейне жанға ұқсап болмаса жылап егілген, көзден жасы төгілген, бейне бір қайғы-зарға ұқсап өкінішті, өксікті, қасіретті, мұңды әнді сарнады.

Жұрт төмен қарап, әркім жүрегімен сырласқандай әншінің бітіргенін де сезбей қалды. Кенет тым-тырыс бола қалды да, шапалақ қайта соғылды. Қалғып кетіп оянған, қызықты тәтті түс көрген, қайтарам деп талпынған кісідей, жанға жаққан тәтті үннің кеткеніне өкініп, өршелене соғылды...

Дескриптор:

-Мәтінді оқиды;

-Көсемшелерді табады.

ҚБ. «Отшашу» әдісі

4-тапсырма. Сәйкестендіру. Көсемше жұрнақтарын қатыстыра отырып, мағынасы сәйкес сөздермен тіркестіріңдер.

Домбыра

Сыбызғы

жорғалап тұр

Әнші

бұралып би билейді

Қобыз

Жетіген

күңіренеді

Биші

ән салады

күмбірлегелі тұр

сызылып сыр айтады

Дескриптор:

-мағынасына сәйкес сөздерді сәйкестендіреді.

Бағалау. «Пайыздық бағалау» әдісі арқылы оқушылар өздерін берілген шкала бойынша бағалайды.

100% - өте жақсы 75% - жақсы 25% - қанағаттанарлық

Үйге тапсырма

• «Музыка және халық» тақырыбында бір ұлттың төл аспабы мен әні туралы зерттеу жүргізу
• 4-тапсырма. Берілген тірек сөздерді қолдана отырып, көсемше жұрнақтарын жалғау арқылы сөйлем құраңдар.

Рефлексия: «Блоб бөлмесі»