Фразеология-гректин “фразис” (туюнтма, речь т?рм?г?), “логос”(окуу, илим) деген с?з?н?н алынган.
Мааниси жактан биримдикти т?зг?н бир нече с?зд?рд?н туруктуу айкалышуулары фразеология деп аталат
С?йл?г?н с?з?б?зд?, адабий чыгармаларда анын кызматы:
тилге тактык,
ачыктык,
к?рк?мд?к маанисин берет.
?зг?ч?лугу:
К?бунч? ?тм? мааниде колдонулат.
С?зд?рдун ордун алмаштырууга м?м?к?н эмес.
Башка тилге с?зм?- с?з которулбайт.
Фразеологизмдер туруктуу с?з айкашы болгондуктан, алар биригип келип, бир гана с?йл?м м?ч?с?н?н милдетин аткарат
Фразеологизмдер туруктуу с?з айкашы болгондуктан, алар биригип келип, бир гана с?йл?м м?ч?с?н?н милдетин аткаратФразеологизмдер туруктуу с?з айкашы болгондуктан, алар биригип келип, бир гана с?йл?м м?ч?с?н?н милдетин аткарат
Мисалдар: Кой оозунан чоп албаган-момун,
Темирди кызуусунда сок-ишти ?з учурунда аткаруу;
Т??ну бучкакка чапкандай-бат-бат с?йл??; Беш орд?гун учуруу- калп айтуу; Чычканга кебек алдырбоо-сак болуу. К??д?н?н к?т?р??-мактануу; К?з ачып жумганча- тез, бат, ылдам.
Текст
Ийри отуруп туз кенешип, ичи койнуна кирип, к?зд?н далдаа жерде, бал тилге салып, кара кылды как жарган киши менен, ийне жибине чейин с?йл?ш?л?.
Айтып оозун жыйганча айтканынан кайтпаган, башы быша элек, ала барман адам, ачык ооздук кылып, ажыдаардын куйругун басып алды.
Текст т?з.
Бешиктен бели чыга элек, бет тырмачылык кылуу, жанды кашайтуу, жаагын жануу, жегеним желим, ичкеним ирим болду.
Текст т?з.
Эмгек
Жапа тырмак кириш??, жаны жай албоо, ак т??н?н карды жарылуу, акыбети кайтуу.
Талдайбыз.
1.Чычканга кебек алдырбагандар к?п.
2.Булар ишти же? ичинен б?т?рг?нд?р.
3.Ал оозу менен орок оргондой с?йл?йт.
4. Ма?дайга жазганын к?р? жатарбыз.
5.Кабыргасы менен ке?ешип иштейт.
Сабактын темасы: Лексикография ж?н?нд? т?ш?н?к.
«Лексико» деген с?з грек тилинен алынып- с?з, ал эми
« графо» жазуу деген т?ш?н?кт? билдирет.
Лексикография- тилдеги с?зд?рд? жана фразеологиялык т?рм?кт?рд? жыйноо жана системага салуу иши.
С?зд?кт?рд? т?з??ч?, иштеп чыгуучу тил илиминин бир б?л?м?.
С?зд?к-деп, бул бир тилдеги с?зд?р жыйналып, алфавит тартибине келтирилип, чыгарылган китепти айтабыз.
Кыргыз тилинде ар т?рд?? с?зд?кт?р бар. Аларга т?м?нк? с?зд?кт?р кирет:
Котормолуу с?зд?к. Бир тилдеги с?зд?р башка тилдерге (орус, немис, англис, кыргыз) которулуп берилет. Мисалы: К.Юдахин «Кыргызча-орусча, орусча-кыргызча» ж.б.
Орфографиялык с?зд?к. Адабий тилдеги с?зд?рд?н туура жазылышын к?рс?тк?н с?здук.
Диалектологиялык с?здук. Диалектилерде колдонулган т?ш?н?кс?з с?зд?рд?н маанисин ачып, т?ш?нд?рг?н с?зд?к.
Т?ш?нд?рм? с?зд?к. Бир тилдеги с?зд?рд?н маанисин ачып, ага грамматикалык м?н?зд?м? берген с?зд?к.
Энциклопедиялык с?зд?к. Тарыхый –коомдук, саясий, илимий мааниси бар айрым с?зд?рг?, терминдерге, т?ш?н?кт?рг?, тарыхый ири окуяларга, ?лк?л?рг?, географиялык аттарга, атактуу адамдарага кыскача баян берген с?зд?к, с?р?тт?р, карталар, э? зарыл ар т?рд?? маалыматтар менен жабдылган с?зд?к.
Кыргыз тилинин морфемалык создугу. С?зд?рд? морфемаларга( унгу, м?ч?л?рг? )туура ажырата алууну ?йр?т??ч? с?зд?к.
Фразеологиялык с?зд?к. Тилдеги туруктуу с?з айкаштарын, фразеологиялык бирдиктерди, т?рм?кт?рду бир тартипке салган, алардын келип чыгышын, маанисин т?ш?нд?рг?н с?зд?к.
Этимологиялык с?зд?к. Тилдеги с?зд?рд?н т?пк? тегинин келип чыгышынан кабар берген с?зд?к
Синонимдер с?зд?г?. Тилдеги айтылышы ар башка бирок мааниси бирдей с?зд?рд?н жыйындысын берген с?зд?к.
К?Н?Г??Л?Р: Кайсы с?зд?кт? карайбыз?
Мээрим- с?йм?нч?л?к, жагымдуу м?н?з, к?й?мд??л?к, кайрымдуулук.
Калит (т?шт?к)- кулпу(т?нд?к
3. ата мекен эмес, Ата Мекен.
4. К?п-мол-арбын.
5.Аз-к?п.
6.Апта иранча жети.
7.Т?б?с? к?кк? жет??- с?й?н??
