"Құрмалас сөйлем"

Сабақтың тақырыбы: Құрмалас сөйлемді қайталау
Сабақтың мақсаты:
А) Құрмалас сөйлем туралы білімдерін арттыра отырып, оның, түрлерін ажырата білуге үйрету, оқушылардың теориялық білімдерін дамыту.
Ә) Шығармашылықпен жұмыс істей отырып, оқушылардың сөйлеу тілін дамыту, өз ойларын жеткізе білуге баулу.
Б) Ана тілін қастерлеу, өз ұлтының ерекшелігін таныту, пәнге деген қызығушылығын арттыру.
Сабақтың түрі: қайталау сабағы
Сабақтың типі: аралас сабақ
Сабақтың әдісі: сұрақ - жауап әдісі, түсіндірмелі әдіс.
Пәнаралық байланыс: әдебиет, тарих, музыка
Көрнекілігі: қазақтың ұлттық музыка аспаптарының суреттері, қобыздомбыра т. б

Сабақ барысы:
Ұйымдастыру:
- Сәлемдесу
- Түгендеу
- Жұмылдыру
Үй жұмысын тексеру:
Балалар, үйге "Менің Отаным - Қазақстан" тақырыбына эссе жазып келуге берілген.
- Кәне, кім оқиды?
Мәтіндегі жай сөйлемнің түрлеріне тоқталып өтеміз.

Жаңа сабақ:
Біз бүгінгі сабақта құрмалас сөйлемнен өткенді қайталаймыз.
Сұрақ – жауап:
1. Сөйлем деген не?
2. Құрмалас сөйлем деген не?
3. Құрмалас сөйлемнің түрлері?
4. Салалас құрмалас сөйлем деген не?
5. Сабақтас құрмалас сөйлем оның түрлері?
6. Аралас құрмалас сөйлем дегеніміз не?
Құрмалас сөйлем және оның түрлері көне түркі ескерткіштерінде кездеседі. Біздің арғы тегіміз көне түркі дәуірінен басталады. Орхон жазулары туралы не білеміз?
Түркілердің негізгі мекені қай жер?
Түркі тілдес халықтарды ата.
Орхон - Енисей жазбаларында құрмалас сөйлем салалас, сабақтас, аралас болып үшке бөлінеді.
Көне түркі тілінде Қазақ тілінде
Қағаны алп ерті, айғучысы біліге ерті.
Ол қан йоқ болтуқда кесре, ел йітміш, ычғынмыш, қачышмыш.
Қағаны батыр еді, кеңесшісі білгір еді.
Ол хан жоқ болғаннан кейін, ел шетінеген, ышқынған, қашқан.

ІІІ айналым «Көкпар» ойыны.
Сыныпты екі топқа бөлеміз. 1 топ «Аламан» тобы, 2 топ «Жайдарман» тобы. Біз бүгін сіздермен Алатаудың биік шыңына бірге аттанамыз. Біз ол үшін төрт сатыдан өтуіміз керек.
Қоржыннан топ жетекшілері көрсетілген нөмірге байланысты асық алып, карточкадағы сұраққа топ мүшелерімен ақылдасып, 1 - минуттың ішінде дайындалып жауап беруге тиіс.
Осылайша әр команда ұпай санын жинайды.
Ыңғайлас салалас сөйлем деген не? (жалғаулықтары, тыныс белгісі)
- Себеп - салдар салалас сөйлем деген не?( жалғаулықтары,
тыныс белгісі)
- Қарсылықты салалас сөйлем деген не? (жалғаулықтары, тыныс белгісі)
- Түсіндірмелі салалас сөйлем деген не? (тыныс белгісі)
- Талғаулы салалас сөйлем деген не? (жалғаулықтары, тыныс белгісі)
- Кезектес салалас сөйлем деген не? (жалғаулықтары, тыныс белгісі)
- Сабақтас құрмалас, мағыналық түрлері
- Шартты бағыныңқылы сабақтас, жасалуы
- Көп бағыныңқылы сабақтас, түрлері
- Мезгіл бағыныңқылы сабақтас, жасалуы
- Бағыныңқы, басыңқы сөйлем дегеніміз не, жасалу жолдары.
Құрмалас сөйлемдердің байланысу тәсілдері: (интонация, жалғаулар, шылаулар, орын тәртібі)

ІІ айналым
Балалар, алдарыңызда қандай ұлттық аспаптардың суреті?
Осы ұлттық аспаптар туралы не білеміз?
Қазақтың қасиетті домбырасы, қобызы т. б туралы айтып өтеміз.
Қобыз аспабын алғаш ойлап тапқан кім?
Қорқыт ата қай дәуірде өмір сүрді?
Балалар, қасиетті қобыздың үніне құлақ түрейік. (музыка ойналады)
Оқушылар суретті алады да, суреттің артында берілген тапсырмаларды (сөйлем мүшесіне талдау) орындайды.
1. Адам туған тілін құрметтемесе, өзін де құрметтемейді.
2. Ғалым болу міндет емес, білімді болу парызың.
3. Бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына ену үшін, біз білімді болуымыз керек.
4. Біз қазақ тілін дамытуымыз керек, себебі ұлт болашағы тіліне тәуелді.

ІІІ айналым
«Сақина салу» ойыны.
(Ойынның шарты түсіндіріледі. Ортаға екі топтан екі оқушы шығып, сақина жасырады.) Жеңілген оқушылар берілген тест сұрақтарын шешеді.

ІY айналым
«Кім жылдам?»
Екі топқа сөйлем оқылады. Құрмалас сөйлемнің мағыналық түрлерін анықтау (ауызша). Ұпай санын әділқазылар алқасы белгілейді.
1. Абай есіктен кіре, үйде отырған үлкендерге ашық дауыспен айқын сәлем берді.
2. Абай әкесіне сәлем бермек болып, әжесінен рұқсат алды.
3. Есжан туысымен, көп ұзамай күйеуі Тілеуқабыл қайтыс болды.
4. Ол заманда ұл балаға бас кеспесе, қан төкпесе, ат қойылмайтын еді.
5. Сиырдың тұқымы да жақсы, бабы да келіскен екен.
6. Сізді ешкім шақырған жоқ, сондықтан сіз бармайсыз.

Қорытынды:
Бүгінгі сабағымызды қорытындылай келе,, ортаға бір оқушы шығып, Венн диаграммасын толтырады.
1. Салалас құрмалас жасалуы
2. Сабақтас құрмалас жасалуы
3. Ұқсастығы.
Осыдан кейін екі топтың оқушыларына интервью - тест беріледі.
1 топ. Интервью - тест
а) Сабақтас құрмалас сөйлем
Сабақтас құрмалас сөйлем дегеніміз не?
Ескерту: астын сызу керек
А. Жай сөйлемнің алғашқысы тиянақсыз болып, соңғысына бағына байланысқан құрмалас
Ә. Жай сөйлемдері өзара тең дәрежеде байланысады
б) Сабақтас құрмалас сөйлем нешеге бөлінеді?
Ескерту: Тестте жоқ болса, өзің жазып толықтыр
А. 3
Ә. 4
Б. 6
В. 7 Шартты
в) Сабақтас құрмаласта жай сөйлемнің орналасу тәртібін белгіле
А. бағыныңқы, басыңқы
Ә. басыңқы, бағыныңқы
2 топ. Салалас құрмалас сөйлем
а) Салалас құрмалас сөйлем дегеніміз не?
Ескерту: астын сызу керек
А. Жай сөйлемнің алғашқысы тиянақсыз болып, соңғысына бағына байланысқан құрмалас
Ә. Жай сөйлемдері өзара тең дәрежеде байланысады
б) Салалас құрмалас сөйлем нешеге бөлінеді?
Ескерту: Тестте жоқ болса, өзің жазып толықтыр
А. 3
Ә. 4
Б. 6
В. 7 ыңғайлас
в) Салалас құрмаласта жай сөйлемнің арасына қойылатын тыныс белгілері
А. қос нүкте, үтір, сызықша
Ә. ешқандай тыныс белгі қойылмайды
Балалар, Наурыз мерекесімен қатар келген апталығымыз жақсылықтың нышаны дей келе, биылғы жылан жылы жайлы болсын дегім келеді. Сөз кезегі әділқазылар алқасына беріледі. Төрт сатыдан сүрінбей өткен топ жеңімпаз атанады.

Үйге тапсырма:
«Наурыз - жыл басы» тақырыбында ойтолғау жазып келу.
Оқушылардың білімін бағалау.