Саба?тас ??рмалас с?йлем ?аза? тілі

Саба?ты? та?ырыбы: Саба?тас ??рмалас с?йлем.Саба?тас ??рмалас с?йлемні? жасалу жолдары туралы т?сінік

Саба?ты? ма?саты:

Білімділік: ??рмалас с?йлемдерді? басты белгілерін,??рлысын,??рамын ажырата білуге,салалас ??рмалас с?йлемдерден айырмашылы?ын ме?герту;

Дамытушылы?: шы?армашылы?пен е?бектеніп,ынта ?ойып ты?дау,жазу,талдау машы?тарын салыстыра білу да?дыларын ?алыптастыру;

Т?рбиелік: с?йлеу м?денинтіне т?рбиелеу;

Саба?ты? ?дісі: с?ра?-жауап,талдау,т?сіндіру.

Саба?ты? т?рі: аралас саба?.

К?рнекілік: интерактивті та?та,кесте,семантикалы? карта,?лестірме ?а?аздар.

П?наралы? байланыс: ?дебиет

Саба?ты? барысы:

І Амандасу,о?у ??ралдарын ретке келтіру.О?ушыларды? зейінін саба??а аудару.

ІІ ?й тапсырмасын тексеру.?тілген материал бойынша с?ра?-тапсырмалар орындау.

І топ: «Салалас ??рмалас» тобы

Салалас ??рмалас с?йлемні? негізгі белгілерін ата.

ІІ топ: «Саба?тас ??рмалас» тобы

Салалас ??рмалас с?йлемні? т?рлерін ата.
Мысал келтіру.( І топ,?арсылы?ты салалас с?йлемге бір мысал,ІІ топ т?сіндірмелі салалас?а бір мысал)
Топтастыру.( екі топ о?ушылары бірігіп 2 минут ішінде салалас ??рмалас с?йлемді топтастыру)

Семантикалы? картамен ж?мыс.

1-слайд.

Ы??айлас

салалас

?арсылы?ты салалас

Себеп-салдар

салалас

Т?сіндірмелі

салалас

Те?із тынышталды,біра? еш н?рсе к?рінбейді.

Т?манны? ?алы?ды?ы сонша-т?к те к?рінбейді.

К?н батты,тауды ?ара к?ленке басты.

О?у?а баруды армандаймын,сонды?тан

К?п о?имын.

ІІІ Жа?а саба?ты игерту.

??рамында?ы жай с?йлемдеріні? ал?аш?ысы тияна?сыз болып,со??ысына ба?ына байланыс?ан ??рмалас с?йлемні? т?рін саба?тас ??рмалас с?йлем дейміз.

Мысалы: Танертенгі т?ны? ауа енді м?нартып,ке? даланы с?лу са?ым басты.

Машина жолда б?гелмесе,тура ?ш са?атта барып ?аламыз.Хамиттер ерте т?рып аттанатын бол?анды?тан,жа?а?ы жай-к?йді айтысудан ?зге ??гіме ?оз?алмады.

Б?л ??рмалас с?йлемдерді? бірінші жай с?йлемдерін ?з алдына б?лек айту?а келмейді,?йткені олар тияна?сыз.??рмалас с?йлемні? ??рамында?ы тияна?сыз жай с?йлемдерді ба?ынын?ы с?йлем дейді.??рмалас с?йлемдерді? екінші жай с?йлемдері тияна?ты,олар ?здігінен дербес айтыла береді.??рмалас с?йлемні? ??рамында?ы м?ндай жай с?йлемдерді басын?ы с?йлем дейді.

Ба?ын?ы

Басын?ы

2-слайд.

Саба?тас ??рмалас с?йлемге т?н белгілер:

Саба?тас ??рмалас с?йлемні? екі сы?ары т?л?алы?,ма?ыналы? жа?ынан бір-біріне т?уелді болады.
Ал?аш?ы с?йлемні? баяндаушы тияна?сыз т?л?ада ая?талады.
Ба?ыны??ы ж?не басы??ы сы?ардан т?рады.
Ма?ыналы? ?арым-?атынасына ?арай алты т?рге б?лінеді.
Ба?ыны??ы с?йлемні? баяндаушы етістікті? шартты райы,есімше,к?семше т?л?асында болып келеді ж?не т?рлі шылау с?здер ар?ылы басын?ымен байланысады.

6. Саба?тас ??рмаласты? жасалу жолдары ба?ыны??ы жай с?йлемні? баяндаушына ?арай белгіленеді.

Ба?ын?ыны? баяндауышы

Т?л?алы? белгісі

Сызбасы

1. Шартты рай

-са,-се

Ба?ыны??ы басы??ы

/./ барса,/../

2. К?семше

-а,-е,й,-ып,-іп,-п,

-?алы,-келі,-?алы,-гелі

/./ ойлап, /../

/./ естігелі, /../

3.Есімше

-?ан -ша,-ше

-ген -дай,-дей

-?ан –да,-де

-ген -мен

-?ан –ды?тан (-діктен)

-ген –сайын

-со?

кезде (уа?ытта,ша?та)

-?ан+?а шейін

-ген+ге

-?ан+нан бері

-ген+нен кейін

б?рын

/./к?ргенше, /./

/./ жаз?анда, /./

/./ білгенмен, /./

/./ таны?анды?тан, /./

/./ бар?ан сайын, /./

/./ о?ы?ан со?, /./

/./ естіген кезде, /./

/./ келгенге шейін, /./

/./

Етістік негізді

-ысымен,-ісімен

/./ келісімен, /./

Саба?тас с?йлемні? ??рамында?ы жай с?йлемдер саны жа?ынан екеу ?ана емес,одан да к?п болуы м?мкін.
Мысалы: к?н т?с ауа жылынып,сызды дала бусанып,ауыл сыртында ?демі бір к?рініс туып еді.Б?л саба?тасты? ??рамында екі ба?ын?ы с?йлем бар.Ондай с?йлемдерді к?п ба?ын?ылы саба?тас с?йлем дейміз.

4-слайд.

Ба?ыны?ы с?йлемні? ерекшеліктері:

Саба?тасты? ??рамында?ы ба?ыны??ы с?йлемні? бастауышы баяндаушымен ?иыса байланыспайды,я?ни бастауышы ?рт?рлі жа?та т?рса да,баяндауышы ?згерісіз ?ала береді.

Ба?ыны??ы с?йлемні? шартты райдан бол?ан баяндауышы ?ана бастауышпен жан-жа?ынан жекеше,к?пше т?рде ?иыса байланысады.

Ба?ыны??ы Басы??ы

Мен

Сен

Сіз

Ол келгенде,

Біз

Сендер Ны?мет кітап

Сіздер о?ып отыр екен

Олар

Ба?ыны??ы с?йлемдер

Мен келсем,. Біз келсек,.

Сен келсе?,. Сендер келсе?дер,.

Сіз келсе?із,. Сіздер келсе?іздер,.

Ол келсе,. Олар келсе,.

1-Тапсырма:

Мына сызбаны? бос орнын толтырып,саба?тас ??рмалас с?йлем жасау.

Ба?ыны??ы басы??ы

/./ барса,/../

/./ ойлап, /../

/./ естігелі, /../

/./к?ргенше, /./

/./ жаз?анда, /./

/./ білгенмен, /./

/./ таны?анды?тан, /./

/./ бар?ан сайын, /./

/./ о?ы?ан со?, /./

/./ естіген кезде, /./

/./ келгенге шейін, /./

/./ келісімен, /./

2-Тапсырма:

Та?тада?ы суретке ?арап м?тін ??рау.

І топ ??рамында салалас ??рмалас с?йлем болсын.

ІІ топ.??рамында саба?тас ??рмалас с?йлем болсын.

Ойтол?ау

І топ

«О? жарасы бітер,

С?з жарасы бітпес»

ІІ топ

«Жа?сы с?зге жан семіреді,

Жаман с?зге жан т?ршігеді»

Саба?тас ??рмалас с?йлемні? баяндауыштарыны? жасалу жолдарын аны?та.

1.Біреуге жа?сылы? етсе?,ол жа?сылы?ы?ды міндет етпе.

2.Ауырып ем іздегенше,ауырмайтын жол ізде.

3.Балалар ерте?гі тама?ын ішіп бол?ан кезде,?она?тар біртіндеп т?сектен т?ра бастады.

4.?асында к?лдене? кісілер бол?анды?тан,Оспан Абай?а айтам деген с?зін айт?ан жо?.

5.Айнаш Алматы?а бар?ан сайын,бір керкметке тап болады.

6.Мен елге келгенше,аттылар к?п ?зай ?оймапты.

7.Саба?ына арнайы байланыс ??ралын орнатып,?здері жапыра?ты ж?лу?а ?ол соз?ан.

8.Жапыра?ты ж?лып ал?ан со?,экранда?ы ?ор?ыныш дірілі де жо?ал?ан.

9.?бден тозы?ы жеткен ескі ?й бол?анды?тан,о?ан ешкім кірген жо?.

10.Хамит пен Кенжебекті? ?арасы ?зілгенше,?алиша мен Ермек ?йге кірмеді.

11.Ауыл шетіне іліге бергенде,жолаушыларды? алдынан екі-?ш бала

Ж?гіріп шы?ты.

Бекіту.Кесте бойынша салалас ж?не саба?тас ??рмалас с?йлемдерді салыстыру.

5-слайд.

Айырмашылы?тары

??састы?тары

Салалас ??рмалас с?йлем

Саба?тас ??рмалас с?йлем

?й ж?мысы:

120-жатты?у
М?тінді о?ып шы?ып,??рмалас с?йлемдерді? ?айсы салалас,?айсы саба?тас екенін аны?та?дар.Саба?тас ??рмалас с?йлемдерді теріп жазып,басын?ы,ба?ын?ыларды? астын сызы?дар.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«саба?тас ??рмалас с?йлем ?аза? тілі »

Сабақтың тақырыбы: Сабақтас құрмалас сөйлем.Сабақтас құрмалас сөйлемнің жасалу жолдары туралы түсінік

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: құрмалас сөйлемдердің басты белгілерін,құрлысын,құрамын ажырата білуге,салалас құрмалас сөйлемдерден айырмашылығын меңгерту;

Дамытушылық: шығармашылықпен еңбектеніп,ынта қойып тыңдау,жазу,талдау машықтарын салыстыра білу дағдыларын қалыптастыру;

Тәрбиелік: сөйлеу мәденинтіне тәрбиелеу;

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап,талдау,түсіндіру.

Сабақтың түрі: аралас сабақ.

Көрнекілік: интерактивті тақта,кесте,семантикалық карта,үлестірме қағаздар.

Пәнаралық байланыс: әдебиет

Сабақтың барысы:

І Амандасу,оқу құралдарын ретке келтіру.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

ІІ Үй тапсырмасын тексеру.Өтілген материал бойынша сұрақ-тапсырмалар орындау.

І топ: «Салалас құрмалас» тобы

Салалас құрмалас сөйлемнің негізгі белгілерін ата.

ІІ топ: «Сабақтас құрмалас» тобы

Салалас құрмалас сөйлемнің түрлерін ата.
Мысал келтіру.( І топ,қарсылықты салалас сөйлемге бір мысал,ІІ топ түсіндірмелі салаласқа бір мысал)
Топтастыру.( екі топ оқушылары бірігіп 2 минут ішінде салалас құрмалас сөйлемді топтастыру)

Семантикалық картамен жұмыс.

1-слайд.

	Ыңғайлас салалас	Қарсылықты салалас	Себеп-салдар салалас	Түсіндірмелі салалас
Теңіз тынышталды,бірақ еш нәрсе көрінбейді.
Тұманның қалыңдығы сонша-түк те көрінбейді.
Күн батты,тауды қара көленке басты.
Оқуға баруды армандаймын,сондықтан Көп оқимын.

ІІІ Жаңа сабақты игерту.

Құрамындағы жай сөйлемдерінің алғашқысы тиянақсыз болып,соңғысына бағына байланысқан құрмалас сөйлемнің түрін сабақтас құрмалас сөйлем дейміз.

Мысалы: Танертенгі тұнық ауа енді мұнартып,кең даланы сұлу сағым басты.

Машина жолда бөгелмесе,тура үш сағатта барып қаламыз.Хамиттер ерте тұрып аттанатын болғандықтан,жаңағы жай-күйді айтысудан өзге әңгіме қозғалмады.

Бұл құрмалас сөйлемдердің бірінші жай сөйлемдерін өз алдына бөлек айтуға келмейді,өйткені олар тиянақсыз.Құрмалас сөйлемнің құрамындағы тиянақсыз жай сөйлемдерді бағынынқы сөйлем дейді.Құрмалас сөйлемдердің екінші жай сөйлемдері тиянақты,олар өздігінен дербес айтыла береді.Құрмалас сөйлемнің құрамындағы мұндай жай сөйлемдерді басынқы сөйлем дейді.

Бағынқы

Басынқы

2-слайд .

Сабақтас құрмалас сөйлемге тән белгілер:

Сабақтас құрмалас сөйлемнің екі сыңары тұлғалық,мағыналық жағынан бір-біріне тәуелді болады.
Алғашқы сөйлемнің баяндаушы тиянақсыз тұлғада аяқталады.
Бағыныңқы және басыңқы сыңардан тұрады.
Мағыналық қарым-қатынасына қарай алты түрге бөлінеді.
Бағыныңқы сөйлемнің баяндаушы етістіктің шартты райы,есімше,көсемше тұлғасында болып келеді және түрлі шылау сөздер арқылы басынқымен байланысады.

6. Сабақтас құрмаластың жасалу жолдары бағыныңқы жай сөйлемнің баяндаушына қарай белгіленеді.

Бағынқының баяндауышы	Тұлғалық белгісі	Сызбасы
1. Шартты рай	-са,-се	Бағыныңқы басыңқы /....../ барса,/......./
2. Көсемше	-а,-е,й,-ып,-іп,-п, -қалы,-келі,-ғалы,-гелі	/....../ ойлап, /......./ /....../ естігелі, /......./
3.Есімше	-ған -ша,-ше -ген -дай,-дей -ған –да,-де -ген -мен -ған –дықтан (-діктен) -ген –сайын -соң кезде (уақытта,шақта) -ған+ға шейін -ген+ге -ған+нан бері -ген+нен кейін бұрын	/....../көргенше, /....../ /....../ жазғанда, /....../ /....../ білгенмен, /....../ /....../ танығандықтан, /....../ /....../ барған сайын, /....../ /....../ оқыған соң, /....../ /....../ естіген кезде, /....../ /....../ келгенге шейін, /....../ /....../
Етістік негізді	-ысымен,-ісімен	/....../ келісімен, /....../

Сабақтас сөйлемнің құрамындағы жай сөйлемдер саны жағынан екеу ғана емес,одан да көп болуы мүмкін.
Мысалы: күн түс ауа жылынып,сызды дала бусанып,ауыл сыртында әдемі бір көрініс туып еді.Бұл сабақтастың құрамында екі бағынқы сөйлем бар.Ондай сөйлемдерді көп бағынқылы сабақтас сөйлем дейміз.

4-слайд.

Бағынықы сөйлемнің ерекшеліктері:

Сабақтастың құрамындағы бағыныңқы сөйлемнің бастауышы баяндаушымен қиыса байланыспайды,яғни бастауышы әртүрлі жақта тұрса да,баяндауышы өзгерісіз қала береді.

Бағыныңқы сөйлемнің шартты райдан болған баяндауышы ғана бастауышпен жан-жағынан жекеше,көпше түрде қиыса байланысады.

Бағыныңқы Басыңқы

Мен

Сен

Сіз

Ол келгенде,

Біз

Сендер Нығмет кітап

Сіздер оқып отыр екен

Олар

Бағыныңқы сөйлемдер

Мен келсем,... Біз келсек,...

Сен келсең,... Сендер келсеңдер,...

Сіз келсеңіз,... Сіздер келсеңіздер,...

Ол келсе,... Олар келсе,...

1-Тапсырма:

Мына сызбаның бос орнын толтырып,сабақтас құрмалас сөйлем жасау.

Бағыныңқы басыңқы

/....../ барса,/......./

/....../ ойлап, /......./

/....../ естігелі, /......./

/....../көргенше, /....../

/....../ жазғанда, /....../

/....../ білгенмен, /....../

/....../ танығандықтан, /....../

/....../ барған сайын, /....../

/....../ оқыған соң, /....../

/....../ естіген кезде, /....../

/....../ келгенге шейін, /....../

/....../ келісімен, /....../

2-Тапсырма:

Тақтадағы суретке қарап мәтін құрау.

І топ Құрамында салалас құрмалас сөйлем болсын.

ІІ топ .Құрамында сабақтас құрмалас сөйлем болсын.

Ойтолғау

І топ

«Оқ жарасы бітер,

Сөз жарасы бітпес»

ІІ топ

«Жақсы сөзге жан семіреді,

Жаман сөзге жан түршігеді»

Сабақтас құрмалас сөйлемнің баяндауыштарының жасалу жолдарын анықта.

1.Біреуге жақсылық етсең,ол жақсылығыңды міндет етпе.

2.Ауырып ем іздегенше,ауырмайтын жол ізде.

3.Балалар ертеңгі тамағын ішіп болған кезде,қонақтар біртіндеп төсектен тұра бастады.

4.Қасында көлденең кісілер болғандықтан,Оспан Абайға айтам деген сөзін айтқан жоқ.

5.Айнаш Алматыға барған сайын,бір керкметке тап болады.

6.Мен елге келгенше,аттылар көп ұзай қоймапты.

7.Сабағына арнайы байланыс құралын орнатып,өздері жапырақты жұлуға қол созған.

8.Жапырақты жұлып алған соң,экрандағы қорқыныш дірілі де жоғалған.

9.Әбден тозығы жеткен ескі үй болғандықтан,оған ешкім кірген жоқ.

10.Хамит пен Кенжебектің қарасы үзілгенше,Қалиша мен Ермек үйге кірмеді.

11.Ауыл шетіне іліге бергенде,жолаушылардың алдынан екі-үш бала

Жүгіріп шықты.

Бекіту.Кесте бойынша салалас және сабақтас құрмалас сөйлемдерді салыстыру.

5-слайд.

	Айырмашылықтары	Ұқсастықтары
Салалас құрмалас сөйлем
Сабақтас құрмалас сөйлем

Үй жүмысы:

120-жаттығу
Мәтінді оқып шығып,құрмалас сөйлемдердің қайсы салалас,қайсы сабақтас екенін анықтаңдар.Сабақтас құрмалас сөйлемдерді теріп жазып,басынқы,бағынқылардың астын сызыңдар.