Қазақ тілі жалпы білім беретін мектептің 6-сыныбына арналған

Қазақ тілінен 6-сыныпқа арналған жаттығулар жинағы. Барлық тақырыптар қамтылған.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Қазақ тілі жалпы білім беретін мектептің 6-сыныбына арналған»

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

Солтүстік Қазақстан облысының Білім департаменті

облыстық педагог кадрлардың біліктілігін арттыру және

қайта даярлау институты

Қазақ тілі

Жалпы білім беретін мектептің

6-сыныбына арналған

Петропавл қаласы

2005 жыл

ББК 74.268.3 Каз

Б 39

Солтүстік Қазақстан облыстық педагог кадрлардың біліктілігін арттыру және қайта даярлау институты редакциялық-баспа ұсынысы бойынша шығарылды.

Авторы: Бекматова Ботагөз Ескендірқызы мектебінің қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімі.

Пікір жазғандар:

Ж.Т.Қадыров М.Қозыбаев атындағы СҚМУ филология кафедрасының меңгерушісі, филология ғылымының кандидаты, доцент.

Ж.Көкбас М.Қозыбаев атындағы СҚМУ филология кафедрасының оқытушысы, ғылым магистрі.

Б 4306010400

00 ( 05) -07

Бұл жинаққа 6-сыныптың қазақ тілі пәні бойынша қосымша дидактикалық материалдар, жаттығулар, тестік тапсырыстар енгізілген.Оқу құралының тілі оқушылардың жас ерекшеліктеріне сай ескерілген, жаттығу мәтіндері ұлттық сана тұрғысынан мағлұмат береді.Оқушылардың қазақ тілін тереңірек білулеріне әсерін тигізеді.

ISBN 9965-853-32-Х

Алғы сөз

Қазақ тілі бойынша бұл ұсынылып отырған дидактикалық материалдар оқушылардың теориялық білімдерін жүйелеу, әдеби тілде дұрыс сөйлеу нормаларын меңгерту және жаттықтыру, сөздік қорын байыту, дұрыс оқуға дағдыландыру мақсатын көздейді. Жинақ морфология бөлімінің негізгі грамматикалық ережелерін саналы, тиянақты меңгерту, үйрету мақсатына бағытталған білімдік, танымдық , дамытушылық , тәрбиелік мәндегі тапсырмалар мен жаттығулардан тұрады. Қазақ тілінің байлығын , көркемдігін, шеберлігін танытатын әдебиет үлгілері қысқа әңгімелер, ертегілер, өлеңдер, мақал-мәтелдер, жұмбақтар, көркем шығармалардан үзінділер пәнаралық байланыста берілді. Бағдарламада көрсетілген білімді меңгерту, оқушылардың ойлау қызметін дамыту, өздігімен жұмыс істеу дағдысын қалыптастыру, адамгершілікке, отаншылдыққа тәрбиелеу ескерілді. Жаттығу, тапсырма түрлері оқушылардың жасы мен ақыл-ойының ерекшеліктеріне сәйкес бірте-бірте күрделеніп, тереңдетіле түсті.

Мәтінмен жұмыс істеу барысында оқушылардың білік, дағдыларын қалыптастыру мақсатына орай жұмыс түрлері де түрлендіріліп отырылды. Тапсырмалар оқушылардың сабақта тіл дамыту, жазба жұмыстарын (мазмұндама, шығарма жазу, әңгіме құрастыру т.б.) жазу дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Жинаққа енгізілген тапсырмалар мен жаттығуларды мұғалім оқушылардың тілді терең білу үшін білім деңгейін көтеруді мақсат етеді. Жұмыс түрлерін оқушылармен жеке жүргізуіне, топпен жүргізуге лайықтап, өтілген материалдарды жүйелі қайталауға арнады. Жинақта лексикалық, грамматикалық тақырыптарды қорытындылауға, морфологиядан алған білімдерін пысықтауға пайдаланатын бақылау жұмысының түрлері ,тест үлгілері берілді. Жинаққа енген материалды мұғалім үлестірме жеке тапсырмалар кестесі түрінде де пайдалана алады.

Оқушының дәптері

Тақырып: Әдеби тіл және оның нормалары

Есіңде сақта!

Жалпыға ортақ тілді әдеби тіл дейді.
Лексикалық норма-сөзді мағыналарына сәйкес қолдану.
Грамматикалық норма-грамматикалық тұлғалардың орынды жұмсалуы.
Фонетикалық норма-дыбыстардың дұрыс қолданылуы.

№1

Ережені толықтырып жазу.

Орфоэпиялық нормалар дегеніміз----------------------------------------

Орфографиялық нормалар дегеніміз--------------------------------------

Әдеби тіл екіге бөлінеді--------------------------------------------------------

1)----------------------------------------------------------------------------------

2)----------------------------------------------------------------------------------

№2

Мына сұрақтарға жауап берейік:

Ана тілі деген ұғымды қалай түсінесің?
Мәдени және рухани байлық дегенді қалай түсінесің?
Ана тілін білмеген адам туған халқын, Отанын сүйе ала ма?
Ана тілі туралы қандай мақал-мәтелдер білесің?

№3

Мына сөздердің мағынасын анықтау.

Таңдамалы-

Шыдамды-

Айтулы-

Көшпелі-

№4

Эссе

Ана тілің-арың бұл

Өткен сыныптарда жинақтаған білімдеріңді еске түсірелік.

Түбір сөздерді, жұрнақ арқылы жасалған сөздерді, сөздердің бірігуі, қосарлануы, тіркесуі арқылы жасалған сөздерді баған бойынша ажыратып жазу.

Орманшы, ән, тас жол, белбеу, батылдық, қаламқас, қара торы қыз, ата-ана, малшы, әсемпаз, мұзжарғыш, қырық жеті, құдаша, оқулық, еңбекқор, Қарқаралы,ұзын бойлы, жеті қазына, әп-әдемі, көкөніс, Алатау,аққу,батырлық, өжеттік, жан жолдасым, Қартқожа, балалық.

Түбір сөз	Туынды сөз	Біріккен сөз	Қос сөз	Тіркескен сөз

Мына өлең шумақтарынан синоним сөздерді тауып, астын сыз.

Ана тілің, біліп қой,

Еркіндігің, теңдігің.

Ана тілің ,біліп қой,

Мақтанышың, елдігің.

Ана тілің-арың бұл,

Ұятың боп тұр бетте.

Өзге тілдің бәрін біл,

Өз тіліңді құрметте.

Қ.Мырзалиев.

№1

Орыс тілінен енген мына сөздердің орысша баламасын қатарына жазып, толтыр.

Сөмке- Тұрба-

Кереует- Доға-

Сот- Жәшік-

Кәмпит- Самауырын-

Бәтеңке- Пұт-

Пеш- Кәрзеңке-

Тәрелке- Үстел-

№2

Мына мақал-мәтелдерді толықтыр.

1.Ата- асқар ...

Ана- бауырындағы...

Бала-жағасындағы...

2.Ақыл- тозбайтын ...,

Білім- таусылмайтын...

3.Әдепті бала- ... бала,

Әдепсіз бала- ... бала.

4.Білімдіден шыққан ...,

Талаптыға келсін ...

Қайталауға арналған мына сұрақтарға жауап берейік:

Диалект дегеніміз не?
Көнерген сөздер нешеге бөлінеді?
Қандай терминдерді білесің?
Тұрақты тіркес дегеніміз не?
Омоним , синоним, антоним дегеніміз не?

Поэзия минуты

«Өзің соңғы сөзін ұйқастыр»

Ақылды бала

Ойыншықтар көп менде,

Бүлдірмеймін, ...

Папам үйден кеткенде,

Кітаптарды ...

Кейде ән айтып, билеймін,

Ұрыспаймын ....

Мен ешкімге тимеймін,

Бәрімен де ...

Фонетикадан алған теориялық біліміңді практикалық жаттығулар орындау арқылы көрсет.

Мына өлең жолдарын буынға бөліп жаз.

Өнер-білім бар жұрттар

Өнер-білім бар жұрттар---------------------------------------------------------

Тастан сарай салғызды.----------------------------------------------------------

Айшылық алыс жерлерден------------------------------------------------------

Көзіңді ашып –жұмғанша-------------------------------------------------------

Жылдам хабар алғызды.---------------------------------------------------------

Мына мақалдардағы сөздерді буынға бөліп, буын түрлеріне ажыратып жаз.

Жігіт көркі- сақал,----------------------------------------------------------------

Базар көркі-бақал,-----------------------------------------------------------------

Сөздің көркі-мақал.---------------------------------------------------------------

Тақырып: Түбір мен қосымша

№1

Мына сөздерді түбір, тұлғасына ажыратып жаз.

Айбынды, ақылшым, жасампаздық, жайдары, молшылық, өнерпаз, күйші, оқулық жерлес, жазғы, күздік, көркемөнерпаз.

№2

Төмендегі сөздерді үш бағанға бөліп жазу.

Жүйелі, сөзбен, жаушы, жігіттің, талапты, сөзшең, елбасы,жолсерік, қарақат, таңқурай, жылылық, аспазшы, бақташы, жауынгер, адамның, жаманмен,шаруашылық.

Түбір сөз	Туынды сөз	Жалғаулы сөздер

Тіл дамыту

Мына ертегіні оқып, соңын өзің аяқта.

Байлық пен ақыл

Бір шалдың төрт ұлы болыпты. Бір күні шал ұлдарын жинап алып былай депті:

-Мен қартайдым. Біреуің үй иесі болатын уақыттарың жетті. Кімнің ақылы мен байлығы сай болса, сол мұрагерім болады. Сонда үлкен ұлы тұрып, асыл тасты жүзік салған қолын көрсетіп:

-Міне, менің байлығым. Ал кім бай болса, сол ақылды-депті.

Екінші ұлы асыл киімдерін киіп, әдеміленіп келеді де:

-Мені осы түрімде көргендер ақылым мен байлығымның алдында бас иеді,-дейді.

Ал үшінші, төртінші ұлы не дейді екен?

Тақырып: Біріккен сөздер және емлесі.

Мына сұрақтарға жауап берейік:

Біріккен сөздер дегеніміз не?-----------------------------------------------
Біріккен сөздер нешеге бөлінеді?-----------------------------------------
Кіріккен сөздер дегеніміз не?----------------------------------------------
Біріккен сөздер қалай жазылады?-----------------------------------------

№3

Берілген сөздерді топтап жаз.

Қарлығаш,жарқанат,шөлқияқ,ағайын,шоқпарбас,бүгін,көкпар,өйтке-ні,бәйшешек,білезік,қонақжай,қолөнер,биыл,белуар,қолтұзақ,әпер, әжептәуір, сексен, қарақат, онкүндік.

Біріккен сөздер	Кіріккен сөздер

Шығармашылық жұмыс

Қазақтың үш биі туралы шағын әңгіме жаз.

Тақырып: Қос сөздер мен қысқарған сөздер.

Мына схеманы толтырып жазу.

Қос сөз

Қайталама қос сөз

тау-тау өз-өзі жүзбе-жүз ет-мет тарс-тұрс қып-қызыл

Сөздер төрт түрлі жолмен қысқарады:

1.----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2.----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

3.----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

4.----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

№1

Қысқарған сөздерді тауып, олардың қысқарған жолын анықта.

Мен мехцехқа тез уақ тас пен құм және топырақ тасуға бұйрық бердім,-деді Асылбек. Көбі сол СЭС-тің ашылуына шақырылған қонақтар.Сен секілділерге біздің совхозда орын жоқ. Ауатком елге төтенше өкіл шығарды. Ол колхоз бастығының үйіне барудан бас тартты.

Өткен тақырыптарды бекіту.

Тестік тапсырыстар:

Сөздің тура мағынасын тбыңыз.

А.Су төмен қарай ақты

В.Басшының ұйымдастыру қабілеті төмен.

С.Әйел затын төмен санайды.

2.Диалект сөзді табыңыз.

А.Бөз,боз.

В.Көпшік, дарбаза

С.Қара,ат

3.Архаизмге жататын сөзді табыңыз.

А.Ғарышкер.

В.Балмұздақ

С.Қорамсақ

4.Жұрнақ жалғанған сөзді табыңыз.

А.Сандықша

В.Кітаптар

С.Жерлерге

5.Мына сөздердің ішінен біріккен сөзді көрсетіңіз.

А.Әкеміз

В.Жасампаз

С.Жолсерік

6.Бір сыңары мағыналы, бір сыңары мағынасыз болып келетін қос сөзді табыңыз.

А.Іші-сырты

В.Бала-шаға

С.Азды-көпті

7.Екі сыңары да мағыналы қос сөзді табыңыз.

А. Тоқты-торым

В. Құрбы-құрдас

С.Жүн-жұрқа

8.Туынды сөз жасап тұрған қосымшаны көрсетіңіз.

А.Түн-де

В.Түн-дік

С.Түн-нен

9.Біріккен сөзді табыңыз.

А.Соңғы( сөз)

В.Ат (шана)

С.Еңбек(күн)

10.Біріккен сөзді табыңыз

А.Жастар

В.Өнім

С.Екібастұз

Тақырып: Сөз таптары. Зат есім

Есіңде болсын!

Қазақ тілінде 9түрлі сөз табы бар.Олар: зат есім, сын есім, сан есім, есімдік, етістік, үстеу, еліктеу сөздер, шылау, одағай.

№1

Біріншісінде Т, екіншісінде С әрпіне басталатын зат есімдерді жаз.

№2

Берілген сөздерден зат есімдердің жалқы есімін бір бөлек, жалпы есімін бір бөлек жазу.

Адам, әке, гүл, Іле, Ақтөбе, кел, ащы, мемлекет, Балқаш, ақыл,мінез,Орта Азия, жиырма бес, күзгі, Кеңес, қайың,алабұға,Есіл, аудан, бар, биыл, қатты, Әсет, бидай.

Жалқы есім	Жалпы есім

Тақырыпты бекітуге арналған сұрақтар:

1.Зат есім дегеніміз------------------------------------------------------------

2.Жалқы есім дегеніміз-------------------------------------------------------

3. Жалпы есім дегеніміз--------------------------------------------------------

4.Деректі зат есім дегеніміз----------------------------------------------------

5.Дерексіз зат есім дегеніміз---------------------------------------------------

Тіл дамыту

Қызылжар қаласына саяхат

Қандай көшелерін білесің?----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Қандай кинотеатрлары бар?---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Қандай оқу орындары бар?------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

4.Өзің қай оқуға түсер едің?-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Тақырып: Сын есім

№1

Берілген мақал-мәтелдерді жазып, сын есімнің астын сызу.

Ұрған да кінәлі,

Ұрғызған да кінәлі.

Ұстаздың үлкені уақыт.

Ыстық су бір кезде салқын болғанын ұмытпайды.

Адал алаңсыз ұйықтайды.

Ұзын тілдің ойы шолақ.

Ұзын тіл өмірді қысқартады.

Үлкен теңізде үлкен балық болады.

№2

Бір зат есімге көп сын есімді жазу.

Ән

№3

Мына таблицаға мысалдар жазу.

Сын есімнің түрлері

Құрамына қарай		Мағынасына қарай
Жалаң Күрделі		Сапалық сын есім	Қатыстық сын е
Негізгі	Туынды

№4

Антонимін тауып жазыңдар.

К Е Ң

А Р А З

Ж А Қ С Ы

Ж А Й П А Ң

Е Л Г Е З Е К

Б А Й С А Л Д Ы

№5

Мына сурет бойынша шағын әңгіме жазыңдар.

Тақырып:Сан есім.

№1

Мына сұрақтарға жауап бер.

Сан есім дегеніміз не?-------------------------------------------------------
Сан есімдер құрамына қарай нешеге бөлінеді?-------------------------
Сан есім мағынасына қарай нешеге бөлінеді?--------------------------

Сан есім

№2

Жұмбақты шешіңдер.

1....кісі...кісіге олжа салар

2.Білекті ... жығар, Білімді ... жығар.

3. ... жаудан ... жансыз жаман.

4. ... түсін танығанша ... атын біл. (Мақал)

Жүрегімнің түбіне терең бойла,

Мен ... жұмбақ адаммын, оны да ойла,

Соқтықпалы, соқпақсыз жерде өстім,

... жалғыз алыстым, кінә қойма. (Абай)

Керекті сөздер: бір және мың.

№3

Мына цифрларды сөзбен жаз.

4 8 3

5 , 105, 25, 56, 0,28, 12895, 358, 9 , 2489, 12,56; 0,287; 6 ; 45,69; 35987

№4

Сан есімнің түрлерін жұрнақ жалғап толтыр.

Есептік сан есім	Реттік сан есім	Жинақтық сан есім	Топтау сан есімі
Бір
Алты
Сегіз
Он
Жиырма
Екі

№5

Жиырма бес-кәмелетке келген жасым,

Қырықта қынсыз қылыш болған басым,

Елуде екі көзің елең етер,

Алпыста ақ сақалды шал боласың.

Жетпісте жер таянбай тұра алмайсың,

Мойныңды жан-жағыңа бұра алмайсың.

Бәрі де көрінгеннің келін болып,

Шақырмаған үйлерге кіре алмайсың.

Жұмыс түрлері:

1.Өлеңге тақырып қой.

2. Сан есімдерді тауып, жалғанып тұрған қосымшаларын ажырат.

3. Адамның жасы туралы әңгімелеп бер.

Эссе

Жеті- киелі сан

Тақырып: Есімдік

Зат есім, сын есім, сан есім, есімдікті есім сөздер дейді.

Есіңде сақта!

№1

Есімдіктің мағыналық топтарға бөлінуін толтыру.

Есімдік

№2

Жіктеу есімдігін септе.

Атау-мен, сен, ол

Ілік- --------------------------------------------

Барыс- -----------------------------------------

Табыс- -----------------------------------------

Жатыс- ----------------------------------------

Шығыс- ---------------------------------------

Көмектес- -------------------------------------

№3 Жатырқауды білмейтін

Қазақ осы: Қазақ осы:

Дала дейтін, Ашық, жарқын қабағы

Күн дейтін. Қонақ келсе,

Қазақ осы: Шабылып бір қалады.

«Өнер алды-тіл»дейтін Байқа да тұр

Қазақ осы: Саған да ол кетерде

Қарасың ба, Ат мінгізіп,

Ақсың ба, Жібек шапан жабады.

(Қ.Мырзалиев)

Жұмыс түрлері:

Есімдіктерді тауып, астын сыз.

2.Қазақ халқының өзіндік ерекшелігін әңгімеле.

3.Қонақжайлылық деген сөздің синонимін жаз.-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

№4

Мына әңгіменің ішінен есімдіктерді тауып, астын сыз және қай түріне жататынын анықта.

Менің бөпем

Менің бір жасар бөпем бар. Оның аты-Шыңғыс. Өзі сондай сүйкімді.Апам оны айналып-толғанғанда ылғи: «Менің кішкентайым »,-деп еркелетеді. Шыңғысты бәріміз жақсы көреміз. Әсіресе, мен қатты жақсы көремін.Бөпемді жақсы көретіндігім соншалық, кейде мен Шыңғыстың өзі болып кеткім келеді.

№5

Тақырыпты бекіту мақсатында мына ережелерді толтырыңыз.

1.Есімдік дегеніміз------------------------------------------------------------2.Есімдік мағыналық жағынан -------------------бөлінеді.

3.Жіктеу есімдігіне мыналар жатады:--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

4.Сілтеу есімдігі дегеніміз- ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

5.Сұрау есімдігі дегеніміз-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

6.Өздік есімдігі дегеніміз------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

7.Бергісіздік есімдігі дегеніміз-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

8.Болымсыздық есімдігі дегеніміз-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

9.Жалпылау есімдігі дегеніміз------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

№6

1.«Сенің ата-анаң» деген тақырыптағы ойды байытып, жалғастырыңыз.

2. Сөйлемдер ішінен есімдіктерді тауып, астын сызыңыз.

Сенің ата-анаң

Ата-анаң саған өмір сыйлады. Олардың есі-дерті-сен бақытты болса екен деу. Ата-анаңның көңілдеріне кейістік сала көрме.

Сенің адал өмір сүруің , еңбек сүйгіштігің, оқу мен еңбектегі табыстарың –ата-аналарың үшін айтып жеткізгісіз зор бақыт.

Анаңның жүрегін сезе біл, анаңның көз жанарынан көңіл хошы мен тыныштықты, бақыт пен қуаныш нұрын көре біл.Ана мен әке алдында шыншыл бол.----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Тақырып: Есімдерден өткенді қайталау

№ 1

Мына мақал-мәтелдерді сөз табына талда.

Ашу дұшпан, ақыл-дос,

Ақылыңа ақыл қос.

2.Өз білмегеніңді кісіден сұра,

Үлкен жоқ болса, кішіден сұра.

Балапан ұяда не көрсе,

Ұшқанда соны іледі.

Жасы кіші ініні,

Ақылы артса аға тұт.

Жасы үлкен ағаны

Жақсы сыйлап , жаға тұт.

Анаңа ауыр сөз айтпа,

Атыңа ауыр жүк артпа.

№2

Кім көп біледі?

Сан есімнен басталатын ән аттарын атау--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------2.Адам аттарында қолданылатын сан есімдерді атау--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

3.Әрі зат есім,әрі етістік мағынасында қолданылатын қай сан есім?-----------------------------------------------------------------------------------------

4.Оң оқыса да, теріс оқыса да бірдей мағынада айтылатын қай сан есім?--------------------------------------------------------------------------------

5. Жетіге дейін ғана саналатын қай сан есім?-------------------------------

6.Мына түстер қай малға тән: ала, бөрте, шұбар, күрең, бурыл, құбақан---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

7.Жаман деген сөздің мына тіркестерде берген мағынасын ашып берсеңіз. Жаман жазды, жаман қуанды,жаман жығылды, жаман қызықты, жаман қатты сағындым.

8.Ақын-жазушылар---------------------------------------------------------------

Ғарышкерлер--------------------------------------------------------------------

Әншілер--------------------------------------------------------------------------

Суретшілер-----------------------------------------------------------------------

Композиторлар------------------------------------------------------------------

Жерлес жазушылар------------------------------------------------------------

№3

Мына жасырынған сөздерді табайық.

Есімдік деген сөздердің құрамында қанша әріп болса,есімдіктердің түрлері де сонша.Шақпаққа мына сөздерді жазу керек.

Жіктеу есімдігі
Сілтеу есімдігі
Сұрау есімдігі
Өздік есімдігі (1жақ сыпайы түрі)
белгісіздік есімдігі
Болымсыздық есімдігі
Жалпылау есімдігі

Сонда сызықтағыдай есімдік деген сөз шығатын болсын.

1 Е

2 С

3 І

4 М

5 Д

6 І

7 К

№4

Мына сурет бойынша шағын әңгіме жаз, есім сөздердің астын сыз

Есім сөздерге арналған тестік тапсырыстар:

Зат есімді табыңыз

А. Қорға

В. Санау

С.Қорған

2.Сапалық сын есімді табыңыз.

А.Үлкен үй

В.Сүтті сиыр

С.Малды ауыл

3.Есептік сан есімді көрсетіңіз

А.Оныншы

В.Бес-алты

С.Жиырма бес

4.Жіктеу есімдігін табыңыз.

А.Біз

В.Кімдер

С.Өзім

5.Сұрау есімдігін табыңыз.

А.Бұлар

В.Қайсысы?

С.Мұнымен

Тақырып:Етістік

№1

Мына әңгіменің ішінен етістіктерді тауып, түбір, тұлғасына ажыратып айтып бер.

Асыл шөп

Злиха мен Бәтима деген біреудің қызметінде тұрған екі қыз бала, төбесінде бір-бір жәшік жеміс көтеріп, қалаға келе жатады.Злиха аһлап-уһлеп,шаршадым деп, Бәтима күліп, әзілдесіп келе жатады. Сонда Злиха айтты:

-Сен неге мәз болып қуанып келесің, төбеңдегі жәшіктің ауырлығы да менің басымдағыдан кем емес, өзің де менен күшті емессің?

-Мен жәшігім ішіне ауырды жеңілдететін бір шөп салдым.-дейді Бәтима.

-Ай, ондай болса шөбіңнің атын айтшы, мен де ауырымды жеңілдетейін,-дейді Злиха.

-Ол сенің қолыңа түспей ме деп қорқамын, аты: «сабыр»

деген-деді.

№2

Берілген етістіктердің жасалу жолына қарай негізгі, етістіктен етістік, есім сөздерден етістік тудыратын түрлеріне қарай бөліп жазу.

Ашыл, тазала, киін,еңбектен, кесіл,ашулан, соқтырт,еңбектен, кептір,ақылдас, суар, терлет, бар,кет, әндет, айтыс, шық, ескір, көгер, ақтас, сөйлес,шулат, жина, іш, көңілден, кел, кет, жүр.

Негізгі етістіктер	Етістіктен жасалғандар	Есім сөзден жасалғандар

№3

Етістік құрамына қарай, мағынасына қарай нешеге бөлінеді?

Етістік

№4

Мына негізгі сөздерге жұрнақ жалғап, туынды етістік жаса.

Жу, ки,қаз, жаз, тұр, шеге, думан,жол, қон,кеп, ки, бу,бас,көз.

№5

Жұмбақтарды шешейік, етістікті табайық!

Ерте тұрдым,

Екі айыр жолға түстім. (?)

Айдалада ақ отау,

Аузы- мұрны жоқ отау.(?)

Үй үстінде алтын тас,

Алайын десем табылмас (?)

№6

Әбу Насыр Әл-Фараби

Әбу Насыр Отырар қаласында туған.Фараби орта бойлы, мығым денелі, батыл әрі мерген болған. Ол музыкалық аспаптарда ойнауды ұнатады.Фараби Отырардағы медреседе оқып, білім алады. Ол түркі, парсы, араб, латын тілдерін жақсы білген.Ол 150-ге жуық еңбек жазған.Әбу Насыр Әл-Фараби математика, астрономия, логика, медицина, музыка, жаратылыстану, тіл, филология ғылымдарын жақсы білген.

Жұмыс түрлері:

Мәтінді өз сөздеріңмен әңгімелеп беріңдер.
Қай жылы Әбу Насыр Әл- Фарабидің 1100 жылдық тойы аталып өтті?
Етістіктердің астын сыз.

№7

Мына етістіктерге сөйлем ойлаңдар.

Жібер, тойла,оқыт,озып кел, сұра,көзде,майдала,қысқарт.

№8

Төмендегі етістіктердің қосымшаларын сызықшамен бөліп көшір.

Көздеді. Бастады. Шегеледі.Өкпеледі. Уыстады. Жалтылдады. Дүрсілдеді. Ақтады.Үшеуледі. Түне.Серпілді. Оқытты.Ойнат.

№9

Мақал-мәтелдер

1. Әдепті бала арлы бала, Жұмыс түрлері:

Әдепсіз бала сорлы бала. 1. Мақал-мәтелдердің ма-

2. Жеті атасын білмеген, насын ашу.

Жетімдіктің салдары. 2.Етістіктерді тауып, ас-

3.Ата-ананың қадірін, тын сызу.

Балалы болғанда білерсің;

Анық достың қадірін,

Жалалы болғанда білерсің.

Тақырып: Болымды және болымсыз етістік.

№1

Сұрақтарға жауап жазу.

Болымды етістік дегеніміз-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Болымсыз етістік дегеніміз-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Қандай жұрнақтар және сөз тіркестері арқылы жасалады?---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Мысал келтір:---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

№2

Мына болымды етістіктерден болымсыз етістік жасаңдар.

Бақ, ки, жүр, кел, сұра, өшір, төк,бол, отыр, жат,жаз,ойла,біл.

№3

Мына етістіктерді есіңде сақта!

Болымсыз етістік негізінде –ма,-ме,-ба,-бе,-па,-пе жұрнақтары арқылы жасалатыны белгілі. Ал кейбір болымды етістіктер де –ма,-ме,-ба,-бе буындарына аяқталады. Мысалы:жалма, қарма, серме, жама, қама, арба, күрме, шырма т.б.

№4

Болымсызды болымдыға айналдыр.

Төмендегі өлеңдегі болымсыз етістіктерді болымды етістікке айналдырып, өлеңді оқып көріңдер.

Ақ дігердей көрінбей,

Үйдің сәні келмейді.

Шым ораулы болмаса,

Шидің сәні келмейді.

Егескен жауын мұқатпай,

Ердің сәні келмейді.

Қара жерден қар кетпей,

Көк орай шалғын шөп өспей,

Жердің сәні келмейді. (Халық әндерінен)

Тақырып: Сабақты етістік пен салт етістік

№1

Мына сұрақтарға жауап бер:

1.Сабақты етістік дегеніміз не?--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------2.Салт етістік дегеніміз не?------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

3. Сабақты етістік қалай жасалады?--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

№2

Мына тұрақты сөз тіркестеріне сөйлем құрап жазу және ішінен салт пен сабақты етістікті табу.

Ана сүтін ақтау,ат ізін салмау,бетінен қақпау,құлақ қою, төрт көзі түгел,қабағы ашылу,екі аяқты бір етікке тығу, инедей қадалу.

№3

Мақал-мәтелдердегі етістіктерді тауып,қайсысы сабақты, қайсысы салт етістік екенін айтыңдар.

Тоқсан ауыз сөздің,

Тобықтай түйіні бар.

Жүйелі сөз-жүйесін табар,

Жүйесіз сөз –иесін табар.

Еттен өткен таяқтан,

Сүйектен өткен сөз жаман.

Тілдің майын тамызып,

Сөздің балын ағызып,

Қас шешендер сөз айтар.

Кәріге құрмет,

Балаға міндет.

Талапты бала-

Талпынған құстай,

Құмары қанбас-

Аспанға ұшпай.

№4

Сабақты етістігі бар сөз тіркестерін бір бағанаға, салт етістігі бар сөз тіркестерін екінші бағанаға бөліп жазыңдар.

Сен баста, өлеңді жазбаймын, апам айтсын, күнді сайла, дұрыс сөйле, кітапты айт, үйде айқайлама, хат жазды, кітапты ал, көп оқы, көргенді айт,ауылға қайт, салмақтылыққа үйрен, шыныңды жаз, адамгершілікті сақта, сабақтан қалма, қойды өргіз.

Сабақты етістігі бар сөз тіркестері	Салт етістігі бар сөз тіркестері

№5

Бата

Жас баланың күлкісін бер,

Жас ананың ұйқысын бер,

Жомарттың қолын бер,

Жортқыштың жолын бер!

Қыздың қылығын бер,

Судың тұнығын бер,

Асаудың арынын бер,

Түнгі оттың жарығын бер,

Асқар таудың паңдығын бер,

Бұлбұл құстың таңғы үнін бер,

Мәңгі –бақи ажырамыс

Шын ғашықтың білегін бер!

Тапсырыс:

Батаның маңызы неде?
Салт, сабақты етістіктерді ажырат.
Өзің қандай бата білесің, соны жаз.

Тақырып:Етістер

№1

Мына схеманы толтырып жаз.

Етістер

№2

Берілген сөздерден қажетті жұрнақтарды жалғап, өздік етіс жасаңдар.

Ки, тара,сыла,жу,сүрт, іл, қос, түй,көр, қыс, жаз, кер,қос, бер, сөз.

№3

Төмендегі етістерден өзгелік етіс жасаңдар.

Айт, қал, жүр, отыр, ал, же, ерле, таңда, сайла, шық.

-------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------

№4

Мына сөздерден ортақ етіс жасаңдар және сөйлем ойлаңдар.

Сөйле,бел, ал, айт, біл,сұра, байла,арала, ойла, сана.

№5

Төменде берілген етістіктерден ырықсыз етіс жасап, оларға бірнеше сөйлем құрастырып жаз.

Ал, иле, үлестір, ағарт, сал

№6

Берілген тұрақты сөз тіркестерінің мағынасын ауызша түсіндіріп, қандай етіс екенін айт.

Көз ілінді.Көңілі бұзылды.Қабағы ашылды.Құрыққа сырық жалғанды.

№7

Өткен тақырыптарды қайталау

1.Етістік дегеніміз не?-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2.Болымды етістік дегеніміз не?-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------3.Болымсыз етістік дегеніміз не?----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------4.Сабақты және салт етістік дегеніміз не?-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------5.Етістер дегеніміз не?-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------6. Оның неше түрі бар?-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- -------

№8

Эссе

Менің туған жерім

1.Мәтіннің ішінен етіс жұрнақтарын тауып, астын сыз.

2. Ана тілі туралы ойды жалғастыр.

Ана сүті баланың қанына тарап, ана сөзі баланың сезімін оятады.

Бара-бара баланың тілі шығып, ата-ананың, семьяның, бүкіл халықтың дәстүрімен емін-еркін сөйлейтін болады. Сүтпен еніп, миға сіңген сол тіл есейген адамның саналы өмірінің аса керекті рухани байлығы, адамның адамдық белгілерінің бірі болып табылады.

Етістен өткен тақырыпты қайталау

1.Өзгелік етістің жұрнақтары:---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------2.Өздік етістің жұрнағы:--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------3.Ырықсыз етістің жұрнағы:----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------4.Ортақ етістің жұрнағы:--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

№1

Мұхтар Әуезов

Мұхтар Әуезов-қазақ халқының көрнекті, белгілі жазушысы. М.Әуезов «Абай жолы» атты қазақтың тұңғыш роман-эпопеясын жазды. Бұл роман-эпопея дүние жүзі халықтарының отыз тіліне аударылды. Жазушыға «Абай» романы үшін КСРО Мемлекеттік сыйлығы, ал төрт кітаптан тұратын «Абай жолы» роман-эпопеясы үшін Лениндік сыйлық берілді.

Алматыда жазушының мұражайы бар.Қазақстан Республикасы Ғылым академиясының Әдебиет және өнер институты, көше, Қазақтың драма театры Мұхтар Әуезовтің есімімен аталады.

Жұмыс түрлері:

Мәтінді әңгімелеп беріңдер.
М.Әуезовтің қандай шығармаларын білесіңдер және оқыдыңдар?
Етістіктің етіс түрлерін ажыратыңдар.

№2

Поэзия минуты

Өлең шумақтарын ұйқастыр.

Текемет

Киіз үйдің төріне

Төселіпті ....

Текеметтің өңіне

Түске өрнек...

Көрген кісі пайымдар,

Мынау гүлдің....

Қошқар мүйіз оюлар

Көздің жауын...

№3Мына суретке қарап, әңгіме құрастыр,етістіктердің астын сыз.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

№4

Әріпжұмбақтарды шешіңдер.

Жазда бар,

Сазда жоқ.

Жасылда бар,

Қарада жоқ..

Шанада бар,

Панада жоқ.

Шаңғыда бар,

Конькиде жоқ.

№5

Төмендегі жұрнақтармен етіс жасап, оның мағынасын түсіндіріп, етісін атаңыз.

-ыр (-ір, -ар,-т,-с) –ыс, -іс,-ын,-ыл,-тыр,-қыз.

№6

Өлеңді мәнерлеп оқып, ондағы етістікті, етісті талдап, есім сөздің құрамындағы қосымшаны атаңдар.

Есепке алмай өлімді,

Төте тартып кеткенде,

Тағдыр деген шөліңді,

Тура жарып өткенде,

Бір төбенің басына

Балалықты қалдырдым;

Бір төбенің басына

Шалалықты қалдырдым;

Бір төбенің басына

Жалқаулықты қалдырдым.

Жалғыз ғана Сенімді

Алып қалдым қару ғып.

Тақырып: Есімше

№1

Біліміңді тексер!

Есімше дегеніміз не?-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Есімшенің есімдерге ұқсастығы неде?-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Есімшенің қандай жұрнақтары бар?-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------№2

Төмендегі өлең жолдарынан есімшелерді тауып, жұрнақтарының астын сыз.

Өгеге,көңілім, тоярсың,

Өлеңді қайтып қоярсың?

Оны айтқанда толғанып,

Іштегі дертті жоярсың.

№3

Жедел жауап айту

Төмендегі есімшелерге лайықты зат есімдерді тез ойлап, жедел жауап бер.

еңкейген ...

еңбектеген ...

жайнаған ...

селтеңдеген ...

сөйлер ...

оқитын ...

қауқиған ...

марқайған ..

№4

Есімшенің жіктелу кестесін толтыр.

Жекеше

Мен барғанмын,көретінмін,келермін,айтпақпын

Сен ---------------------------------------------------------

Сіз ----------------------------------------------------------

Ол ----------------------------------------------------------

Көпше

Біз ------------------------------------------------------------

Сендер ------------------------------------------------------------

Сіздер ------------------------------------------------------------------------

Олар ---------------------------------------------------------------------------

№5

Берілген сөйлемдердегі есімшелерді тауып, олардың түрлену ерекшелігін түсіндір.

Баланың безектеп жылай беретіні, Ақботаның түн бойы ұйқы көрмейтіні , өз қолымнан түк келмейтіні мені үйге сыйғызбады.

Өзі ішінде жүрген, әлі әкесіне де ашпаған бір ойлары болушы еді.

Айтқандарының растығын бекітіп, барлық обоздағы еркек -әйелдер қолдарын қояды. Өздері неге жатқанын сұраған Баймағамбетке олар қазір-ақ осы шай іше сала жүретіндерін айтты.

№6

Шақпақтарды етістікпен толтырайық!

10 дара етістік.Біріншісі-бір, екіншісі-екі, үшіншісі-үш әріптен т.т. оныншысы он әріптен, барлығы да е әрпінен басталатын 10 дара етістік тауып, берілген шақпақты толтырыңдар.

№7

Есімшелердің болымды, болымсыз мағыналарын ажыратып, олардың жасалу жолдарын айтып беріңдер.

Дене екіге бөлінсе, тіршілік ете алмайтыны түсінікті.Жазылған хаттардан нәтиже шыққанын Асқар көрген емес.Әдепті қылықтарын өзгерткен емес.Қар басып жатқан қақпа тастар жүргізер емес. Топты бастап келе жатқан Ақылбай мен Көкбай бұл ауылдардан қиыс өтетін емес. Жол ұзақ , жүретін уақыт қысқа болғандықтан бұлар енді аттанысымен қатты жүрмекке уәделесті.

Тақырып: Көсемше

№1

Сұрақтарға жауап жаз.

1.Көсемше дегеніміз------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------2. Көсемшенің өзіне тән ерекшелігі-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------3. Көсемшенің жұрнақтары:--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

4. Мысал келтір:-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------№2

Көсемшенің жіктелу кестесін толтыр.

Жекеше

Мен барыппын, келіппін, барамын, келемін

Сен---------------------------------------------------

Сіз ----------------------------------------------------

Ол -----------------------------------------------------

Көпше

Біз барыппыз, келіпсіз, барамыз, келеміз

Сендер-------------------------------------------------

Сіздер --------------------------------------------------

Олар --------------------------------------------------------

№3

Мәтінді оқып, мазмұндау.
Етістіктің есімше, көсемше түрлерін теріп жазу.

Бүгінде классикалық музыка туындыларын жан-тәнімен беріле тартып, нәзік сезімге жылылық ұялатқан, соңынан музыканы құлай сүйетін,құйма құлақ сәйгүлік-шәкірт ерткен осы бір қазақтың қарлығаштай қамқор қызына қызықпайтын жұрт некен-саяқ. Қарапайым қазақ әулетінен шығып, интернатта білім алып,ащы мен тұщының, қиын мен қызықтың арасын титейінен пайымдаған Айман Мұсаходжаева туралы ел осыны біледі.

№4

Берілген етістіктерге көсемшенің үш түрлі жұрнағын жалғап, оларды жіктеп жаз.

Тыңда, сөйле, қайт, кет.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Жікте

Жекеше

Мен------------------------------------------------------------------------------Сен-------------------------------------------------------------------------------

Сіз --------------------------------------------------------------------------------

Ол--------------------------------------------------------------------------------

Көпше

Біз--------------------------------------------------------------------------------

Сендер---------------------------------------------------------------------------Сіздер----------------------------------------------------------------------------Олар------------------------------------------------------------------------------

№5

1.И дыбысына біткен бұйрық райлы етістікке көсемшенің –а жұрнағын жалғап жаз.---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------2.Көсемшенің жұрнақтарын жатқа жаз--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------№6

Мына көп нүктенің орнына көсемшенің жұрнағы жалғана ма,әлде есімшенің жұрнағы жалғана ма?

Піс...алма, тоз... шалбар, сын ... кесе, қайна... су, мен жаз ... хат,

Сен көр ... кино, кітап жат ... стол, Асан бер ... кітап , Сәуле ки ... көйлек.

№7

Мына етістіктерге көсемшенің жұрнағын жалғап, сөйлем ойлап жаз.

Жаз,күл,айт, жүр, кел, сөйле, қара, сана, есепте, былға, ойла.

№8

Тұрақты тіркестерге сөйлем ойлап жаз, ішінде көсемше, есімше болса, астын сыз.

Ала жібін аттамау,басқаның қолымен от көсеу, қолы-қолына жұқпайды, көкірегі қарс айрылу, көз жіберу,аузы жеңіл.

Мына мақал-мәтелдерді жалғастыр.

Қолы қимылдағанның ....
Көп жасаған білмейді , ...
Кәріге құрмет, ...
Біреуге ор қазба, ...
Жақсы қыз ...

Жақсы жігіт ..

Тіліңмен ...

Біліммен ..

Білімдіден ...

Талаптыға ...

№10

Мына сөздерді түбір, тұлғасына ажыратып жаз.

Жүгіре, айта, барғалы, ойнап, жүре, күле, санағалы, оқып, тыңдағалы, жүргелі , сеніп, ойлағалы, сағынып, қарағалы.

№11

Төмендегі мақалдардан есімшелерді бөлек жаз. Олардың сөйлемде қандай мүше болып тұрғанын анықта.

Береген қолым алаған. Ақыл көпке жеткізер , өнер көкке жеткізер. Ақыл- тозбайтын тон, білім- таусылмайтын кен. Қалған көңіл шыққан жанмен бірдей.

№12

Мына ертегінінің жалғасын жаз және ішінен есімше мен көсемшені тауып астын сыз.

Жеті қазынаның бірі

Баяғыда аң патшасы арыстан қызметшісі жолбарысты шақырып, ормандағы барлық аңды жина деп бұйырыпты. Арыстан патша әлемде ең қайратты, ең ақылды әрі епті кім екнін білгісі келіпті. Сонда айлакер түлкі алға шығып:

-О, әлемде теңдесі жоқ патшам! Бұл өмірде сізден қайратты, ақылды жан жоқ. Сондықтан да біз сізді патша етіп сайлағанбы,-депті.

Мақтау сөзге мәз болған ақымақ арыстан маужырап ұйықтап жатқан итті байқайды.дереу итке гүрілдеп:

-Әй, сен оңбаған, естіп жатырсың ба? Неге сен үн қатпайсың?-дейді.

Ит салмақты қалпын бұзбай:

Ә, сен бе едің ... Мен үшін дүниедегі қайратты әрі ақылды, ол тек-адамзат!

Арыстан одан бетер ысқырып, дереу жолбарысқа:

Ит иттігін жасап, адамды мақтады.Біздің арамызда оған орын жоқ..
Дереу арамыздан аластатыңдар!-депті күндей күркіреп..

№13

Қайталауға арналған сұрақтар:

Есімше мен көсемшенің қандай жұрнақтары бар?
Есімше есімдер секілді қалай түрленеді?
Есімше етістік болып қандай қызмет атқарады?
Көсемше сөйлемде қандай сөйлем мүшесі болады?

№14

Тестік сұрақтар

Есімше тұлғалы етістікті табыңыз.

А.Келді В.Жүрген С.Алыпты Д.Ойлан Е.Жүреді

2. Есімше тұлғасында тұрған сөзді табыңыз.

А.Қарайып В.Қарады С.Қарайын Д.Қарайтын Е.Қарапты

3. Есімше тұлғасындағы тіркесті табыңыз.

А.Атты адам В.Айтқалы келер С.Алтын сағат С.Кең жайлау Е.Мөлдір өзен.

4.Есімді сөз тіркесін табыңыз.

А.Жоғары шық В.Айтып сал С.Келе бер Д.Торы ала ат Е.Ала көл

5.Есімшенің тәуелдік жалғауда тұрған түрін табыңыз.

А.Оқығаным В.Келгендерді С.Білгеннен Д.Кеткендерге Е.Айтқандарға

6.Тәуелдік жалғаудың 3-ші жағында тұрған сөзді табыңыз.

А.Дәптерім В.Дәптері С.Дәптерің Д.Дәптеріміз Е.Дәптеріңіз

7.Есімшенің тәуелденген түрін көрсетіңіз.

А.Оқығанға. В.Оқығанда С.Оқығаным Д.Оқығанмен Е.Оқығанды

8.Көсемше тұлғалы сөз тіркестерінің ішіндегі дұрысын табыңыз.

А.Жүре жатыр В.Жүре кел С.Жүре бер Д.Жүре бол Е.Жүре ал

9.Есімше тұлғасында тұрған сөзді табыңыз. А.Жетіп келді В.Жету С.Жетті Д.Жетер Е.Жеткелі жүр

10.Есімше тұлғалы етістікті табыңыз. А.Айқайла А.Жаздырмас С.Жайнату Д.Жолықты Е.Жолықшы

№15

Эссе

Менің Отаным-Қазақстан

Тақырып: Тұйық етістік

Есіңде сақта!

№1

Сұрақтарға жауап бер.

1.Тұйық етістік дегеніміз------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------2.Тұйық етістіктің жұрнағы----------------------------------------------------3. Мысалдар келтір------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ----------------------------------------------------------------------№2

Мына етістіктерге тұйық етістіктің жұрнағын жалға.

Кел, шегеле, қайт, жүргіз, тұрғыз, жатыр , сезін, оқы, ойла.

Екі жақты мағына беріп тұрған сөздердің мағынасын жаз, сөйлем ойла.

Көсеу,сабау, жасау,егеу,қашау,тұсау,оқу, тоқу, жалғау.

№4

Мына сөздерді тұйық етістіктің жұрнағын жалғап септе.

Ойла. Құрметте. Сыйла. Аш.. Баста. Жүр.

Септеу

А.---------------------------------------------------------------------------------

І. ---------------------------------------------------------------------------------

Б.---------------------------------------------------------------------------------

Т.---------------------------------------------------------------------------------

Ж.--------------------------------------------------------------------------------

Ш.--------------------------------------------------------------------------------

К.---------------------------------------------------------------------------------

№5

Өлең жолдарынан тұйық етістіктің жұрнағын тауып астын сыз.

Кел, балалар , оқылық ,

Оқығанды көңілге

Ықыласпен тоқылық!

Сиса көйлек үстінде,

Тоқуменен табылған.

Сауысқанның тамағы

Шоқуменен табылған.

Өнер-білім бәрі де,

Оқуменен табылған.

№6

Сөйлемдердің ішіндегі тұйық етістікті бөлек алып жаз.

Адамзат тарихындағы өсу мен өркендеудің, даму мен болашаққа ұмтылудың өзімізге бұйырған қадамын бастық.Сондықтан да ата-бабамның қанымен, ерлігімен, қайратымен қолымыз жеткен Тәуелсіздікті күнделікті қорғау, қолдау керектігін сезінемін.Елімнің ертеңі үшін аянбай еңбек ету, оқу оқып, білім игеру, жас тәуелсіз мемлекетімнің ірге тасының беки түсуі, ұлттар арасындағы ынтымақтастық пен достықты нығайту ең басты парызымыз деп түсінемін.

№7

Мына сөздерді бір етістікпен айтқанда қалай дейді?

Жалпаң қағу, жалмаң қағу, бүкшең қағу, ыржың қағу, қутың қағу , қайқаң қағу.------------------------------------------------------------

№8

Әрқайсысына бір мысал ойлап жазу.Төменде берілген шартпен тұйық етістік жасап , бір мысалдан жазу.

1.Дауысты дыбыстарға біткен етістіктерден;---------------------------2.Дауыссыз дыбыстарға біткен етістіктерден;--------------------------3.дауысты ы,і дыбыстарына біткен етістіктерден;---------------------4.Дауысты и дыбысына аяқталған етістіктерден;----------------------5.Дауысты у дыбысына біткен етістіктерден тұйық етістік жасау.

-----------------------------------------------------------------------------------

№9

Төмендегі сөздердің қолданылуына қарай бірде етістік, бірде есім мағынасында жұмсалатынын мысалмен дәлелде.

Сайлау. Көбейту. Асау. Көлбеу. Қашау. Ашу. Қызу

Үлгі: Көлбеу-зат есім, геометриялық термин

Көлбеу-тұйық етістік, түбірі –көлбе

Сұрақ және тапсырма

У дыбысына аяқталған сөздердің бәрі тұйық етістік бола бере ме? Өлең жолдарындағы қарамен жазылған сөздер қай сөз табына жатады?

Кей құрбы бүгін тату ертең бату,

Тілеуі, жақындығы-бәрі сату.

Көкірегіңде қаяу жоқ, қиянат жоқ,

Қажымас, қайта айнымас қайран тату.

(Абай)

№11

Эссе

Менің қысқы каникулым

Тақырып: Тұйық етістіктің емлесі

№1

Мына сұрақтарға жауап жаз.

1.Дауыссыз дыбыстарға біткен етістіктерге тұйық етістіктің у жұрнағы қалай жалғанады?---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------2.Дауысты ы,і дыбыстарына біткен етістіктерге тұйық етістіктің у жұрнағы жалғанғанда қандай өзгерістер болады?------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

3.Қатаң п,қ, к дыбыстарына біткен етістіктерге тұйық етістіктің у жұрнағы жалғанғанда дыбыстарда қандай өзгерістер болады екен?

№2

Дана ойдан шыққан сөздерден тұйық етістік жалғанған сөздерді теріп жазу.

1.«Тиісінше еңбек ету денеге күш береді, ал шектен тыс артық немесе жеткіліксіз еңбек күшті қайтарады немесе әлсізді әлсіз халінде қалдырады»

Әл-Фараби

2.«Азат еңбек-елдің досы, бақ іздеудің жолы осы»

К.Әзірбаев

3. «Жастық шақтан гөрі жас ұлғайғанда көп еңбек тындыру керек»

И.Гете

4. «Еңбектене білу- дұрыс өмір сүре алу деген сөз»

Ж.Фабр

№3

Эссе

Кітап-білім азығы

Тақырып: Етістіктен өткенді қайталау

№1

Қайталауға арналған сұрақтар:

1.Етістік дегеніміз не?--------------------------------------------------------------2. Қандай сұрақтарға жауап береді?------------------------------------------3.Етістік сөйлемде қандай қызмет атқарады?------------------------------4.Етістік құрамына қарай нешеге бөлінеді?--------------------------------5.Етістік мағынасына қарай нешеге бөлінеді?-----------------------------6.Етістер дегеніміз не және нешеге бөлінеді?------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------7.Есімше, көсемше дегеніміз не, қандай жұрнақтары бар?-------------------------------------------------------------------------------------------------------------8.Болымды, болымсыз етістік дегеніміз не?-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------9.Тұйық етістік қалай жасалады?-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

№2

Айт, сөйле, оқы деген етістіктерге есімше және көсемше жұрнақтарын жалғап жікте.

Мына жұрнақтарды жалғап, туынды етістік жаса.

-ла, -ле,-да,-де,-та,-те,-лан,-лен,-тан,-тен,-лас,-ле,-дас,-дес,-тас,-тес.

№4

Дара, күрделі етістіктерді ажыратып жаз.

Тартты, жүріп келеді, отыр, қарап келеді, асыға сөйледі, қозғалды, сілтеп отыр, бітті, кете бер, үндемей қалды, сұрап келіпті, кетті.

Дара етістік	Күрделі етістік

№5

Мәтіннен етістіктерді тауып, бөлек жаз.

Иә, Қазақстан-Тәуелсіз ел! Тәуелсіздік туымен бірге Қазақстанның тамыры терең тартып, жапырағы жайқала бастады. Тәуелсіздік арқасында қазақтың асыл арманы асқақ әнге айналды, өзге дербес елдермен тереземіз теңесіп, керегеміз кеңейді. «Тіл-ұлт байлығы»-дегендей, өзіміздің ең қымбат қазынамыз-ана тіліміздің де маңдайындағы жұлдызы жарқырады.

Мына жұмбақтарды шеш, етістіктерін ата.

1. Шелек қалпақ басында,

Сәбіз екен танауы,

Қыста қардан туатын,

Тауып көрші, сен оны. ( ? )

2. Басында екі таяғы бар,

Төрт аяғы бар,

Сегіз тұяғы бар,

Иегінде сақалы бар. ( ? )

3. Тілі бар, үні жоқ,

Өзін адам түсінген.

Жүрегі бар да қаны жоқ,

Сөйлеп тұрған ішінен. ( ? )

№7

Төменде берілген есімшелердің екеуін тәуелдеп, соңғыларын жіктеп жаз.

Оқыған, келген, адаспас, үйренетін, көмектесер.

№8

Берілген етістіктерге етіс жұрнақтарын жалғап, таблицаға толтырып жаз.

Түс,аңса, кел, Сал, атқар,қара,ұста, баста, тұт, әлдиле, кеш, көтер, өрте, орал,бол, түсін,сез, жалғастыр, оқы, игер, қорға.

Өздік етіс	Өзгелік етіс	Ырықсыз етіс	Ортақ етіс

№9

Тестік тапсырыс

Туынды етістіктің ішінен түбір етістікті табыңыз.

А.Келтір.В.Барғыз С.Жи Д.Айтыстыр Е.Сөйлет

2.Салт етістікті табыңыз.

А.Қаз В.Көмектес С.Көтер Д.Кес Е.Әпер

3.Өздік етісті табыңыз.

А.Жуылды. В.Жуынды. С.Жуғызды Д.Жудырды. Е.Жудыртты

4.Өзгелік етісті табыңыз.

А.Алысты В:Алдырды С.Алынды Д.Алынылды Е.Алдым

5.Ырықсыз етісті табыңыз.

А.Қуынды В.Қуғызды С.Қуылды Д.Қуысты Е.Қудым

6.Ортақ етісті табыңыз.

А.Жинасты В.Бардырды С.Барғызды Д.Барылды Е.Барды

7.Табыс жалғауын қажет ететін сабақты етістікті табыңыз.

А.Тағала В.Емдел С.Еркеле Д.Ашулан Е.Жүгір

8.Салт етістікті табыңыз.

А.Таста В.Айт С.Емдел Д.Көр Е: Биле

9.Есімше тұлғасында тұрған сөзді табыңыз.

А.Барды В.Барған С.Барыпты Д.Бармау Е.Барғалы жүр

10. Етістікті табыңыз.

А. Алтын В.Сара С.Кел Д.Айна Е. Сандық

Тақырып:Үстеу

№1

Таблицаға үстеудің құрамдық түрлерін толтыр.

Негізгі үстеулер	Туынды үстеулер	Күрделі үстеулер

№2

Берілген үстеулердің синонимдерін тауып жаз.

Үлгі: Тез- демде, лезде, бірден, жедел т.б.

Тез, бекер, жорта, бастапқы, әбден, ақырын.

№3

Қашан? Қай уақытта? Қашаннан? деген сұрақтарға жауап беретін үстеулерге сөйлем ойла.

№4

Тұрақты сөз тіркестерінің мағыналарын ажыратып жаз.

Аузы жеңіл, салы суға кетті,аяқ алысы бөлек,шаңын қақты,зығырданы қайнау,қол ұшын беру,көкірегі қарс айрылу.

№5

Мына туынды үстеулердің жұрнағын бөліп жаз.

Адамша, өзінше, шикілей, қыстай, тотыдайын, бұлақтайын, соншалық ,осыншама,айтпайынша,тыңдамайынша, жорғадайын.

Схеманы толтыр.

Күрделі үстеу

№7

Мына сурет бойынша әңгіме құра.

№8

Жұмбақты шешіп, үстеу болса астын сыз.

Таңмен көзін ашады,

Әлемге нұрын шашады. (?)

Қабат-қабат қаттама,

Ақылың болса, аттама. (?)

Қол созсаң, ақ күміс

Алақанға толады.

Ашып-жұмсаң, із-түссіз

Лезде жоқ болады? (?)

Тілі бар, үні жоқ,

Өзін адам түсінген.

Жүрегі бар да қаны жоқ,

Сөйлеп тұрған ішінен. (?)

№9

Мына үстеулердің қалай жасалып тұрғанын ажыратып жаз.

Бүгін, биыл,таңертең, жаздыгүні, қыстыгүні, күздігүні, әрқашан, әрең-әрең, енді-енді, зорға-зорға, қолма-қол,күні бүгін, ала жаздай, күн ілгері, ертеден қара кешке дейін, ендігәрі, күн ұзаққа.

Бірігуі арқылы жасалған үстеулер:-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Сөздердің қосарлануы арқылы жасалған үстеулер:------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

3.Сөздердің тіркесуі арқылы жасалған үстеулер:----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------№10

Негізгі үстеу мен туынды үстеуді таблицаға толтырып жаз.

Әрең, азар, әдейі, жорта, қасақана, адамша, көзінше, өзінше, осыншама, соншалық, бірге, кешке, босқа, баяғыда, тез, ақырын.

Негізгі үстеу	Туынды үстеу

Тақырып: Үстеудің мағыналық түрлері

№1

Есіңде сақта!

№2

Үстеудің мағыналық түрлерін таблицаға толтыр.

Мезгіл үстеу	Мекен үстеу	Сын-қимыл	Мөлшер үстеу	Күшейту үстеуі	Мақсат үстеу	Себеп-салдар

№3

Мәтінен үстеуді теріп жаз.

Қазақстанның кешегі арманының ақ төріне жеткен, бүгінгі салтанатты келбеті халқымен бірге шаттанған Елбасы жүрегінің тебіренісінен жыр болып туып, Б.Тілеуханов ағамыздың ұлттық нақышымен ән болып қалықтап, бейбіт құсы ақ көгершіндей әр қиырына таратып жүр.

Арайлап таңым, асқақтап тауым,

Ән ойнап көңіл, күй тартты бүгін.

Қол жетті , міне,аңсаған күнге

Жасай бер, жаса, қазағым менің.

№4

Мына үстеулерге сөйлем ойла.

Ілгері ,алда, осынша, керемет,әдейі.

Төменде берілген үстеулерді білдіретін мағынасына қарай топқа бөліп жазу.

Әбден, біржола, мейлінше, мүлде, тым, бірқатар,әрең, бірсыпыра, зорға ,тіпті, әзер, кенеттен, абайсызда, аяқ астынан, әбден, мейлінше, күтпеген жерден, мүлде ойда жоқ жерден, қапелімде, өте, тіпті,бүгін, ертең, бұрын,ілгері, жоғары, төмен,әрі-бері, алды-арты.

Мезгіл үстеу----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Мекен үстеу----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Сын-қимыл үстеу----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Мөлшер үстеу--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Күшейту үстеуі -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Мақсат үстеуі----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Себеп-салдар үстеуі--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

№6

Жұмбақтағы үстеу

Мынадай үстеулер қай жұмбақтарда кездесетін еді?

Мағынасына қарай бұлар қандай үстеу болады?

а) Таңертең, түсте, кешке;

ә) Таң атқанша, таң атқан соң;

№7

Өтілген тақырыпты бекіту мақсатында мынадай сұрақтарға жауап жаз.

1.Үстеу дегеніміз не?-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2.Үстеу құрамына қарай нешеге бөлінеді?--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------3.Үстеу мағынасына қарай нешеге бөлінеді?-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------4.Үстеудің жазылу емлесі қалай?--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------№8

Тестік тапсырыс

Себеп-салдар үстеулі тіркесті көрсетіңіз.

А.Дереу жетті В.Етпетінен жығылды. С.Амалсыздан көнді

Д.Жорта сөйледі Е.Тез келді

2. Мақсат үстеулі тіркесті көрсетіңіз.

А.Қасақана тиісті В.Зорға қозғалады СҮдей соқты Д.Тез

қимылдады Е.Әрқашан біргеміз

3. Күшейткіш үстеумен тіркесіп тұрған сөзді көрсетіңіз.

А.Жаңа келді В.Осыншама кісі С.Сонша көп Д.Тіпті ұзақ

Е.Көп халық

4. Мөлшер үстеулі тіркесті көрсетіңіз.

А.Соншалықты көбею В.Тезірек келу С.Жоғары шығу

Д.Мөлшерлеп болжау Е.Кеше жіберді.

5. Мезгіл үстеулі тіркесті көрсетіңіз.

А.Жоғары өрледі В.Ышқына соқты С.Қысы-жазы үзілмейді

Д.Ілгері кетті Е.Сабақ бітті.

6. Мезгіл үстеумен тіркескен тіркесті табыңыз.

А.Ежелден таныс В.Тауып алды С.Отыз адам Д.Жаңа киім

Е.Жақсы белгі

7. Күшейткіш үстеуді табыңыз.

А.Тым В.Кеше С.Әдейі Д.Қасақана Е.Ертең

8. Қосарлану арқылы жасалған үстеуді табыңыз.

А.Төмен В.Жолшыбай С.Қолма-қол Д.Азғантай. Е.Жыланша

9. Күрделі үстеуді табыңыз.

А.Шапшаң В.Жоғарыдан С.Әдейілеп Д.Бүрсігүні Е.Құсша

10.Мекен үстеуді табыңыз

А.Ертең В.Былтыр С.Жоғары Д.Сонша Е.Жедел

Тақырып:Еліктеу сөз

№1

Схеманы толтыр.

Еліктеу сөз

№2

Сұрақтарға жауап бер:

1.Еліктеу сөз дегеніміз не?----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------2.Еліктеу сөздер мағынасына қарай нешеге бөлінеді?-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------3. Еліктеу сөз сөйлемде қандай қызмет атқарады?------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------4. Сөйлем ойлап, мысал келтір:------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------№3

Еліктеуіш сөздерді тауып, мағынасына қарай бөліп жаз.

Кенет найзағайдай сап ете түскен жаңа ойдан оның тұла бойы дір етіп, демі жиілеп сала берді.Үзеңгіге аяғы тиер-тиместен лып етіп өзі де ат үстіне қона кетті. Ол жүрісін кілт доғарып, жалт қарады.Түнде майса көк шөпке тойғандықтан ыңқ-ыңқ етіп зорға демін алады. Алыстан тарс-тарс атылған мылтық даусы естіледі. Жүгіріп үйге келдім де, қараңғы ауыз бөлмеден бос тұрған шелек, легенді даңғыр-даңғыр еткізіп шанамды іздей бастадым

Еліктеуіш сөздер	Бейнелеуіш сөздер

№4

Төмендегі еліктеуіш сөздердің дыбыстық еліктеуіш сөздерін бір бөлек, бейнелеуіш еліктеу сөздерін бір бөлек етіп жазыңдар, оларды қатыстырып төрт сөйлем құраңдар.

Сақ,жарқ, бақ, борт, баж, даң-дұң, жылтың-тылтың, қалт-құлт, күмп, қырш-қырш, шыңқ-шыңқ, қарш-қарш, шіңк-шіңк, сарқ-сарқ, маңқ, лап, бұрқ-сарқ, сатыр-күтір, дүңк, лып, қыңқ, арс, тарс-тарс, жалт-жұлт, тараң, сылқ , салп-салп, сықыр-сықыр, бұлқан-талқан, қалш-қалш т.б.

Дыбыстық еліктеуіш сөздер:-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Бейнелеуіш еліктеу сөздер:---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Құрастырған сөйлемдер:------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------№5

Еліктеуіш сөздердің сыңарларын тауып жазу.

Зып-, жарқ-,сарт-, бүлк-,шыж-,мыж-,еңк-,күңк-,қарқ-,жалт-,лып-кірш-,салп-,қарқ-,гүрс-,тарс-,бүлк-,ыңқ-,гу-,ду.

Зат есім, етістік жұрнақтары арқылы берілген еліктеуіш сөздерден туынды сөз жасап, олармен сөйлем құра.

Зыр, лап, гүрс, жарқ ,шіңк, саңқ, арс, лып, дүңк, селт, шыр.

№7

Сөйлемнен еліктеуіш сөздерді тауып, түрлеріне ажырат және қандай сөйлем мүшесі екенін анықта.

Біреулер мырс-мырс күліп жіберді.Сүтті қолы қалт-қалт етіп төгіп-шашып іше бастады.Жарқ-жұрқ еткен өткір жарықтан бөлме іші жап-жарық. Жер құйқасы қалыңдаған сайын қарқ-қарқ күлкі күшейіп,аттың жүрісі өнбеді.Ханзада оған сылқ-сылқ күліп мәз болады. Екі иығы бүлк-бүлк етеді.Иттерінің саңқ-саңқ үргендері жер түбінен жетіп жатты.Алабұртқан жүрегі тар кеудені талқандап шығып кетер жол таба алмай,көкірегін дүрс-дүрс төмпештей түседі.

№8

Кім тез табды?

Төмендегі үзінділерден еліктеу сөздерді тауып, көшіріп жаз.

Баяғы жартас-бір жартас,

Қаңқ етер, түкті байқамас

. * * * * *

Мақтауға есіріп,

Барынша көсіліп,

Ырғалып қарқ етті,

Ірімшік жерге салп етті.

* * * * *

3. Құржаң-құржаң етеді,

Жер ұшық берген кісідей,

Томпаңдай ма не етеді. (Абай)

* * * * *

4. Жалт-жұлт нық бас,

Жарқ-жұрқ от шаш!

Сарт-сұрт, марш-марш!

* * * *

№9

Бұл қай сөз табы?

Заттың атын да, қимылын да білдірмейді,

Қимыл мен құбылыстың бейнесін ғана білдіреді,

Бұл қай сөз табы екенін кім түсіндіріп береді?

№10

Тестік тапсырыс

Еліктеу сөзді көрсет.

А.Ұстаз В.Біреу С.Жиырма Д.Қарш-қарш Е.Әдейі

2. «Гүріл» деген туынды зат есім қай сөз табынан жасалғанын анықтаңыз.

А.Одағайдан В.Шылаудан С.Еліктеу сөзден Д.Етістен

Е.Үстеуден

3.Бейнелеуіш сөзді анықтаңыз.

А.Бүрсең В.Қаңқ С.Қарқ Д.Тарс Е.Сатыр

4.Тіл білімін зерттейтін ғылымды атаңыз.

А.Филология В.Философия С.Жаратылыстану Д.Тарих

5.Дыбыстық еліктеуішті көрсетіңіз.

А.Қисалаң В.Сарт-сұрт С.Барша,тегіс Д.Қалбаң-қалбаң

6.Үтірдің қойылу себебін белгілеңіз.

Мүмкін келіп қалар.

А.Шылау В.Одағай С.Оқшау сөз Д.Қаратпа Е.Қыстырма

7.Еліктеудің қай түрі, анықтаңыз.

Ол елең-елең етіп ойнақшып келеді.

А.Туынды еліктеуіш В.Бейнелеуіш С.Туынды бейнелеуіш

Д.Негізгі еліктеуіш Е.Дыбыстық

8.Негізгі еліктеу сөзді көрсетіңіз.

А.Сымпың В.Быжың С.Кілтің Д.Торсаң Е.Шіңк

9.Еліктеу сөзді табыңыз.

А.Уақыт В.Ерлік С.Сауық Д.Жылп Е.Көрік

10.Еліктеу сөзді көрсетіңіз.

Жылт-жылт еткен, жырадан өткен.

А.Еткен В.Жылт еткен С.Өткен Д.Жылт-жылт Е.Жырадан

11.Еліктеуіш сөзді көрсетіңіз.

А.Ербең-ербең В.Турадан-тура С.Арбаң Д.Талтаң Е.Тарс-тұрс

12.Көп нүктенің орнына лайықты еліктеу сөзді көрсетіңіз.

Боқай келіншегінің сөзіне ...етпеді.

А.Дік В.Қарс С.Ырс Д.Мыңқ Е.Топ

Тақырып:Одағай

№1

Сұақтарға жауап бер:

Одағай дегеніміз не?-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Одағайдың неше түрі бар?----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

№2

Жекіру, шақыру одағайларын тауып, кестеге жазу.

-Жә,жігіттер, сөз бен істі таныдық қой,Мағаш шырақ,барды көрді ғой көзің? Тәйт,жу қолыңды.

-Тәйт!-деп, жұлып алды да,босағаға бір-ақ соқты.

-Жә,жарайды онда, тек тоңып қалма, қарағым.

-Тәйт, желіктірме ақымақ немені.

-Жә,жә, жетер енді.

-Жә, тоқтат көкжалдың бөлтірігі.

-КәҺ,кәһ, Ақтөс, келші,суретіңді саламын.

-Мыш-мыш, мысығым, көзі қысық , мысығым!

Көңіл, күй одағайлары	Жекіру одағайлары	Шақыру одағайлары

№3

Сұрақ және тапсырма

1.Одағай сөздер қандай жағдайда қолданылады?----------------------------------------------------------------------------------------------------------------2.Одағай сөздер сөйлем мүшесі бола ала ма?---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------3.Одағай көмекші сөздерге жата ма?-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------4.Одағайлардан басқа сөз таптары жасала ма?-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------5.Одағайлар қалай жазылады?-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

№4

Тиісті тыныс белгісін қой.

Бай бай бай

Жарым ес-ай

«Налок»дей ме, «мәлөк»дей ме,

Әй қатырды ғой басымды кеп ...

–Шіркін ой,- деп қойды Бектас қарт...

-Өй мынауың не?-деді ол.

-Қап-деп өкінді Қалқаман.

-Ойбай мынауыңның түбінде серейіп екі үлкен қасқыр жатыр!

-Ой ой оған шейін мен қартайып қалам ғой!

-Пай пай ... бұл арада тоғай орнатпақпысың!

-Е кім біледі дейсің?

№5

Одағайларды орнына қой!

... келгенің жақсы болды ғой!
...Аңғарбай бері қарашы!
...сен не істеп қойғансың?
...Жауыннан бұрын кетіп қалмаған екенбіз!
...ондай сөзді айтпа.
...осынша кешіккендерің-ай!
...қайда зытып барасың?
...Беріктің бет-аузын қара!
...сазайыңды тарттың ба?

10.... Нұрсейіт, енді қайттік!

№6

Мына одағайларды қатыстырып сөйлем ойла.

Ойбай, уа, бәсе-бәсе,апырау, ой, пай-пай ,ойдайт,аһ,уһ, паһ, бәрекелді, қап, астапыралла, о тоба, түу, пәлі, е, оһо, алақай.

№7

Мына мақал-мәтелдердің мағынасын ашу.

1. Адам-ақыл патшасы,

Мақал-сөз патшасы.

2.Аялап айтқан ақыл сөз,

Аяулы нәрсе бергендей.

Қадалып айтқан қатты сөз,

Қолға кірген шеңгелдей.

Тыңдамаған бір сөзді,

Ести алмас мың сөзді.

Ай ортақ, күн ортақ,

Шебердің қолы ортақ,

Шешеннің тілі ортақ.

Ашуың келсе, қолың тарт,

Айтпас жерде тілің тарт!

№8

Тестік тапсырыс

Көңіл-күй одағайын табыңыз.

А.Сөйтіп В.Моһ-моһ С.Айт Д.Алақай Е.Арман

2.Әр түрлі мағынаға ие бола алатын одағайды табыңыз.

А.Тәйт В.Пыр-пыр С.Әттеген-ай Д.Бәрекелді Е.Алақай

3. Көңіл-күй одағайын табыңыз.

А.Әрине В.Деп С.Қап Д.Маңы Е.Пырс

4.Одағайға байланысты тыныс белгісінің тиістісін көрсетіңіз.

А.Нүктелі үтір В.Үтір С.Дефис Д.Сызықша Е.Нүкте

5.Қап, түге, тәйірі-одағайының білдіретін мағынасын табыңыз.

А.Сүйсіну В.Наразылық С.Таңырқау Д.Қоштасу Е.Таңдану

6.Көңіл-күй одағайы бар сөйлемді табыңыз.

А.Жауыннан бұрын кетіп қалмаған екенбіз.В.Келгенің қандай жақсы болды. С.Кел, балалар , оқылық! Д.Пай-пай! Күннің жаууы-ай! Е. Балам, қайда зытып барасың?

7.Одағайдың түрін белгілеңіз.

Қамбар ата өсірген

Құла атым менің, қайдасың?

Құрау-құрау!

А.Жекіру В.Шақыру С.Тыйым салу Д.Шаттану Е.Өкіну

8. «Пішту» сөзінің мағынасын табыңыз.

А.Менсінбеу В.Қамығу С.Шаттану Д.Сүйсіну Е.Өкіну

Тақырып:Көмекші есімдер

№1

Көмекші есімдерге сөйлем ойла.

Сырты, іш, маң, тұс, алды, арты, асты, үсті, қасы.

№2

Мәтіннен көмекші есімді тауып , астын сыз.

Парламент Заң шығару қызметін жүзеге асырады. Ол Қазақстан Республикасы Президентінің алдында есеп береді.Мұзды қар басып қалды.Балалар мұздың бетін қардан тазалады. Мұз үстіне аққала жасады. Мұз айдыны да, оның маңайы да дайын болды.Ерлан шабындықтың басына келді. Ол бір кісінің кездескенін, оған сусын бергенін айтты.

№3

Мына жаңылтпаштар ішінен көмекші есімдерді тауып, астына жаз.

Орманға барғанда

Жұпар иісі жусанның ,

Аңқып тұрды бар маңға.

Ол маңға барған да,

Бармаған да арманда.

* * * * * * *

Ұзын бала,

Қысқа баланың қасында тұр.

Ұзын бала, қысқа бала да

Бұлақ басында тұр.

№4 Артық болмас білгенің!

Жеті жұт Жеті жоқ

Құрғақшылық 1.Жерде өлшеуіш жоқ. 2.Аспанда
Жұт тіреуіш жоқ.3.Таста тамыр жоқ.
Өрт 4.Тасбақада талақ жоқ. 5.Аллада
Соғыс бауыр жоқ. 6.Аққуда сүт жоқ.
Оба 7.Жылқыда өт жоқ.
Топан су
Зілзала (жер сілкіну)

Тақырып:Көмекші етістіктер.

№1

Етістік мағынасына , соған сәйкес сөйлемде атқаратын қызметіне қарай екіге бөліеді.

Көмекші етістіктер

№2

Мәтінен көмекші етістіктерді теріп жаз.

Бие сүтінен ашытылып әзірленетін шипалы сусын қымызды қазақ халқы ертеден біліп,тағам, ішетін сусын ретінде көп пайдаланған.

Қымыздың емдік қасиеті жөнінде ХІХ ғасырдың бірінші жартысында В.Дальдің мақалалары орыстың медициналық журналдарында жариялана бастайды.

Қазақстанда ең бірінші қымызбен емдейтін емхана 1960 жылы Бурабайда ашылды. Мұнда қымыз сабада ашытыла бастады. Өйткені бұл әдіспен әзірленген қымыздың сапасы жоғары болатын көрінеді.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------№3

Қазақ тағлымдарының ішінен көмекші етістіктерді тауып, астын сыз.

Ағаң айтса, ұғып алып жүрсің бе:

Аһылама, үһілеме, күрсінбе.

* * * * *

Болсаң да әлі жас бала,

Жүгенді жерге тастама.

* * * * *

Айтқанға тоқта,

Су құйма отқа.

* * * *

Мәнді сөзді тыңда,

Малды басқа ұрма.

* * * *

Сөз ұғатын келдің жасқа,

Ақ төгілген жерді баспа.

Тақырып: Шылау

№1

Мына сұрақтарға жауап бер:

1.Шылау дегеніміз не?-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------2.Шылаудың басқа сөз таптарынан қандай айырмашылығы бар?

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------.3. Шылау сөздер білдіретін мәні мен сөйлемде атқаратын қызметіне қарай нешеге бөлінеді?--------------------------------------------

Шылау

№2

Шылауларды тауып, астына жаз.

Туған тілде сыры терең жаным бар,

Туған тілде мың-мың ыстық қаным бар.

Туған тілде әнім менен сәнім бар,

Туған тілім-жүрек үнім, наныңдар,

Нанбасаңдар , жүрегімді суырып-ақ алыңдар

(Д.Әбілов)

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------№3

Демеулік шылауларды тауып, мағынасын анықтау.

-Еңбегім бар емес пе еді? Өзім ғана емес, жас балам анау, өзің атаған Бөрібасар да қозышың боп жүр ғой,-деді.

-Қалқам-ай, мынау атыңның мінезі қалай өзі? Сақ болшы!-деді.

-Әбішім, жаңа заман емшісіндей болдың-ау!...

-Осы ғана ма,Әбіш? Сол-ақ па? Өлімге бірге ала кетемін ғой, ажал ғой?

-Шырағым-ай, бұл қайдан ойыңа түсе қалды,-деп үлкендер шуласты.

№4

Септеулік шылауларға сөйлем ойла.

Дейін, шейін, қарай, таман, тарта,жуық, әрі,бері,бұрын, соң.

Шылауларды тауып, жазылуын түсіндіріңдер.

Болсақ-тағы жаңа таныс,

Жүзсек те алғаш қайықта...

* * * *

Шашы күміс, басы алтын,

Болса- дағы алмаспын...

О-дағы өз елінде батыр еді.

* * * *

Қобыланды сынды жас бала

Істі орнына келтіріп,

Құртқаға келіп сөйледі.

* * * *

Кейбір жұлдыз әуеде ай секілді,

Кей жаман бас білмеген тай секілді.

№6

Жалғаулық шылаудың түрлерін мына таблицаға толтыр.

№	Жалғаулық түрлері	Шылау сөздер
1	Ыңғайластық
2	Қарсылықты
3	Талғаулықты
4	Себеп-салдарлық

№7

Септеулік шылауды мына таблицаға толтыр.

№	Септеулік түрлері	Шылау сөздер
1	Атау септіктегі
2	Барыс септіктегі
3	Шығыс септіктегі
4	Көмектес септіктегі

№8

Демеулік шылаулардың таблицасын толтыр.

№	Демеулік түрлері	Шылау сөздер
1	Сұраулық демеулік
2	Күшейткіш демеулік
3	Шектік демеуліктер
4	Болжалдық демеулік
5	Болымсыздық демеулік
6	Нақтылау мәнді демеулік

№9

Демеулік шылауларды теріп жаз.

Тауыс сонда налыпты,

Екеумізден екеу-ақ

Ақ болыппыз бекер-ақ.

Айналайындар-ай, мені айта көрмеңдер.
Қызық-ау, шіркін балалық!
Көгалды қуып, ән салып,

Өлеңнен қолым тиді ме?

№10

Қазақ тағлымдарынан шылауларды тауып, астына жаз.

Күндіз бе, түн бе, ерте ме,

Мал сүйегін өртеме.

* * *

Ұмытпа ертең, бүгін де,

Молаға қарай жүгірме.

* * *

Айтқанды тегіс түй де,

Киімді теріс киме.

* * *

Біреулермен сөйлессең де азғана-ақ,

Керексізді сұрай берме қазбалап.

№11

Сөйлемдердегі мен, пен ,бен шылауларының тиістісін орнына қой.

Жыршы құстар әуеде өлең айтып,

Қиқу салар көлдегі қаз ... қулар.

* * * *

Құлақтан кіріп бойды алар,

Жақсы ән ... тәтті күй.

* * *

Соның ішінде қызығы .... думаны қалғандай, көңілі алып ұшады.

Дос ... дұшпанды, жақсы ...жаманды айыра білу-ізгі қасиет.

Оспанның ағасы сені ... мені іздепті.

Ерлік ...бірлік жеңіске жеткізеді.

№12

Тестік тапсырма

Шылауды көрсетіңіз.

А.Уау В.Қарай С.Япырау Д.Мынау Е.Екен

2. Шылауды табыңыз.

А.Ә дегенше В.Сірә, да С.Жә-жә Д.Ха-ха Е.Қап

3. Бөлек жазылатын шылауларды көрсет.

А.Үшін, себепті,жуық В.Ақ ,ай,кейін С.Бұрын, себепті, мыс

Д.Екеш,не, ғой, ды Е.Ау,арқылы

4. Шылауды табыңыз.

А.А-а, сіз бе едіңіз? В.Уа, қандай дауыс? С.О,сұлу сезім! Д.Жо,

бізге барады. Е.Тек, тыныш отыр.

Септеулік шылауды табыңыз

А.Қой В.Мыс С.Ба Д.Соң Е.Ақ

6. Жалғаулық шылауды табыңыз.

А.Дейін В.Таман С.Бірақ Д.Жөнінде Е.Сонда

7. Бөлек жазылатын шылауларды көрсет.

А.Үшін, себепті,жуық В.Ақ,ай,кейін С.Бұрын, себепті, мыс

Д.Екеш,не,ғой,ды. Е.Ау, арқылы

8. Шылауды көрсетіңіз.

А.Мен, туралы В.Мейлі, әлде С.Сайын, қап Д.Түгіл, ма,ше Е.Және

9.Шылауды табыңыз.

А.Уа,шіркін В.Қашан С.Ойпырмай Д.Ой,айналайын Е.Қарағым-ау!

10.Демеулік шылауды табыңыз.

А.Үшін В.Сайын С.Арқылы Д.Ғана Е.Шейін

Тақырып: Сөз табынан өткенді қайталау

№1

Берілген сөздерді сөз таптарына ажыратып жаз.

Адам,ертең, естияр, таны, кел, кескін, аспан, қоңыржай, қону, мәдени, махаббат, оқ бойы, мін, сол, мінез, екі, он, сапар, талант, не, жақсы, таны, бұл, көл, ешбір, түгел, қала, сана, шала, іс, ішкі, этаж, шілде, мектеп, айт, қайсы, неше, елу, әркім, ата,үйрет, ол, оныншы, қуаныш, белес, талас, табиғат, кел, аппақ, жылжу,жылт-жылт, жүн, еден, егес, діңгек, дара, бөрту, ауыздық, жұрт, жаман, амал, жақын, тәтті, үн, сөз, бақ , жазғытұрым, жалт-жұлт, міне, аң-таң, бай.

№	Сөз таптары	Сөздер
1	Зат есім
2	Сын есім
3	Сан есім
4	Есімдік
5	Етістік
6	Үстеу
7	Шылау
8	Одағай
9	Еліктеу сөз

№2

Берілген өлең ішінен етістіктерді тауып астын сыз.

Жасымда ғылым бар деп ескермедім,

Пайдасын көре тұра тексермедім.

Ер жеткен соң түспеді уысыма,

Қолымды мезгілінен кеш сермедім,

Бұл махрұм қалмағыма кім жазалы,

Қолымды дөп сермесем, өстер ме едім?

Адамның бір қызығы бала деген,

Баланы оқытуды жек көрмедім.

Баламды медресеге «біл» деп бердім,

Қызмет қылсын, шен алсын деп бермедім.

Өзім де басқа шауып, төске өрледім,

Қазаққа қара сөзге дес бермедім.

Еңбегімді білерлік еш адам жоқ,

Түбінде тыныш жүргенді теріс көрмедім.

(Абай)

№3

Берілген сөздерден түбірлес сөздер жаса.

Жаз, айт, сыз, біл, көр, тара,ұш, бөл, ақ,жүз,қара, тер, кер.

Зат есімдерді мағыналарына және құрамына қарай таблицаға толтырып жаз.

Ақындар, айтыс, тәрбиеші, Шоқан, сұрақ, ауылдікі, үйшік, қабақ, аттар, сыйлық, хат, Абай, бала,түн, боран, Гүлсара, күлкі, жел, ақыл, Марат, Сарыағаш, жатақхана, өнеркәсіп, қажы, болыс.

Жалпы	Жалқы	Деректі	Дерексіз	Дара	Күрделі

№5

Өлең жолдарындағы есім сөздерді теріп жаз.

Таза мінсіз асыл тас,

Су түбінде жатады.

Таза мінсіз асыл сөз,

Ой түбінде жатады.

Су түбінде асыл тас,

Жел толқытса шығады,

Ой түбінде асыл сөз,

Шер толқытса шығады.

(Асан Қайғы)

№6

Көмекші есімдермен толтырып жазыңдар.

Үйдің Столдың

№7

Мына сын есімдерге сөйлем ойла.

Орта бойлы, жеңіл, ақылды, дөңгелек жүзді, жұқа өңді, аппақ, қара торы,үлкен-кіші, жақсы-жаман, қызыл, айлы, гауһардай, мөлдір.

Сан есімдерді қайталайық!

Алты ,бес, жетінші, алтау, он-оннан, біреу, бір мың тоғыз жүз, жүздеген, тоқсандай,бес-алтыдан, үшеу-үшеуден, жүз шамалы, екі жарым, бестен бір, жетіден үш, жиырма шақты, бес бүтін.

№	Сан есімнің түрлері	Сұрақтары	Сөйлемдегі қызметі	Мысалдар
1	Есептік сан есім
2	Реттік сан есім
3	Болжалдық сан есім
4	Топтау сан есім
5	Жинақтық сан есім
6	Бөлшектік сан есім

№9

Мына сұрақтарға жауап берейік.

-Нешедесің?--------------------------------------------------------------------------

-Нешінші сыныпта оқисың?------------------------------------------------------

-Жанұяңда неше жан бар?--------------------------------------------------------

-Мектепте қанша оқушы бар?---------------------------------------------------

№10

Есімдіктердің мағыналарына қарай жіктелуін толтыр.

1.Жіктеу есімдіктері------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------2.Сілтеу есімдігі-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------3.Сұрау есімдігі------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------4. Өздік есімдігі----------------------------------------------------------------------5.Белгісіздік есімдігі------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------6.Болымсыздық есімдігі-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------7.Жалпылау есімдігі------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------№11

Сөз табына талда.

Отан! Сен болмасаң не етер ем? Сен менің соғып тұрған жүрегімсің. Отан болмаса бұл өмірдің қызғалдақтай қызығы не? Отанға деген махаббат-жұдырықтай жүрегімнің түкпірінде орналасқан, өмірге нәр берер сарқылмас бұлақ , мәңгі алауы өшпес жанып жатқан жалын.Ол аласапыран дауылда да,бораған боранда да өшпейді.

Менің алаулаған шам-шырағым Отаным-Қазақстан деп көкірегімді керіп айта жүремін.

Есім сөздер	Етістік

Тақырып: Тіл мәдениеті

№1

Мына мәтіндегі ойды жалғастыр.

Қазақ тілін жетілдіру біздің қолымызда. Ал бүкіл халықтың өз Отанына , тіліне көзқарасы өзгерсе, Қазақстан азаматтарының да

тілді игеруге намыс, жігері жетеді деп ойлаймын.Сондықтан біз, жастар, өз елімізді, тілімізді, Отанымызды сүйе білуіміз керек. Қазақстан Республикасын әлемдегі жоғары дамыған мемлекетке айналдыру- біздің болашақтағы негізгі мақсатымыз.

Мақал-мәтелдердің мағынасын аш.

1.Оқыған білер әр сөзді,

Надандай болмас ақ көзді.

* * *

2.Жақсымен сөйлессең қуанасың,

Жаманмен сөйлессең мұңаясың.

* * *

3.Ер жігіттің екі сөйлегені өлгені,

Еменнің иілгені сынғаны.

* * *

4.Ақпа құлаққа айтқан сөз

Ағып кетеді.

Құйма құлаққа айтқан сөзді

Құйып алады.

* * *

5.Көп адам дүниеге бой алдырған,

Бой алдырып, аяғын көп шалдырған.

Өлді деуге сыя ма, айтыңдаршы,

Өлмейтұғын артында сөз қалдырған.

(Абай)

№3

Мәтіндегі әңгімені өз ойыңмен жалғастыр.

Абай Құнанбаев

Абай-қазақтың ұлы ақыны, композитор, философ. Қазақ жазба әдебиетінің негізін салушы. Абай Құнанбаев (1845-1904) жылдары өмір сүрген. Семей облысының Абай ауданында туған. Абай ауыл молдасынан оқиды. Ол оқуда өте алғыр болған.Қазақ халқының мақтанышы Абайдың есімін М.Әуезов бүкіл дүниежүзіне әйгілі етті.

Абай парсы, араб, шағатай, орыс тілдерін жақсы білген.

Ұлы классик ақынымыздың «Ғылым таппай мақтанба», «Сегіз аяқ», «Интернатта оқып жүр», «Масғұт», «Әсемпаз болма әрнеге» сияқты өлеңдерін халық сүйіп оқиды.

Суреттегі халық мейрамы туралы әңгіме жаз.

Пайдаланған әдебиеттер: