Есімдіктен өткенді қайталау 6-сынып

Қызылтаң орта мектебі

Қазақ тілінен ашық сабақ

« Есімдіктен өткенді қайталау »
6-cынып

Өткізген:Байсеитова С.А.

2016-2017 оқу жылы

Есімдіктен өткенді қайталау

Сабақтың тақырыбы: Есімдіктен өткенді қайталау 

Сабақтың мақсаты: 
1. Есімдік туралы алған теориялық білімдерін практикада қолдану, ауызша, жазбаша талдау жұмыстарын жүргізе отырып, білімдерін бекіту: 
2. Ойлау қабілеттерін, қиялдарын дамыту, ой қорытып, нақты шешім жасауға үйретіп, өздеріне сенімдерін арттыру, өз бетімен жұмыс істей білуге дағдыландыру; 
3. Орындалатын тапсырмалар арқылы оқушыларды адамгершілік ізгі қасиеттерге, сауатты жазуға, ұқыптылыққа баулу. 

Оқушының міндеті: 
Есімдік тарауы бойынша өткен білімдерін еске түсіру; 
Тапсырмаларды орындау арқылы ойлау,сөйлеу қабілетін арттыру: 
Сабақтың ережесі: 
Мұғалімнің сөзін зейін қоя тыңдау. 
Сабаққа белсене қатысу. 
Берілген тапсырмаларды мұқият орындау. 

Сабақтың түрі: Қайталау 
Сабақтың әдісі: сұрақ- жауап, тапсырмалар, шығармашылық жұмыстар 
Көрнекілік: интерактивті тақта, слайд семантикалық карта, сөзжұмбақ

Сабақтың барысы: 
І. Ұйымдастыру: 1. Сәлемдесу. 
 Психологиялық дайындық. 
Бір мен екі алмаңдар, 
Үшке алданып қалмаңдар. 
Кілең төрттік алғандар, 
Бесті ғана армандар. 

Бағалау критерийлері 
1. Өткен тақырыпты меңгеруі

2 тапсырмалар 
3. сөзжұмбақ

4.Семантикалық карта

ІІ. Қызығушылығын ояту: Оқушыларға ертегі тыңдату. 

Баяғыда бір Есімдік атты қария өмір сүріпті.Оның жеті баласы бар екен.Қарт осы балалары дүниеге келген кезде өскенде үлкен азамат болсын деп затына лайық ат қоймақ ниетпен Аяжан, Аружан, Наргиз, Разия, Айтолқын, Әлібек, Арлан деген ат қойыпты.Бірақ өсе келе қарттың ұлдары әке үмітін ақтамай,атына лайық іс жасамай, ерке, шолжаң, өр көкірек болып өсіпті. Аяжан «мен барсам ол да барсын,сен де жүр» деп не нәрсеге болса да санасатын әдет тауыпты. Аружан болса өзі жасаған қателіктерін ешқашан мойындамай, үнемі біреуден көріп, «оны істеген анау,мынау» деп жала жабудың шебері боп шығады. Наргиз болса ешқандай сөзге түсінбейтін болыпты. Не сұрасаң да «қашан?» ,«қалай?», «неге?» деп қайталауын қоймапты. Ал, Разия тура өзімшіл боп өсіпті. Өзім , өзім деп кеуде қаққан оның айналасында достары да қалмапты. Ал Айтолқын сараң болады,ешнәрсесін ешкімге татырмапты. Үлкен үмітпен атын Әлібек деп қойған қарттың алтыншы ұлы да әке сенімін ақтамапты. Әкесі оның достары кім,қайда жүретіні,не істейтінен де бейхабар болыпты. Тек ұлдарының ішінде Арлан қана көпшіл, бірлікті жақсы көретін болып өседі. Ұлдарының атына заты сай болмағанына ренжіген Есімдік қарт өз ұлдарын шын атымен атамай, өздеріне лайық есім беріпті. 
Оқушылар, ертегі не туралы? Қарт ұлдарының есімін қалай өзгертті деп ойлайсыңдар? 
Оны қалай таптыңдар? 

Күннің жадын, сабақтың тақырыбын жаздырту. Сабақтың мақсаты мен міндетін айту.

Алғырлар жариялар әділетін, 
Оқыған оқырмандар бас иетін. 
Есімдік қандай түрге бөлінеді? 
Ал, көрсет біліміңнің қасиетін – деп оқушылар сіздерге бүгінгі сабаққа сәттілік тілеймін! 

ІІІ. Мағынаны тану. Есімдік туралы, оның мағыналық түрлерін көрсететін таблица интерактивті тақтадан көрсетіледі. 

Сыныпты 3-топқа бөлу.

І топ.

Көп нүктенің орнына жіктеу есімдігін қойып жазың

... оқушымын ... оқушымыз

... оқушысың ... оқушысыңдар

... оқушысыз ... оқушысыздар

... оқушы ... оқушылар

^2- топ^.

Сөйлемдегі бос орынға қажетті өздік есімдігін қойып жазыңдар.

Тапсырманы ---------- орындадым.

Жаттығуды ----- орында.

Ертең ------ мектепке келсін.

Қалаға ------ барамыз.

Кітапты--------кітапханаға тапсырсын.

3- топ.

«Сәйкестендіру» әдісі

Сөзді мағынасымен сәйкестендір.

Мен шығармашылықпен айналысады.

Бұл келе жатыр.

Олар бүгін дайындыққа барамын.

Ешкім рұқсатсыз кетпейді.

Біреу жердің табиғаты өте әдемі.

Сергіту сәті.«Кім шапшаң?»

Сандардың орнына әріпті қойып, мақал-мәтелді табу.

А1, Б2, Д3, Ж4, З5, Қ6, Л7, М8, Р9, С10, Т11, Ы12, Н13, Ң14, Ө15, Ұ16, І17.

1.6.12.7.10.12.5.3.12. 4.16.8.10.1.10.1.14. 1.9.11.12.13.1.13. 15.5.17.14. 2.1.9.1.9.10.12.14.

Дұрыс жауабы:Ақылсызды жұмсасаң,Артынан өзің барарсың

1-топ

«Буриме» әдісі

Есімдіктерді қолданып өлең жолдарын толықтыр.

----- сабағын оқыды,

Ереженің ------- түсінді.

Тапсырманы--------- орындап,

-------- бестік алыпты.

Қуанып үйге қайтыпты.

Оқулықпен жұмыс.139- жаттығу

III.Ойтолғаныс

IVБекіту.«Иә, жоқ» әдісі бойынша есімдік және оның түрлері сұралады. 

Есімдік сөз табы ма? 
Ол зат есім, сын есім, сан есім орнына жұмсалады ма? 
Есімдіктің 6 түрі бар 
Сілтеу есімдігі «қай?» Деген сұраққа жауап береді. 
«Анау» деген сұрау есімдігі. 
«Өз елім - өлең төсегім» деген мақалдың ішінде есімдік бар. 
Есімдіктер орынбасар сөз табы деп аталады. 
Жалпылау, жинақтау мағынасын білдіретін Жалпылау есімдігі. 
Болымсыздық мағынаны білдіретін сілтеу есімдігі. 
«Әрқашан күн сөнбесін» сөйлемінде жіктеу есімдігі қолданылған. 

Cабақты қортындылау.

Не үшін керек?

Екі көзің не үшін керек?

• Жақсыларды көру үшін.

• Екі қолың не үшін керек?

• Елге көмек беру үшін.

• Құлақ деген не үшін керек?

• Ақыл – кеңес тыңдау үшін.

• Тіл мен жағың не үшін керек?

• Ақиқатты айту үшін.

• Ал аяғың ше?

• Шетте жүрсем, туған жерге қайту үшін.

• Ал есімдік ше?

• Есімдік қазақ тілінің дәрежесі жоғары болуына есімдік сынды сөз табының қосар үлесі зор.Жүйелі ойлау мен ой-өріс кеңістігінің кеңеюіне есімдік те үлкен ықпал етеді.

Үйге тапсырма. 
Бағалау. 

Тапсырмалар: 
1.Толықтыру әдісі. 
..... айтып тұрған қасиеттер .... баладан табылмасына ... кепіл? ..... ертіп жүрген бала қазақтың белгілі ақыны болған Нұржан Наушабаев екен. .....- Күршім өзені. .........- Ұлыстың ұлы күніне арналып құрылған киіз үйлер. ...елің- алтын бесік. .... тоңып секіреді, .... тойып секіреді. Адамзаттың . . . сүй «бауырым» деп 
Қажетті есімдіктер: осы, сіз, бұлар, бәрін, өз, мына, мынау, кім, біреу 

2. Берілген есімдіктерді есімдіктің мағыналық түрлеріне қарай топтастырып жаз. 

Әрқашан, әлдене, ешбір, кім, мынау, анау, ешбір, мен, бізге, өздеріміздің, түгел, бәрі, сол, біреу, неге. 

Сергіту сәті. «Бұл қай есімдіктер?» 

1. Етікші аспабының бірімен ұқсас келетін есімдіктің қай түрі? (біз) 
2. Басқаның бәрін өзі сұрайды, өзінен ешкім сұрамайды? (сұрау) 
3. Көпшіл және көңілшек, 
Ештемені бөліп жармайды, 
Көптік ұғым беріп, 
Көпшілікті қармайды. (жалпылау) 
4. Құрамындағы сөздің көбін көршісінен сұрап алыпты. Алдына бір буын қосыпты да, есімдіктің бір түрі боп тұра қалыпты. (болымсыздық есімдігі) 

3. Сөйлемдердегі есімдіктерді тауып мағыналық түрін анықтау. 
  
1. Сен тұтас жер болып едің, Жер ана. (сен – жіктеу есімдігі) 
2. Сол оқиғаны есіне алғысы келмейді. (сол – сілтеу есімдігі) 
3. Алмат достарының қашан келетінін білмейді. (қашан – сұрау есімдігі) 
4. Өзін Мадиярға аға тұтып жүр. (өзін – өздік есімдігі) 
5. Енді ол үшін бүкіл дүние тас қараңғы. (бүкіл – жалпылау есімдігі) 
6. Басқа ешкім дыбыс шығарып сөйлемейді. (ешкім – болымсыздық есімд.) 
7. Кейбір жігіт жүреді мақтан сөйлеп. (белгісіздік есімдігі) 

4. Берілген есімдіктерді септе. 
Септіктер 
Сол 
Осы 
Ешкім 
Біреу 
Атау 
Сол 
Осы 
Ешкім 
Біреу 
Ілік 
Соның 
Осының 
Ешкімнің 
Біреудің 
Барыс 
Соған 
Осыған 
Ешкімге 
Біреуге 
Табыс 
Соны 
Осыны 
Ешкімді 
Біреуді 
Жатыс 
Сонда 
Осында 
Ешкімде 
Біреуде 
Шығыс 
Содан 
Осыдан 
Ешкімнен 
Біреуден 
Көмектес 
Сонымен 
Осымен 
Ешкіммен 
Біреумен 

IV.Толғаныс.1. Семантикалық карта. 
р/с 
Мысалдар 

жіктеу 

сілтеу 
сұрау 
өздік 
белгісіздік 
болымсыздық 
жалпылау 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
барлық 
кейбіреу 
олар 
мыналар 
өздері 
ешқашан 
біздің 
қайда 
әлдеқашан 
біреуге 

2. Тест тапсырмасы. 
1. Жіктеу есімдігін табыңыз: 
А) Бұлар В) қайдан С) ешкім Д) олар Е) кейбіреу 
2. Тәуелденген тұлғадағы сілтеу есімдігін табыңыз: 
А) Кіміңіз? Несі? 
В) Бұнысы, мынауымыз 
С) Соның, анаған 
Д) өздерің, өзіңіз 
Е) Барлығынан, бәрінің 
3. Болымсыздық есімдігін көрсетіңіз: 
А) Бірнеше 
В) Саған 
С) Дәнеңе 
4. Есімдік сөйлемде қандай жағдайда анықтауыш болады? 
А) Зат есім орнына қолданылса 
В) сын есім, сан есім орнына қолданылса 
С) Мезгіл, мекен мағынасын білдірсе 
Д) Сөйлем соңында келсе 
Е) Үстеу сөздердің орнына қолданылса 
5.Дұрыс септелген есімдікті табыңыз: 
А) менге В) сенмен С) сода Д) бұдан Е) сеннің 
6. Болымсыздық есімдігін тап 
А) дәнеме 
В) бірдеме 
С) сода 
Д) әлдекім 
Е) біреу 

Үйге тапсырма. 

Бағалау. 

Қызылтаң орта мектеп

Сабақтың тақырыбы: Есімдіктен өткенді қайталау

6 сыныбы

Қазақ тілі мен әдебиет пән мұғалімі Байсеитова С.А.

2016-2017 оқу жылы

Сабақтың мақсаты :

Жалпы мақсаттар: Есімдік туралы жан-жақты мәлімет беру, ерекшеліктерін түсіндіру; логикалық ойлау қабілеттерін дамыту, ынтымақтастыққа тәрбиелеу, өзгенің пікірін тыңдай біліп, өз пікірін дәлелдеуге машықтандыру;

Негізгі мақсаттар: Сын тұрғысынан ойлауға үйрету және қалыптастыру, есте сақтау қабілеттерін дамыту. Жұппен жұмыс істеуге жұмылдыру. АКТ-ны қолдана білуге дағдыландыру;

Оқыту нәтижелері: Есімдік туралы түсініктері қалыптасады, есімдіктердің ерекшеліктерін біледі. Сын тұрғысынан ойлау арқылы тапсырмаларды орындауға талпынады, ынтымақтастық атмосферасында жұмыс істеуге тырысады;

Психологиялық дайындық. 

Бір мен екі алмаңдар,  Үшке алданып қалмаңдар.  Кілең төрттік алғандар,  Бесті ғана армандар. 

ІІ. Қызығушылығын ояту: Оқушыларға ертегі тыңдату.  Баяғыда бір Есімдік атты қария өмір сүріпті.Оның жеті баласы бар екен.Қарт осы балалары дүниеге келген кезде өскенде үлкен азамат болсын деп затына лайық ат қоймақ ниетпен Аяжан, Аружан, Наргиз, Разия, Айтолқын, Әлібек, Арлан деген ат қойыпты.Бірақ өсе келе қарттың ұлдары әке үмітін ақтамай,атына лайық іс жасамай, ерке, шолжаң, өр көкірек болып өсіпті. Аяжан «мен барсам ол да барсын,сен де жүр» деп не нәрсеге болса да санасатын әдет тауыпты. Аружан болса өзі жасаған қателіктерін ешқашан мойындамай, үнемі біреуден көріп, «оны істеген анау,мынау» деп жала жабудың шебері боп шығады. Наргиз болса ешқандай сөзге түсінбейтін болыпты. Не сұрасаң да «қашан?» ,«қалай?», «неге?» деп қайталауын қоймапты. Ал, Разия тура өзімшіл боп өсіпті. Өзім , өзім деп кеуде қаққан оның айналасында достары да қалмапты. Ал Айтолқын сараң болады,ешнәрсесін ешкімге татырмапты. Үлкен үмітпен атын Әлібек деп қойған қарттың алтыншы ұлы да әке сенімін ақтамапты. Әкесі оның достары кім,қайда жүретіні,не істейтінен де бейхабар болыпты. Тек балаларының ішінде Арлан қана көпшіл, бірлікті жақсы көретін болып өседі. балаларының атына заты сай болмағанына ренжіген Есімдік қарт өз балаларын шын атымен атамай, өздеріне лайық есім беріпті. 

Оқушылар, ертегі не туралы? Қарт ұлдарының есімін қалай өзгертті деп ойлайсыңдар?  Оны қалай таптыңдар? 

Жалпылау

Сұрау

Белгісіздік

Болымсыздық

Есімдіктер мағыналарына қарай мынадай топтарға бөлінеді:

Есімдіктер

Жіктеу

Сілтеу

Өздік

Қаңтар айының жиырмасы

Есімдіктен өткенді

қайталау

Сыныпты

үш топқа бөлу

1

тобы

2

тобы

3

тобы

Есім сөздердің орнына жұмсалады

Зат есімдер сияқты көптеледі

Есімдік

Мағыналық

7 түрі бар

Септеледі

Жіктеледі

Сөйлем мүшесі бола алады

Тәуелденеді

Мен

Біз

Жіктеу есімдігі

Сен

Сендер

Сіз

Сіздер

Ол

Олар

Бұл

Мынау

Сілтеу есімдігі

Сол

Әне

Осы

Анау

Кім? Не?

Неге?

Сұрау есімдігі

Қандай? Қай?

Нешінші?

Қашан?

Қайда?

Өз

Өзің

Өзі

Өздік

есімдігі

Өзіңіз

Бәрі

Күллі

Жалпылау есімдігі

Барлық

Түгел

Барша

Тегіс

Ешкім

Ешқайда

Болым-сыздық есімдігі

Ештеңе

Дәнеңе

Кейбіреу

Әрнәрсе

Белгісіз-дік есімдігі

Әркім

Әлдеқайдан

Әлдекім

Біраз

І топ.

1 –тапсырма.

Көп нүктенің орнына жіктеу есімдігін қойып жазыңдар

... оқушымын ... оқушымыз

... оқушысың ... оқушысыңдар

... оқушысыз ... оқушысыздар

... оқушы ... оқушылар

2- топ.

Сөйлемдегі бос орынға қажетті өздік есімдігін қойып жазыңдар .

Тапсырманы ---------- орындадым.

Жаттығуды ----- орында.

Ертең ------ мектепке келсін.

Қалаға ------ барамыз.

Кітапты--------кітапханаға тапсырсын.

3- топ.

«Сәйкестендіру» әдісі

Сөзді мағынасымен сәйкестендір.

Мен шығармашылықпен айналысады.

Бұл келе жатыр.

Олар бүгін дайындыққа барамын.

Ешкім рұқсатсыз кетпейді.

Біреу жердің табиғаты өте әдемі.

«Бұл да қызық» сөз жұмбағы

1. Жіктеу есімдігі

2. Сілтеу есімдігі

3. Сұрау есімдігі

4. Өздік есімдігі

5.Белгісіздік

есімдігі

6. Болымсыздық

есімдігі

7. Жалпылау

есімдігі

«Бұл да қызық» сөз жұмбағы

1. Жіктеу есімдігі

м н

е

с

2. Сілтеу есімдігі

о ы

і

3. Сұрау есімдігі

к м

ө з і

4. Өздік есімдігі

м

5.Белгісіздік

есімдігі

д

әл ене

6. Болымсыздық

есімдігі

і

ешк м

ү л л і

7. Жалпылау

есімдігі

к

Сергіту сәті . «Кім шапшаң?»

Сандардың орнына әріпті қойып, мақал-мәтелді табу.

А1, Б2, Д3, Ж4, З5, Қ6, Л7, М8, Р9, С10, Т11, Ы12, Н13, Ң14, Ө15, Ұ16, І17.

1.6.12.7.10.12.5.3.12. 4.16.8.10.1.10.1.14. 1.9.11.12.13.1.13. 15.5.17.14. 2.1.9.1.9.10.12.14.

Дұрыс жауабы:

Ақылсызды

жұмсасаң,

Артынан өзің

барарсың

1-топ

«Буриме» әдісі

Есімдіктерді қолданып өлең жолдарын толықтыр.

----- сабағын оқыды,

Ереженің ------- түсінді.

Тапсырманы--------- орындап,

-------- бестік алыпты.

Қуанып үйге қайтыпты.

2-топ.

« Кім жылдам?» әдісі

Сөйлемдегі бос орынға белгісіздік, болымсыздық есімдіктерін қойып ауызша , жазбаша орындаңдар.

Мен келгенде сыныпта-----болған жоқ.

Бүгін сабаққа-------- оқушы келген жоқ.

Балалар сыныпқа ------------- гүл әкелді.

---------- оқушылар дайындыққа келмеді.

Оқушылар ------ тапсырманы жақсы орындады.

3-топ

“ Пирамида” әдісі

.Пирамидада берілген есімдіктермен сөйлем құра.

ол

әркім

барлық

Оқулықпен жұмыс

  Семантикалық карта  

р/с

Мысалдар

1

  жіктеу

2

барлық

сілтеу

3

кейбіреу

сұрау

олар

4

өздік

5

+

мыналар

белгісіздік

өздері

6

+

болымсыздық

7

ешқашан

+

жалпылау

+

8

біздің

+

  +

  +

қайда

9

әлдеқашан

10

біреуге

+

11

дәнеңе

12

әне

13

14

қалай

15

тегіс

әрқашан

Не үшін керек?

- Екі көзің не үшін керек?

• Жақсыларды көру үшін.
• Екі қолың не үшін керек?
• Елге көмек беру үшін.
• Құлақ деген не үшін керек?
• Ақыл – кеңес тыңдау үшін.
• Тіл мен жағың не үшін керек?
• Ақиқатты айту үшін.
• Ал аяғың ше?
• Шетте жүрсем, туған жерге қайту үшін.
• Ал есімдік ше?

Ой дамыту

ІХ. Үйге тапсырма:

Күнделікті ашайық.

Тапсырманы тізіп жазайық.

Есімдіктен алған білімді

Ұмытпай еске салайық!

Х. Бағалау

Бағалау парақшасы.

№

Оқушының аты-жөні

Өткен тақырыпты меңгеруі

1.Төлеген Арлан

тапсырмалар

2.Кошпай Әлібек

сөзжұмбақ

3.Махамбетова Айтолқын

Семантикалық карта

4.Капышева Наргиза

Жалпы ұпай саны

5.Жакенова Аружан

6.Амренова Аружан

7.Байсеитова Аяжан

Сау болыңыздар!