4 Сүт, ет тағамдары туралы қандай мақал-мәтелдер білесіңдер?
Жұмбақ
Таңертең, түсте, кешке де
Бірінші ас боп саналар.
Көріп пе едің мұндайды,
Онсыз өмір болмайды.
Бұл не?
Дұрыс, сондықтан бүгінгі сабағымызда жалғаулықтарды қайталау арқылы « Ас атасы – нан » тақырыбын өтеміз. Сабақтың мақсаты – нан – қасиетті тағам екенін түсіну және нан қалай дастарқанға келетінін білу.
Нан – ырыстың көзі, халқымыздың байлығы.Үлкен – кішінің бәрі нанды қадірлейді. Нан – дәм басы. Сондықтан да дастарқанға алдымен нан қою керек. Нанның түрлері көп, соның ішінде қалаш, тоқаш, қазақтың ұлттық тағамы – бауырсақ, шелпек, т.б.
Нанға байланысты тыйымдар мен ырымдар:
нанды төңкеріп қоюға болмайды;
нанды бір қолмен сындыруға болмайды;
нансыз өмір жоқ, сондықтан нанды шашуға, жерге тастауға, басуға болмайды;
жол үстінде жатқан нанды алып, адам баспайтын жерге қою керек.
3. Жаңа сабақ.
А) Сөздікпен жұмыс:
ұн – мука;
диқан – пахарь;
наубайхана – пекарня;
жер жыртады – пашут;
егін егеді - сажают;
егін – посев, урожай;
диірмен – мельница.
Дәптермен жұмыс: сөз тіркестерін, сойлемдерді құрастырып, дәптерге жазу, қазақ тіліне тән дыбыстардың астын сызу;
Егін деген сөзге ауызша фонетикалық талдау жасау,
Егін. Е-гін – 2 буын. 4 әріп, 4 дыбыс.
2 дауысты, 2 дауыссыз.
е – дауысты, жіңішке
г – дауыссыз, ұяң
І – дауысты, жіңішке
н – дауыссыз, үнді
Ә) Мәтінмен жұмыс: берілген мәтінді мұғалім оқып шығады, оқушылар мұқият тыңдайды.
Ас атасы –нан
Нан – басты тағам. Нан еңбекпен табылады. Диқандар жер жыртады, егін егеді. Егін піскенде жинайды, диірменге апарады. Ұнды наубайханаға машинамен жеткізеді. Ұннан әр түрлі нан пісіреді. Дүкенге дайын нан әкеледі.
Оқушылар тізбектеп оқып, аударады.
Нан қандай тағам?
Нан қалай табылады?
Ал, нанның қандай еңбекпен келетінін тірек-сызба арқылы корсетейік?
Тақтадағы шашылған суреттерді жинайық.
Балалар, байқаған шығарсыңдар, нан біздің дастарқанға оңай келмейді екен, сондықтан біз оны қадірлеуіміз керек.
Нанға байланысты мақал-мәтелдермен танысайық.
1. Дастарқанда нан болмаса,
Тамақта мән болмас.
2 Нанды еңбекпен табады.
3. Нан – тамақтың атасы,
Ынтымақ – көптің батасы.
Енді, оқулықтың 114-бетін ашып, берілген сөйлесуді рөлге бөліп оқимыз.
Бұл сөйлесу қайда болып жатыр?
Ол қандай дүкен?
Дүкенде не сатылады?
Кәмпит қандай?
Нан қандай?
Балалар, сендер шаршаған шығарсыңдар, біраз тынығып алайық.
Сергіту сәті:
Дастарқанды жаямыз,
Ыдыстарды аламыз. Тағам салып бәріне,
Дастарқанға қоямыз.
Асың, асың – асыңа,
Береке берсін басыңа!
Денсаулығың зор болсын,
Дастарқаның мол болсын!
Бүгін, балалар, мен сендерге ертегі айтып беремін. Сендер маған көмектесесіңдер. Оның аты - « Бауырсақ » (Колобок). Баяғыда бір шал мен кемпір өмір сүрген екен. Бір күні таңертең шал өтініш айтыпты.
Кемпірім, домалақ нан пісіріп берші.
Неден пісіремін, біздің үйде ұн жоқ.
Ұн жинап алу үшін біз кемпірге көмектесуіміз керек. Әр тапсырманы орындаған сайын бізге жол ашылады. Яғни, берілген сөздердің орнын табу: (балалар тақтаға шығып, сүт, ет, ұн тағамдарын бөлек жіктейді).
Шашылған сөздер:
сүт ет ұн
қымыз қазы бауырсақ
ірімшік қуырдақ шелпек
май бесбармақ тоқаш
айран қалаш
Жарайсыңдар, кемпірге ұн тауып бердік. Ол әдемілеп тұрып домалақ нан пісірді де, терезенің алдына қойды. Терезе алдындағы нан домалап кетті. Біз енді соны тауып алуымыз керек. Ол үшін 113-беттегі 1- тапсырманы орындаймыз. Көп нүктенің орнына жалғаулықтарды дұрыс қойып жазамыз.
Дәптермен жұмыс.
Нұрлан мен Досан үйге келді. Зәуре мен Қанат ауылға барды. Қарлығаш пен Меруерт сабақ оқыды. Ораз бен Жанат көшеде жүр. Саят пен Айнаш нан сатып алды.Айгүл мен Ерболат вокзалда отыр.
Домалап кеткен бауырсақ қоянға кездесті. Оны біздер қояннан құтқаруымыз керек. Қоян сендерге мынадай тапсырма дайындапты, дұрыс орындасақ, бауырсақты құтқарамыз.
Дұрыс аудармасын тап:
нан мельница
диірмен хлеб
шырын пахарь
айран труд
ұн кефир
диқан сок
еңбек мука
Дұрыс, бауырсақты қояннан құтқардық, бірақ ол қасқырға тап болды, енді не істейміз? Қасқырдың тапсырмасы өзі секілді қатаңдау екен.Берілген үстелге азық-түліктерді қазақша айтып қоямыз:
Азық-түліктерді қойып, атын айт.
Бауырсағымызды қасқырдан да құтқардық, бауырсақ орман ішімен домалап келе жатса, алдынан аю шығады. Аю бізге «сөзжұмбақты шешпесеңдер, баурсақты жеп қоямын» дейді.
Түйенің сүті? Шұбат
Сүттен жасалатын тағам? Қаймақ
Диірменнен ұн қайда түседі? Наубайханаға
Биенің сүті? Қымыз
Егінді жинап қайда апарады? Диірменге
Мектебіміздегі тамақтанатын орын? Асхана
Жер жыртатын кім? Диқан
Бауырсақ үйіне жете алмай, түлкіге тап болды, түлкіге бауырсақ туралы көріністі көрсетейік.
Қайдан келдің, бауырсақ?
Макаринцева Әдемі – автор
Беляева Кристина – бауырсақ
Митрясова Юля – қуыршақ
Дастарқанда шашылып
Бауырсаққа қызығып,
Қарап тұрып көзін сап:
Қайдан келдің, бауырсақ?-
Деп сұрады қуыршақ.
Дүкеннен келдім нан сатқан,-
Деді оған бауырсақ
Дүкенге келдің қай жақтан?
Наубайдан келдім нан жапқан.
Наубайға келдің қай жақтан?
Диірменнен келдім ұн тартқан.
Диірменге келдің қай жақтан?
Даладан келдім – жан – жақтан.
Жер – анам менің көсілген,
Диқандар мені өсірген.
Арғы тегім – ақ бидай,
Тәттімін, жеп көр, бақшимай! (Ө. Тұрманжанов)
Міне осылайша, балалар, бауырсақтың тәтті екеніне түлкінің көзі жетті.
