Та?ырыбы: А?ша дегеніміз не?
Ма?саты:о?ушылар?а а?ша туралы т?сінік бере отырып,а?шаны? пайда болуы,а?ша ?ызметтерін айтып т?сіндіру,а?шаны ?немді ж?мсау?а, экономиканы? дамуына ?з пайдасын тигізуге ?йрету;
П?наралы? байланыс: ?аза? тілі,тарих,герграфия т.б.;
А?ша—тауар мен ?нім ??нын бейнелейтін балама.Ол ?р мемлекетте ?рт?рлі атал?анымен,негізінде сауда-сатты? кезінде ??н ?лшемі ретінде пайдаланылады.М?селен,?лыбританияда?ы а?ша ?лшемі—фунт-стерлинг, Венгрияда—форинт,Германияда—марка,?аза?станда—те?ге,?ытайда—юань,Ресейде—рубль, ?збекстанда—сум,?ыр?ызстанда—сом,Т?рікменстанда—манат, А?Шта—доллар деп аталады.Сонымен ?атар,кейбір а?ша ?лшемдері бірнеше мемлекеттерді? а?ша ?атынасында ж?реді.
Ал?ашында ?рт?рлі тайпалар мен халы?тарда а?ша ретінде ішкі ж?не сырт?ы сауда-сатты?ты? басты заттары болатын тауарлар ?олданыл?ан. М?селен,кейбір халы?тарда мал,а? терісі,т?з,шай—а?ша орнына ж?рген.
Ресей империясыны? ?ол астына ?тпей т?р?анда ке? байта? ?аза? даласыны? к?птеген жерлерінде ішкі сауда-сатты? ж?ргізу ?шін жалпы?а бірдей эквивалент ретінде—то?ты немесе саулы? ?ой пайдаланылды.ХХ ?асырды? басына дейін орын ал?ан болатын.
Одан ертерек замандарда сауда-сатты? ?рдісінде а?ша ?лшемін—ба?алы а? терілері ат?ар?аны туралы деректер бар.Ол ж?ніндегі ма?л?маттар кейбір ?алымдарды? е?бектерінде кездеседі. М?селен,филология ?ылымыны? кандитаты В.Вакуров ертедегі Русьте а?ша орнына ба?алы а? терілері,оны? ішінде жалпы?а бірдей балама ретінде «куница» деген а?ны? терісі ?олданыл?ан деп жазады.Осы?ан байланысты ол орыс тілінде а?ша ма?ынасында ?олданыл?ан «кун» с?зі пайда бол?ан деген пікір айтады. «Кун» с?зі «куница» деп аталатын а? терісімен байланысты.Ал осы куницаны? ?аза?шасы «сусар» екен.?аза?станда б?л а?ны? екі т?рі кездеседі.Ол о?т?стік Орал сусары ж?не Орта Азияны? тау сусары.
Орысты? «куны» с?зі ?аза?ты? «к?ны» с?зімен бірдей.Я?ни ?аза? жерінде «??ндыз» деп аталатын а? бар. «??ндыз» деп аталатын а? терісі а?ша орнында ж?рген.??ндыз с?зінен «??н» с?зі шы??ан.
Ертеде а?ша жо? кезде айырбас сауда бол?ан.Адамдар ?зіне ?ажет тауарды екінше бір тауармен айырбаста?ан.Келе-келе айырбасталатын екі тауарды? ??ны те? келмейтіндіктен а?ша ойлап шы?арыл?ан.
К?шпелілерде ?те ке? тара?ан айырбас тауары—мал ж?не мал терісі еді. Латын тіліндегі «пекус»—«мал», «пекуния»—«а?ша» деген ма?ынаны білдіреді.Б?л мысал Еуропа халы?тарыны? к?шпелі малшы тайпалармен ты?ыз байланыста бол?анын білдіреді.Келе-келе металдан а?шалар жасала бастады.Оларды? сапасы ??рамында?ы алтын?а байланысты болды.Таза алтыннан жасал?ан монетаны парсы патшасы Дарий шы?ар?анды?тан, ол «дарик» деп аталды.
А?шаны? бірнеше ?асиеттері мен ат?аратын ?ызметтері бар.
А?шаны? ?асиеттері:
Т?ра?тылы?—а?шаны? ??ны б?гін де,ерте? де азды-к?пті бір де?гейде болуы керек.А?шаны? ??ны ??былып т?ратын заманда халы? оны ??ны ?ымбаттайды деген ?мітпен кейінге алып ?оятын немесе ерте? ??нсызданып кетеді деп дереу ж?мсау жіберетін.Б?л екі жа?дайда экономика?а кері ?серін тигізеді.Сол себептен а?шаны? т?ра?тылы? ?асиеті болу керек.
Жина?ылы?—?азіргі кезде а?ша к?лем жа?ынан ша?ын,?рі адамдар ?зімен бірге алып ж?ру ?шін же?іл болу керек,м?селен, шар,тас,стол пішіндес болса,онда адамдар ?зімен бірге алып ж?ре алмайды немесе ?алтамыз?а не сумка?а сыймас еді,сол себептен а?шаны? жина?ылы? ?асиеті болады.
К?пке шыдауы—а?ша жасау?а та?дап алын?ан материал жеткілікті д?режеде берік,?за??а кететіндей мы?ты,жарамды болу керек.Осы?ан байланысты к?птеген елдерде а?ша жасауда сапалы ?а?аздар пайдаланылады.М?селен,к?дімгі ?а?аздан не салфеткадан жасал?ан болса,онда а?ша ?ол?а бір ?ста?аннан жыртылады да, жарамсыз болып ?алады.
Біртектілігі—?андай да бір ба?а?а ие а?ша т?рлері ??н жа?ынан бірдей болу керек.Егер ж?з те?гелік ?а?аз а?ша монета т?ріндегі ж?з те?гемен ??ны бір болмаса,б?л жа?дайды ?иындатып жібереді.
М?селен,айналыста?ы мы? те?гемен жа?адан суреті ?згертіліп шы?арыл?ан мы? те?гені? ??ны бірдей болады.Екеуіде айналыста ?атар ?олданылады.
