Просмотр содержимого документа
«Презентация для урока казахского языка в русских группах»
Грамматикалық тақырып:“Етістіктің райлары. Ашық рай, бұйрық рай”.
Лексикалық тақырып:Ыбырай Алтынсарин
Оқытушы: Байтасова Асем Амангельдыевна
Қарағанды медициналық интерколледжі
Етістіктің райлары
Ашық рай
(изъявительное) бұйрық рай
(повелительное)
Бұйрық райдың жекеше түрі Бұйрық райдың көпше түрі
Жұрнақтары
I
Түбір +айын, ейін
Мысалы
II
Жұрнақтары
Бар+айын
Түбір +ыңыз,-іңіз
Мысалы
III
Түбір+айық,-ейік
Бар
Түбір+ыңдар,-іңдер
Түбір+ сын,- сін
Бар+айық
Бар+ыңыз
Түбір+ыңыздар,-іңіздер
Бар+сын
Бар+ыңдар
Түбір+сын,-сін
Бар+ыңыздар
Бар+сын
1-тапсырма
Берілген сөйлемдерден бұйрық рай жұрнақтарын ажыратыңыз.
Отырыңдар, дәптерлерді үстелге қойыңдар. Сіз мына мәтінді оқыңыз, ал Сіздер мәтін бойынша сұрақтар қойыңыздар. Талғат сөйлемді тақтаға жазсын, ал Марат және Әлия тексерсін. Біз мәтінді тыңдайық. Мен магнитафонды қосайын. Жарайды, сен онда магнитафонды қос. Келесі сабақта шығарма жазайық. Сендер оқу залына барып, сабаққа әзірленіңдер. Марат, есікті жап. Ал сен қатты сөйле. Тыныш отырыңдар! Мені тыңдаңдар! Сабақтан қалма, дайындал! Сау болыңыздар, сабаққа кешікпей келіңіздер!
2- тапсырма
Берілген етістіктерді бұйрық рай формасында жекеше, көпше түрде жіктеңіз.
Оқы, жаз, тұр, кел, жүгір, ойна.
Мен _____________________________________________________________
Сен _____________________________________________________________
Олар ___________________________________________________________
3-тапсырма
Жақшадағы есімдіктерді пайдаланып, мына сөз тіркестерді бұйрық рай формасына қойыңыз.
Үлгі: Кітап оқу (біз)- Біз кітап оқиық.
Бала бағу (сіздер). Баланы көтеру (ол). Демалу (сіз). Шай беру (сендер). Балық аулау (біз). Ыдыс-аяқты үстелге қою (олар). Мазмұндама жазу (мен). Мәтінді қазақ тіліне аудару (сен). Ас үйдің еденің сыпыру (сен). Қазақша сөйлесуді үйрену (біз). Жаңа көйлек сатып алу (сен). Тапсырманы уақытында орындау (сен). Телефон соғу (мен). Мына орындықта отыру (біз). Дастарқан жасау (олар). Бөлмені жинау (сіздер).
4-тапсырма
Жаңа сөздерді оқып, есте сақтаңыз.
Жеті жылдық мектеп- школа семилетка
Тілмәш- переводчик
Салу-строить
Атқару-исполнять
Дарынды- талантливый
Құрал-средство
Жарлы-бедняк
Адалдық-честность
Іскерлік-мастерство
Бірқатар- целый ряд
Жалпы және арнаулы орта оқу орындары- общие и специальные учебные заведения
Дала-степь
Қоңырау-колокол
Ыбырай Алтынсарин
(1841-1889)
Ыбырай Алтынсарин 1841 жылы Торғай облысында дүниеге келген. Оның әкесі ерте қайтыс болды. Ыбырайдың атасы Балғожа тәрбиеледі. 1850 жылы Балғожа өзінің немересін қазақ балаларына арнап ашылған мектепке оқуға берді. Мектепте алғаш ол татар тілінде оқыды. Кейін ол оқуды орыс тілінде аяқтады. Ыбырай жеті жылдық мектепті бітірген соң, туған халқы үшін қызмет етеді. Ең алдымен тілмәш, кейін мектепте мұғалім болып жұмыс істейді. Ол қазақ балалары үшін мектептер ашып, жаңа мектептер салдырды. Ол қыздар үшін арнайы мектептер ашты.
5-тапсырма
Мәтінді оқып, орыс тіліне аударыңыз. Біліміңізді бейнефильмнен толықтырыңыз.
Дарынды педагогтың 1879 жылы мектеп оқушыларына арнап«Қазақ хрестоматиясы»жарық көрді. Ыбырай бар еңбегін жастарды тәрбиелеуге арнады. Ол балаларға арнаған көптеген өлең, әңгімелер жазды. Ыбырай Алтынсарин И.А.Крыловтың, Л.Н.Толстойдың, К.Д.Ушинскийдің әңгімелерін қазақ тіліне аударды.
Ыбырай Алтынсаринның «Өзен», «Жаз» деген өлеңдері табиғат туралы. «Бай баласы мен жарлы баласы», «Атымтай Жомарт», «Өрмекші, құмырсқа, қарлығаш», «Әке мен бала» және т.б. әңгімелері бар. Ыбырай Алтынсаринның қай шығармасын алсаң да, білімге, еңбекке, адалдыққа, іскерлікке шақырады. Оның «Кел, балалар, оқылық» деген өлеңін барлық балалар жатқа біледі.
Ыбырай Алтынсарин әрі педагог, әрі ақын, әрі жазушы. Әдеби, педагогтік еңбектері қазақ, орыс тілдерінде бірнеше рет басылып шықты. Қазақстанда бірқатар жалпы және арнаулы орта оқу орындарында Ыбырай Алтынсарин есімі берілді. Ыбырай Алтынсарин туралы ақын Ғ.Қайырбеков«Дала қоңырауы»атты поэма, драматруг М.Ақынжанов«Ыбырай Алтынсарин»деген пьеса жазды. Қостанай қаласында оған арналған ескерткіш орнатылды. Республикадағы педагогика ғылыми-зерттеу институты Ыбырай Алтынсарин есімімен аталады.
Ыбырай Алтынсарин өз халқын жоғары бағалаған. Ол өз халқын сүйген патриот адам. Ыбырай Алтынсарин халқын адалдыққа, еңбекке және өзге халықтармен достықта болуға шақырды.