Презентация: “Музыкалық аспаптар”
г. Жезказган, СОШ № 3
учитель казахского языка и литературы:
Альмишева Л.Ш
Жетіген
Аңыз бойынша жетігенді қатты жұт болған
жылы жеті бірдей ұлынан айырлған қария
жасаған екен. Қайғыға оранған қария ағаш алып,
әр ұлы көз жұмған сайын оған бір бір шектен
керіп, күңіренген жүрегінен “Жетігеннің
жетеуі” деген жалпы атпен біздің заманымызға
жеткен күйді шығарған екен. Аспаптың әуезді
әуені бүгін де көмескі заманда болған орны
толмас қайғыдан сыр шертеді. Шектерді күйге
келтіру үшін әр шектің астына бір-бір асықтан
қояды.
По легенде жетыген создал отец, потерявший
в джут семерых сыновей. После смерти
каждого он натягивал на кусок дерева по
струне и исполнял мелодии, дошедшие до нас
под названием “Семь кюев жетыгена”. Певучие
звуки инструмента и сегодня могут поведать
нам о той утрате. Для настройки струн под
каждую кладут по асыку.
Монохорд
Әл-Фараби “ішекті-шертпелі аспатарының
төркінінде садақ жатыр” деп есептейді.
Монохорд бір шекті аспап болған, яғни ағаштан
жасалған резонатордың қызметін атқарған.
Аспаптың бұндац түрі тек қазақтың мұрасында
ғана емес, сондай-ақ жапон, эстон, серб, удмурт
халықтарында да кездеседі. Уақыт өте келе
монохордта орналасқан шектердің саны да
көбейген іспеттес. Қазіргі кезде бұндай
“ садақтан” оқ емес, әуен шығады.
Аль-Фараби говорил: “Все струнные
инструменты вышли из лука”. Монохорд
простой олнострунный инструмент,
деревянный резонатор. Подобные экземпляры
есть не только у казахов, но и у японцев,
эстонцев, сербов, удмуртов. Со временем струн в
монохорде стало больше-выстрелить из такого
“ лука” можно было только мелодией.
Қоңырау
Ежелгі заманда қоңыраудың әуені
балалар мен жастардың көңілді ойын
сауығын сүйемелдеген. Қоңыраудың
жағымды дауысына қосылып, аналар
сәбилеріне бесік жырын айтқан. Ал
бақсылар рәсімдерін жүргізген кезде
асатаяғының шорт дыбысын
металдың сыңғырымен толықтыру
үшін қоңырауды асатаяққа ілген.
В древности звуки конырау нередко
сопровождали веселые игры детей и
молодежи. Матери под благозвучный
перезвон колокольчиков пели
колыбельные малышам. А бақсы при
проведении обрядов прикрепляли
конырау к ударному асатаяку, чтобы
дополнить его резкий звук
металлическим звоном.
Керуіш
Ағаштан жасалып, былғарымен
өнделген көп шекті шертпелі
музыкалық аспап. Атауы өзінің
сыртқы түріне байланысты қойылған:
керуіш қазақ тілінде айыр найзаны
білдіреді. Дала халқы керуішті көбіне
“ үй тұрмысында” қолданған. Мысалы,
оның дыбсынан ляззат ала отырып,
жіп иірген.
Многострунный щипковый
музыкальный инструмент из дерева и
обработанной кожи. Названием
обязан внешнему виду: “керуиш”
переводится как “рогатина”. У
номадов имел “домашнее”
назначание-например, его звуки
сопровождали процесс прядения.
Сазген
Сазген атауы “сазды шектер” мәнін білдіреді.
Сазген-қобызбен нарқобыздың арасындағы
дыбысқа ұқсас орташа дыбысты білдіретін,
өзіне тән ерекшеліктері бар аспап. Аспаптың
шанағы ағаштан және жұмсақ, жіңішке, құрғақ
былғарыдан жасалады; шектері жылқының
қылынан жасалады. Аспап жасалатын барлық
материалдардың энергетикасы жоғары
болғандықтан, ол қазақ даласында қасиетті
Болып саналған.
Название “сазген” (“мелодичные струны”)
говорит само за себя. Обладает самобытным
звучанием-нечто среднее между кобызом и
наркобызом. Корпус изготавливается из дерева
и мягкой, сухой кожи; струны-из конского
волоса. Материалом присуща богатая
энергетика, поэтому в степи сазген считался
священным.
Қос дуңкілдек
Қазақ халқының даңқты тарихы әскери
жорықтармен тығыз байланнысты.
Ағаштан жасалып, былғарымен
қапталлған екіжақты ұрмалы аспап
көшпенділердің айнымас серігі болған.
Бір сарынмен аспапта ұрып ойналатын
ырғақ әскери сапты ұстауға демеу беріп,
жауынгерлік рухты көтерген.
Прошлое казахского народа
неразрывно связано с военными
походами. И неизменным
музыкальным спутником кочевников
был двухсторонний барабан,
изготовленный из дерева и обтянутый
кожей. Четкий такт, монотонно
отбиваемый на инструменте, помогал
держать строй и поддерживал боевой
дух.
Тоқылдақ
Біздің ата-бабаларымыз бұл аспапты
“ тоқылдақ” деп бекер қоймаған.
Аспаптың ішіндегі металдан жасаған
ұсақ сылдырмақтар бір-біріне соғылып,
тоқпақтаған дыбыс шығарады, құтты
бір тоқылдақ құстың ағашты ойып
жатқан дыбысы секілді. Оған ілінген
майда қоңыраулар сыңғырлаған үн
береді.
Наши предки не зря прозвали
инструмент “трескучим”.
Металличкские шарики внутри
инструмента ударяются друг о друга,
издавая высокие колотящие звуки-не
иначе дятел стучит по дереву.
Колокольчики же привносят в
мелодию звонкие нотки.
Қобыз
Ежелгі заманда бақсылар қобыздың
көмегімен аруақтармен, яғни ата
бабалардың рухтарымен байланысып
отырған. Аңызға жүгінсек, аспапта
ағаштың жаны сақталады деседі, қысқа
ысқымен қобыздың шегін ысқанда,
ағашқа жан бітіп, керемет ән салғандай
болады. Аспаптың әрбәр шегі аттың 30-
60 қылшығынан тұрады да, тартқан
сайын мың құбылған ғажайып әуенге
бөлейді.
Издревле при помощи кобыза баксы
общались с аруахуами-духами предков.
Существовало поверье: в инструменте
сохраняется душа дерева, и именно она
поет, когда дотрагиваешься до струн
смычком. Каждая струна инструмента
состоит из 30-60 конских волос, звук
регулируется их натяжением.
Дудыға
Аспатың сырты былғарымен
қапталған шар болып табылады.
Оның ішіндегі металдан жасаллған
ұсақ сылдырмақтар асапты сілкіп
ойнаған кезде сылдырлаған дыбыс
береді. Сондықтан бақсылардың
сиқырлық рәсімін жүргізген кезде
осы аспапты қолдануы ғажап емес.
Инструмент представляет собой
шар обтянутый кожей, внутри
которого находятся металлические
горошины. Благодаря этим
горошинам инструмент издает
призывный дребезжащий звук.
Неудивительно, сто баксы
нередкко использовали его при
проведении магических брядов.
Домбыра
Домбыра ежелден ақындардың сенімді серігі
болған, оның әсерлі дыбысы ақсүйек хандарды
да, қарапайым халықты да шаттыққа бөлеген.
Өзінің тұла бойына ата-бабаларымыздың
даналығын, халқымыздың қайғы-қасіреті мен
асқақ аррманын сіңірген қастерлі домбыраның
сазына мыңдаған күйлер шығарылды.
Аспаптың алауан түрі бар, бірақ негізісі екеу:
“ қалақ домбыра”- жалпақ пішінді және “қозы
құйрық домбыра”-тамшы тәрізді болып келеді.
Издавна домбра была верной спутницей
акынов, радовала своим звучанием и ханов, и
простой люд. Для нее написаны тысячи кюев,
вобравших в себя всю мудрость, страдания и
чаяния народа. Основных видов инструмента
два: “қалақ домбыра”-плоской формы и “қозы
домбыра” каплевидная.
Адырна
Бір кездері адырна әскери жорықтарда
өзінің зор дыбысымен бүкіл даланы
жаңғыртқан, ал аңға шыққан кезде
бұғының керней үнін айнытпай
шығарған. Бұл шертпелі көп шекті
аспаптың шанағының іші қуыс болады
және иленген терімен қапталған, шектері
түйенің жүнінен немесе сіңірден
жасалған. Музыканттар дыбыс шығару
үшін шектерді шертіп ойнайды.
Когда-то адырна оглашала степь своим
мощным звучанием в военных походах
или во время охоты, имитируя трубный
глас оленя. Корпус этого многострунного
щипкового инструмента полый и обтянут
кожей, струны- из верблюжей шерсти
или сухожилий. Для извлечения звука
музыканты перебирают струны.
Сазсырнай
Сазсырнайда орындалған әуендер өте нәзік
және әдемі болады. Бір қарағанда, кәдімгі
“ балшықтан жасалған жұмыртқа” шебер
орындаушының епті қолына түскен кезде
құстардың сайрауын және желдің гулдеуін жеп
жеңіл жеткізеді. Бұрынғы заманда сазсырнайдың
әуені думанды ойындарда және жастардың
серуендерінде жиі естілетін болған. Қазіргі кезде
сазсырнайдың басқа ұлттық аспаптармен
ғажайып үндесуіне байланысты оны ансамбльдер
белсенді түрде қолданады.
Мелодии сазсырная невероятно нежны и красивы.
В умелых руках обычное, на первый взгляд,
“ глиняное яицо” легко передает радостное
щебетание птиц и тоскливое завывание ветра. В
стрину его напевы сопровождали игры и гулянья.
Сазсырнай созвучен с другими народными
инструментами, поэтому активно применяется в
ансамблях и сегодня.
Спасибо за внимание!
