Внеклассный урок "Халық даналығы"

Сабақ мақсаты: Оқушыларға ата-баба дәстүрінің, көсем сөздер мен шешен сөздердің рухани тағлымы, даналық ретіндегі мәні мен мағынасын түсіндіру арқылы «Ақиқат» құндылығының мәнің ашу.

Міндеттері:

1.Оқушыларға халық даналығын ұрпақтан ұрпаққа мирас болып қалатын қазына екендігі туралы білім іздеуге үйрету.

2.Оқушылардың сөзінің, ісінің бірлікте болу дағдыларын дамыту.

3. Шешендік сөздерден тағылым алуға, жақсыдан жаманды ажырата білуге тәрбиелеу.

Ресурстар:интерактивті тақта,ватман,фломастерлер т.б.

І.Ұйымдастыру кезеңі: Амандасу. Б.Момышұлының айтқандай “Тәртіпке бас иген құл болмайды,тәртіпке көнбеген ел болмайды.”

Бүгінгі сабағымыз кызықты әрі тиімді өту үшін 5-Т ережесін еске түсірейік.

Тыныштық сәті «Орманға саяхат»

Денелеріңізді түзу ұстаңыз.Көздеріңізді жамып,терең тыныс алып елестетіңіздер.

Қазір біз бірге орманға саяхатқа барамыз.Елестетіп көріңіздер,сіздер орындарыңыздан тұрын,сыныптан шығып,далаға шықтыңыздар.Далаға шыққанда сіздер таза ауаны сездіңіздер,осы ауамен терең тыныс алып,беттеріңе күн шуағының жылуы сезіледі. Орманға қарай бағыттаңыздар.Орманға кіріп ,жан-жақтарыңызға бір қараңыздар.Айнала толған әсем,түрлі-түсті гүлдер.Таза ауамен тағыда терең тыныс алыңыздар.Қараңыздаршы сіздер гүлді көрдіңіздер.Осы гүлге жақындап гүлдің хош иісін искеңіздер.Орманда құстардың әні,ағаштардың иісі,жәндіктердің тынысы сезіледі.Ағаштарға қараңызшы,олар биік және үлкейіп бара жатыр.Сіз өзіңізге бір ағашты таңдап,сол ағаштың қасына жақындаңыз.Ағашты ақырын құшақтап тұрыңыз.Ағаш сізге өз энергиясын береді.Ақырындап ағашты жіберіп,ағаштың астына отырыңыз.Жан-жағыңызға қараңыз.Орман ішіндегі тіршілікті көріп тұрсыз ба?Осы қалыпта біраз отырыңыз.Бұл сіздің ағашыңыз.Бұл ағашқа сіз қалаған уақытыңызда келе аласыз.Орманның таза ауасыментағыда терең тыныс алып,артқа қайтуға дайындалыңыз.Келген жолдарыңызбен орманнан қайта шығыңыз.Ақырындап мектепке кіріп,өз кабинетімізге кірейік. Өз орнымызға отырайық.

Оқушыларды топқа бөлу: ол үшін түрлі-түсті қағаздарға жазылған мақал –мәтелдердің сыңарын түстеріне байланысты табуы тиіс.Мысалы: «Оқу- білім бұлағы,Білім – өмір шырағы», «Ақылы көпті дау алмайды, досы көпті жау алмайды». Әр топ мүшелеріне топтың ережесін, қызметін тағайындайды. Оқушылар топқа бөлінеді, мүшелерін тағайындап, топ ережесін құрады. Топ мүшелері өздерінің атқаратын міндеттерін бөліп алады.

ІІ.Үй тапсырмасын тексеру. Қ.Салықовтың «Атамның берген ақылы» атты өленің жаттап келу. Сұрақтар:

-Өлең не туралы?

-Өлен жолдарынан қандай ақыл-кеңестер берілген?

-Өздерің кішілерге не айтар едіңдер?

ІІІ.Дәйексөз. «Ақыл шыңы - даналық» оқу

Дәйексөзді хормен оқу,қыздар,ұлдар дауыстап оқу,дәптерге жазу. Дәйексөздің мағынасын ашу.(Оқушылардың жауаптары.)

Түйін:Ақылды, ақылы асқан адамды, өз –өзің ұстай білетін,сабырлы,ашуын ақылмен женетің, сөзін нақты, қысқа да нұсқа айтатың, барлығын ойланып,ой елігінен өткізіп барып әрекет ететін адамды Дана адам дейді.

ІV.Мұғалім сыйы: «Жанқұтты шешенңнің батасы»

Бірде Жанқұтты шешен аға сұлтан Құнанбайдың үйінде отырғанда оған Абай келіп сәлем береді.Ол кезде Абайдың жас, үйленбеген шағы екен.Абайдың тапқырлығын,өлең шығаратыңдығын естіп жүрген шешен би баланы қасына отырғызып оған бірнеше сұрақ қояды:

-Шырағым, дүние неге сүйенеді?

Абай:

-Дүние үмітке сүйенеді (яғни,біз әрдәйім үміттенеміз,үмітпен өмір сүреміз,алдымызға мақсат қоямыз)

Жанқұтты:

-Көздің көрмесі бола ма? (Көрмейтін нәрсесі барма?)

Абай:

-Көз қабағын көрмейді.(басқасын көрседе, жақсылықты көрмейміз дегені)

Жанқұтты:

-Шам жарығының түспесі бола ма? (яғни, Шам жарығы дегеніміз-ол білім,білімді адам,өзінің білгенің басқаларға үйретеді,ал өзімшіл адамдар тек өзіне қана жарық береді)

Абай:

-Шам жарығы түбіне түспейді. ( білімді адам,өзінің білгенің басқаларға үйретеді,ал өзімшіл адамдар тек өзіне қана жарық береді)

Жанқұтты:

Болат пышақтың кеспесі бола ма? (Адам өз-өзіне қиянат жасай ма? )

Абай:

-Болат пышақ өз сабын өзі кеспейді. (яғни,ақылды адам өз-өзің жамандаққа қимайды, өз – бойындағы жақсылықтың барлығын басқаларға береді,өзімізге жақсылық жасауымыз керек)

Жанқұтты:

-тамағына тарпайтын махлұхат бола ма?(Білімсіз адам бола ма?)

Абай:

-Өз тамағына тартпайтын махлұқат болмайды. (Өз құлқын тойдырып алмай өзгені ойламайтын адам)

Абайдың жауабына риза болған шешен оған өлең түрінде жауап беруін сұрапты: Сонда Абай:

-Сіз сұнқар самғай ұшқан қиядағы

Талпынған мен балапан ұядағы.

Өрнекті өлең сөзбен жауап берсем,

Дүниенің жалғыз үміт тиянағы.

Көз көруі жетпейді қабағына,

Шам жарығы түспейді табанына,

Өз сабын болат пышық өзі кеспес,

Мақлұқат тартпай қоймас тамағына,-депті.

Ет желініп,қымыз ішілгеннен кейін Абай:

-Ата сізден сұрауға бола ма?

-Е,шырағым сұрайғой,-депті Жанқұтты.

-Ата, арзан не? қымбат не? Дауасыз не?-депті Абай.

Жанқұтты:

-Шырағым, Арзан – өтірік, қымбат –шыңдық, дауасыз – кәрілік емес пе? Қалай ойлайсыздар балалар Арзан не? Қымбат не? Дауасыз не?(Оқушылардың жауабы)

-Жаңарың отты екен-ақындығың, маңдайын жазық екен-ойлылығың шығар, халқыңның қалаулы азаматы бол!-деп батасын беріпті.

V.Мәтінмен жұмыс

І.1.Жанқұтты шешен кімнің үйінде отырды?

2.Жанқұтты шешен кімге сұрақ қойды?

3.Абайдың жауабынан нені байқауға болады? (Абайдың даналығын байқауға болады)

ІІ.1.Дүние үмітке сүйенеді дегенді қалай түсінесіңдер?

2.Абайдың жауабына Жанқұтты шешеннің көңілі толды ма?

3.Абай Жанқұтты шешенге қандай сұрақ қойды?

4.Жанқұтты шешен қалай жауап берді?

ІІІ.1.Тілек айту мен бата берудің қандай өнегелік сипаты бар?

2.Өмірде қай уақытта тілек айтады, қай уақытта бата береді?

3.Өздерің кімнен, қандай бата алдыңдар?

Түйін: Ата – бабаларымыздың көрегендікпен айтып кеткен ұлағатты ой – пікірлерін, өсиет – өнегесін халық даналығының қайнар көзі деп білеміз. Халық даналығы - нақыл сөз, мақал – мәтел, шешендік сөз үлгілері және салт – дәстүрлерден көрінеді. Оларда айтылған зерделі ақыл, тапқыр ой, ұтқыр шешім мен тобықтай түйін рухани тағылым ретіндегі ұлттық игілігі болып табылады. Халық даналығы атадан балаға мұра болып қалатын ізгілікті іс – әрекетттің де тәлімді үлгісі. Болашақ ұрпағына өшпес мұра қалдырған , зиялы, ақылгөй адамды данышпан дейді. Кімдерді дана адам деп айтуға болады?Оқушылар мысал келтіріп жауап береді.(Әйгілі Абай атамыздың қара сөздерінен,үлкендердің өсиет –әңгімелерінен т.б.)Ырым сөздері жақсылыққа бастаса,тыйым сөздер жамандықтан сақтайтының туралы айтып,мысал келтіріп, ойды жинақтаймыз.

Оқушылар ата-бабалар айтып кеткен аталы сөздерінің өз орны,өз мағынасы бар екенің ұғынады.

VI.Шығармашылық іс-әрекет, топтық жұмыс. І- топ «Білім» Әңгіме арқылы мақалдар құрастыру. (Бір әңгіменәң мәтіні беріледі,сол мәтін бойынша мақал құрастырып,ватманға сурет салу арқылы көрсету)

ІІ –топ «Ақыл» «Даналық пен байлық» туралы ертегі құрастырып, сахналау.

Оқушылар бір-біріне ырым сөздермен тілек айтады.

VII. Топпен ән айту: Оқулықта «Ата салты» өленің айту.

VIII.Үй жұмысы: Оқулықта берілген «Менің әкем» атты өленің оқып, сұрақтарға жауап беру тапсырылады.

-Ата кәсіптің адам өміріндегі орны қандай?

-Әке аманаты дегенді қалай түсінесіздер?

Өз ата –бабаларыңнан қалған ата кәсіп жөнінде әңгімелеп беру.

IX. Сабақтың соңғы тыныштық сәті: Ыңғайланып отырыңыздар, көздерімізді жұмып, барлық айтылған жақсы ойларды жүрегіміздің түкпіріне апарып ораластырайық...Көздеріңізді ашыңыздар.Бүгінгі күндеріңіз қуаныш әкелсін.Келесі кездескенше сау-саламатты болыңыздар!