Ал?аш?ы ?ауымды? ??рлыс кезіндегі миф пен діни-наным да барлы? ?нер дамыды дегенге келісесіз бе?
Ежелгі миф пен діни таным ар?ылы ?нер дамыды деп санаймын. Оны ?з к?з?арасымен ашып д?лелдейін. Діни к?з?арастын ?алыптасуына анимизм, магия, тотемизм, шаманизм, фетешизм сенімдер жатады. Дін ар?ылы мифтер таралды. О?ан д?лел, к?н мен т?н, жа?сылы? пен жаманды?, мейірімділік пен з?лымдылы? арасында?ы к?рес туралы мифтерде к?п айтылуы.
Ежелгі адамдарды? т?сінігі бойынша, жер мен суды?, орман мен тауды? иелері болады деп сенген. Сонды?тан, олар?а ??рбанды? шалып т?ру?а тырыс?ан.Таби?атта тыс к?штер ?лемді билеп т?рады, олар ?рлесе дауыл т?рады деп ойла?ан. Адамдар оларды орасан зор иесін ??дайлар деп ата?ан. Олар?а арнап діни храмдар т?р?ыз?ан. Сол ар?ылы с?улет ?йлер пайда болды. Б?л ?нерді? дамуына ?келген деп ойлаймын. ?нерді? дамуы ?ркениетті ?алыптастырады.
?ркениет– ?о?амны? материалды? ж?не рухани жетістіктеріні? жиынты?ы. Жер бетінде ал?аш ?ркениетті ?ауым, іргелі мемлекет ??р?ан шумерлерді? м?дениеті д?ниеж?зілік м?дени оша?тарды? бірі Египет м?дениетіндей ?те жо?ары болды. Біра?, Ніл а??арында ?ш мы? жыл бойы бір-а? халы? ?оныстанып, бір-а? ?ана мемлекет Ежелгі Египет ?оныстанса, ал ?ос ?зен бойында Шумер, Аккад, Вавилон, Ассирия, Иран сия?ты т?рлі мемлекеттік ??рылымдар тарих сахнасында бірінен кейін бірі алмасып т?рды, т?рлі халы?тар ?зара сауда-сатты? жасаумен ?атар, ?зара ?скери ?а?ты?ыстар?а да жиі барып т?рды, соны? салдарынан ?алалар мен ?сем ?имараттар к?л-тал?ан болып ?ирады да. Біра? м?ндай ?а?ты?ыс?а ?арамастан б?л мемлекеттерді? м?дени г?лдену процесі то?тап ?ал?ан жо?. О?ан д?лел, ?з заманында іргелі мемлекет ??р?ан шумерлер айналасы тас дуалды ?демі ?алалар салуды? тамаша ?лгісін к?рсете білді. ?алада патша сарайы, дін ордалары, ?алалы? ?кімшілік, шеберхана, мектеп, базар, т?р?ын ?йлер т?ртіппен т?зіліп, ша?арды? с?улетіне с?улет ?осты.
Дін ар?ылы тіл мен жазу пайда болады. Мысалы, д?ние ж?зіндегі ал?аш?ы жазуды ойлап табу да осы дарынды халы?ты? ?лесіне тиген. Шумерлер сына жазуын ойлап табумен ?атар, оны? жетілген о?улы?тарын, грамматикасын жaсады. Шумер елінде мектептер м?дениет пен білім оша?ына айналды. Бір та??аларлы? жа?дай дінтану о?у ба?дарламаларына енгізілмеген. О?ушылар негізгі п?ндер — шумер тілі мен ?дебиетімен ?атар, математика, астрономия, грамматика сия?ты ?ылым салаларын о?умен ш??ылдан?ан.
?ос ?зенні? байыр?ы т?р?ындары — шумерлерді? діни наным-сенімдері де, мифологиясы да жан-жа?ты дамы?ан. Шумерлер адамзат та?дырын шешетін 50-ден астам ??дай бар деп есептеген. Шынды?ында солай шы?ар, біра? ?ос ?зен бойынан табыл?ан жазба деректерге ?ара?анда иуда ж?не христиан дініне бастау бол?ан Т?уратты? - шумерлерді? мифологиясы а?ыздары мен дастандарыны? к?шірмесі екендігі ай?ындалып отыр. Б?л жа?дай шумерлер ?ркениетіні? м?ртебесін ?сіріп, шо?ты?ын биіктете берері с?зсіз.
Вавилонды?тар аспан жары?тарына жай ?ана табынып ?ана ?ой?ан жо?, оны? ??пия сырларын ашу?а да талпыныс жасады. Олар к?нні?, айды? айналысын ж?не т?тылуды? ?айталану за?- дылы?тарын есептеп шы?арды, сонымен ?атар вавилонды? астрономдар аспан денелерін, я?ни ж?лдыздарды ба?ылап зерттеуде тамаша табыстар?а ие болды. Б.з.д. V ?. Вавилонда астрологиялы? мектептер бол?ан, ал ж?лдыздарды? ?зара ?ашы?ты?ын к?рсететін таблицалар к?ні б?гінге дейін са?тал?ан.
Адам та?дыры осы ??дайлар ?олында болды, ал оларды? еркін тек абыздар ?ана болжай білді. Абыздар шынында да к?п білетін — б??ан абыздар ортасында д?ниеге келген Вавилон ?ылымы д?лел. Арбау, дуалау ж?не си?ыршылы?ты? т?рлері абыздар мен ж?лдыз есептеушілерді? ?ана ?олынан келетін бол?ан. Міне, сонды?тан да оларды? даналы?ы си?ырлы, бейне таби?аттан тыс д?ние есебінде ??рметтелген. Шы?ыс елдеріні? ішіндегі е? ?йгілі, е? бай б?л кітапханада вавилонды? ?деби шы?армалармен ?атар, за?дар жина?ы, тарихи туындылар мен ?ылыми е?бектер де жина?тал?ан.
Иран ?ркениетіні? тірегі — зороастризм діні болды. Ол мемлекеттік дін бол?анды?тан мемлекет тарапынан ?лкен ?олдау тапты. Зороастризмні? ?асиетті кітабы — ?деби ж?не м?дени ж?дігер «Авеста». « «Киелі кітапта» адамны? а?ыл-ойы, оны? ?сіп-жетілуі, е?бектенуі, ?згеруі, табыстар?а жетуі ж?не т.б. ?мірлік м?селелер жыр?а ?осылады. Сонымен ?атар, ?діл патша билігі, жар?ын ?мір с?ру, тату-т?тті ?арым-?атынастар орнату, іс-?рекетті а?ылмен жасау, адал е?бекпен к?н к?ру, адамдар?а шексіз ?айырымдылы? жасау сия?ты ?мірлік м?селелер с?з болады.
?орта келгенде, мен келісемін ежелгі ?ауымда?ы миф пен діни-наным ар?ылы ?нер таралды. Сол ар?ылы ?нерді? пайда болуы адамдарды? рухани-материалды? м?дениетіні? дамуы туралы ма??лмат беретіні? к?реміз.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Внеклассный урок «Ата ж?рт» (10 класс)»
Ата жұрт
Көрнекіліктер: Тарихи бұрыш көрмесі, қолжазба, деректер, көне құжаттар, әдеби кестелер мен шежілелер, Атажұрт, Алтын қақпа, Асу, XXI ғасыр көсбасшысы телешоу ойынының кесте үлгілері, түрлі-түсті плакаттар, қазақ елінің ежелгі кезеңдер картасы.
Ұйымдастыру кезеңі:
Тарихи көне деректерге сүйене отырып, ежелгі дүниеде әлем таныған белгілі қалалар аттарын командалар иемденді: «Тараз» және «Түркістан».
I тур. «Өткел».
Топ жетекшілерінің сайысы. Әр топ жетекшісіне 2-минутта 5-сұрақ қойылады.
1-топ капитаны:
Қазақ жерінде құрылған алғашқы феодалдық мемлекет (Түрік қағанаты).
Қағанаттың билеушісі (Қаған).
Ежелгі елдерді байланыстырған сауда байланысы (Ұлы «Жібек жолы»).
Моңғолдардың Қазақстан жерін жаулап алуы (1219-1224).
Қазақ хандығының негізін қалаған хандар (Керей мен Жәнібек).
2- топ капитаны:
Қазақ жерінде өмір сүрген алғашқы тайпалық одақ (сақтар).
Сақ ханшайымы (Томирис).
Тайпалық одақтардың негізгі шаруашылық түрі (мал шаруашылығы).
Ақсақ темірдің билік құрған жылдары (1370-1405).
Тәуеке хан тұсында жасақталған әдет-ғұрып заң жинағы (Жеті жарғы).
II тур. «Белес».
Командаларға екі сұрақтан қойылады.
1-топқа:
Қазақ халқының саяси бытыраңқылығын жойып, мемлекет етіп құру Керей мен Жәнібек сұлтандардың үлесіне тигені белгілі. Жәнібек пен Керей сұлтандардың билік жүргізу үшін Шыңғысханның ұрпақтарымен күресуі ру ақсақалдарымен бірге, қатардағы малшылар мен егіншілердің әртүрлі әлеуметтік топтарының да мүддесімен сай келді. Бұл жағдай тайпалардый дербес өз мемлекетін, қазақ хандығын құруға деген ұмтылысын айқын бейнелеп берді.
Сұрақ: қазақ хандығының дербес мемлекет болып қалыптасуына түрткі болған алғышарттардың бірі не болды? (Әбілхайыр хандығының әлсіреуі).
XIX ғасырдың 40-жылдарыңда сұлтан басқарған қол Ташкентке аттанды, алайда сарбаздар арасында жұқпалы аурыдың тарауынан жорық жүзеге аспады. Көтерілісшілердің бір тобы Қоқан әскері орналасқан Созоқ, Жүлек, Жаңақорған және Ақмешіт бекіністерін қоршады. Созақты қоршау және бірнеше қоқан бекіністерін алу көтерісшілерді рухтандырды. Қоқан ханы тіпті сұлтанға одақ жасауды ұсынды. Қазақ жерін азат етуді аңсаған көтеріліс көсемі мұндай одақтан бас тартты.
Сұрақ: бұл қай көтеріліс, оны кім басқарды? (1837-1847. Кенесары Қасымұлы).
2-топқа:
Қасым хан тұсында қазақ хадығының нығаюы және оның күшеюі мемлекеттің беделін арттырып, сыртқы саясат, дипломатиялық қарым-қатынас салаларында айтарлықтай табыстарға қол жеткізді. Қасым хан билік жүргізген кезенде елдің ішкі-сыртқы жағдайында пайда болған өзгеріс, жаңалықтарға лайық, икемді саясат қолданып отырды.
Сұрақ: Қасым хан билікті қай қалада отырып жүргізді? (Түркістан).
XIX ғасырдың ортасы Ресей Сырдарияның оңтүстігін және Оңтүстік Қазақстанды отарлауын кеңейтуіне қарсы, сонымен қатар Хиуа хандарының өктеміне қарсы бағытталған антифеодалдық ірі көтерілістермен белгілі болды. Қазақ елді мекендерінен жиналатын көптеген алымдар онсыз да кедей елдің жағдайын қиыдатып жіберді. Оған қоса, Хиуа феодалдарының өздерінің саяси ықпалын күшейтуге тырысуына қатар қарсылық көрсетті.
Сұрақ: Көтеріліс қалай аталды және оның басшысы кім болды?
Жанқожа Нұрмағанбетұлының ұйымдастыруымен болған Сыр бойы шаруаларының көтерілісі.
III тур. «Бекет».
Әр командадағы өз көрермендердің көмегі. Бір-бір сұрақтан қойылып, дұрыс жауапқа бес ұпайдан қосылады.
Сібір қазақтарын басқару туралы жарғы қай жылы бекітілді (1822 ж.).
Орынбор қазақтарын басқару туралы жарғы қай жылы бекітілді (1824 ж.).
VI тур «Асу».
Тақтада ілінген 8-сұрақ конверт арқылы жасырын тұрады. Әр команда капитаны кезек-кезек нөмірлік сандармен тыңдайды, олардың әр топқа екі-екіден тыныпдық сұрақ, бір-бірден бейнесюжет арқылы жер немесе тарихи кесенелерді анықтау және соңғы сұрақтар ән музыка әуені арқылы таспадағы әннің атын, кімнің әні екенін шешу.
Ұлы ғалым, этнограф, саяхатшы Шоқан Уәлихановты әлемге танытқан еңбегі қалай аталады? (Қашқарияға сапар).
1818-1889 жж. өмір сүрген аса көрнекті күші, сазгер, аспаптық музыка күйдің классигі кім? (Құрманғазы Сағырбайұлы).
Әбілқайыр ханның ойраттармен шайқасы қашан болды? (1457 ж.).
Тәуке ханның ел билеуі қай жылдар аралығында жүргізілді? (1680-1715 жж.).
Музыкалық сұрақ (музыка үні таспа арқылы беріледі, сазды-мұңлы үн «Елім ай» әні).
Бейне сұрақ (теледидар арқылы үзінді көрсетіледі, фильм «Отырардың күйреурі»).
Музыкалық сұрақ (фильмнен үзінді көрсетіледі – «сұлтан Бейбарыс»).
Осы төрт тур бойынша жеңімпаз команда анықталады.
V тур. «Жерұйық».
Жеңген команда толық құрамда өз мүмкіндігін ең күрделі сын «Жерұйықта» көрсетуге тырысады. Оқушыларға бірнеше пакеттен тұратын сұрақты таңдауын сұраймыз.
Сұрақ: Қазақ жеріндегі монғол империясының ыдырауына байланысты, жергілікті этникалық топтардан құрылған мемлекеттер пайда болды. Сондай мемлекеттің бірі XIII ғасыр мен XV ғасырда Шығыс Дешті Қыпшақтағы ел. Қазақстан аумағында монғолдардан кейінгі құрылған алғашқы мемлекет. Орталығы Сырдария өзенінің орта ағысы бойында орналасқан Сығанақ қаласы болды. Сөз қай мемлекет жайында болып отыр? (жауабы «Ақ-орда» мемлекеті).
Жеңімпаз команда бұл сұрақтың да шешуін дұрыс тауып 7 ұпай санын еселеді. Қорытынды бөлімде барлық жетістіктер мен кемшін тұстар ескеріле келіп, жеңімпаз командаға ақшалай, заттай сыйлықтар мен «5» деген баға қойылады. Сайысқа қатысқан барлық оқушылар ескеріледі.
Қорыта келе: тарауларды қайталауға арналған осындай сайыс сабақтар оқушылардың пәнге деген қызығушылығын оятып, белсенділікке, ізденіске, өз бетінше білімін жетілдіруге үйретеді.
