Саба?ты? та?ырыбы: Астрономиялы? со?ыс ойыны.
Саба?ты? ма?саты: О?ушыларды жарыс ойындары ар?ылы ?з білімдеріні? де?гейі мен м?мкіндіктерін аны?тау?а интеллектуалды ?абілеттерін, астрономия тарихын,бас?а п?ндермен байланысын, ойлау ?абілетіні? ?алыптасуына да?дыландыру.
Саба?ты? барысы:
?йымдастыру кезе?і;
?й ж?мысын с?рау;
Жа?а саба?ты т?сіндіру;
?йге тапсырма беру;
Ойынны? т?рлері:
Анаграммаларды шешу;
?аламшарлар туралы с?ра?тар;
Астрономияны? бас?а п?ндермен байланыстылы?ын к?рсету;
Ж?мба?тар;
Космонавтика ж?не ?лы ?алымдар туралы с?ра?-жауап;
С?зж?мба? шешу;
Терминдер туралы т?сінік;
Ба?алау:
?орытындылау.
Саба?ты? т?рі: аралас, ойын саба?
Саба?ты? к?рнекілігі: кеспелер, с?ра? –жауаптар,?арышкерлерді? суреттері,с?зж?мба?,плакаттар.
«Анаграммалар»
Срам, динар, урна, добил, карета, илар, низал, каспер (марс, надир, уран, болид, ракета, лира, линза, парсек).
«?аламшарлар»туралы с?ра?тар
1.К?нге е? жа?ын,е? кіші ?аламшар. К?нді 88 т?улік ішінде айналып шы?ады. Бетіндегі температурасы к?ндіз +300 градус болса, т?нде -200 градус?а т?мендейді. (Меркурий-Шолпан)
2.Диаметрі бойынша жерден 11 есе ?лкен, салма?ы бойынша 300 есе ?лкен.?аламшар бетіндегі орта шама температурасы -138 градус, оны? таби?и серіктері - Еуропа, Каллипсо, Ио, Ганимед. (Юпитер-Есек?ыр?ан)
3.Б?л ?аламшарды? ерекшелігі барлы? ?аламшарлар айналатын жа??а кері ба?ытта ?зіні? К?нді айнала ?оз?алатын ба?ытына ?з осі т??ірегіне ?арсы айналады. (Шолпан)
4.К?н - ж?йесіндегі е? сопа? ?аламшар. Б?л ?аламшарды? 60 серігі бар. (Сатурн-?о?ыр?ай)
5.?аламшарды? жасы шамамен 4,6 млрд. Жыл, орташа радиусы 6372,797 км. (Жер)
6.Фобос ж?не Деймос деген екі серігі бар ?аламшар. (Марс-?ызылж?лдыз)
7.К?нді 84 жылда бір рет айналатын,1781 жылы ашыл?ан ?аламшар. (Уран)
8. 1849 жылы ашыл?ан К?н ж?йесінен е? алыс орналас?ан ?аламшар. (Нептун)
«Астрономия» п?ніні? бас?а п?ндермен байланыстылы?ын к?рсетеміз.
Астрономия + тарих
Б?л ??былыс тарихшылар?а 1185жылы 1 мамырда Игорь князіні? Половец жеріндегі со?ыс?ан шекарасын аны?тау?а к?мектесті. (К?нні? т?тылуы)
Астрономия + поэзия
Т?н жамылып келеміз, айсыз ашы? аспан,
Т?бемізде ж?лдыздар ?нсіз жымы?дас?ан.
Бара жат?ан зымырап бай?алмайды уа?ыт.
Б?л не деген ?уаныш, б?л не деген ба?ыт..
?.Бейсеуовты? «Сырласу» ?ні, с?зін жаз?ан ?. Д?йсенбиев.
Астрономия + медицина
К?нні? осы бір б?лігіні? с?улеленуіні? ?ызы?ты ??рылысы, жо?ары химиялы? белсенді болуы, микроорганизмді ?лтіреді, аз?ана дозасыны? ?зі жа?сы ?сер етеді. Осы ?асиеті медицинада ке?інен ?олданылады. Б?л ?андай с?улелену? (Ультрак?лгін с?уле)
Астрономия + халы? даналы?ы
С?мбіле туса - су суыр,
Таразы туса –та? суыр.
С?уір болса,к?н к?ркірер,
К?н к?ркіресе к?к д?ркірер.
?ркер жерге т?спей, жер ?ызбайды.
?ркерлі айды? б?рі ?ыс.
?ркер к?терілгенде ш?пте к?теріледі, бидай бас тартады.
Жеті?ара?шыны таны?ан, жеті т?нде адаспас.
Астрономия + математика
Жерден Сатурнге дейінгі ара ?ашы?ты? 1,2109 ша?ырым. Жары? Сатурннен Жерге дейін ?анша уа?ытта жетеді? (1,1 са?ат)
Астрономия + музыка
Астрономиямен ?уес?ойлы? т?рде айналысып,1781 жылы Уран ?аламшарын аш?ан к?сіби музыкантты? атын ата?ыз. (У.Гершель)
Астрономия + химия
Б?л ?діс К?нні?, ж?лдыздарды?, галактиканы?, т?манды?тарды? химиялы? ??рамын аны?тау?а к?мектеседі. (Спектрлік анализ)
Астрономия + криминал
Бізге жеткен а?ыз бойынша Аристотель таби?атты? осы ??былысын аны?тау ?шін те?ізге биік шы?ны? басынан ??ла?ан. Б?л ?андай ??былыс?
(Тасу мен ?айту ??былысы)
Астрономия + биология
?алымдар треска, май балы?, табан ж?не бас?а балы?тарды? 11 жылды? циклдік к?беюін бай?а?ан. Шегірткені? де д?л осындай мезгілде шабуылы ?айталан?ан. Б?л немен байланысты? (К?нні? белсенділігіне байланысты.)
Астрономия + физика
К?н жары?ыны? энергиясын со??ы кезде ?айда жиі ?олданады? (калькуляторларда, спутниктерді?, к?н батареясыны? ж?мысына ж?не т.б.)
К?н батареясыны? негізгі ж?мысында ?андай физикалы? ??былыс жатыр? (Фотоэффект)
«Ж?мба?тар»
1.Аспан ?лемін зерттейтін ?ылым. (Астрономия)
2.Аума?ына ?аламшарлар, ж?лдыздар, галактикалар, ж?лдызаралы? денелер кіреді.Оны тануды адамзат, алдымен аспан ж?лдыздарын танудан бастады. (?лем аума?ы)
3.Аспанны? на?ты шекарасында аны?тал?ан белгілі бір б?лігі. (Шо?ж?лдыздар)
4.Темір?азы? деп аталады ж?не ол д?ниені? солт?стік полюсін ме?зеп т?рады. (Поляр ж?лдызы)
5. Аспанда?ы е? жары? ж?лдыз ?алай аталады. (С?мбіле-сириус)
6. К?нні? зодиак шо?ж?лдыздары бойымен жылды? ?оз?алысын ат?аратын ?лкен д??гелек. (Эклиптика)
7. Белгілі бір орында жылды? кез-келген к?ні мен т?улікті? ?р с?тінде ж?лдызы аспанны? к?рінісін аны?тау ма?сатында ?олданатын зат. (Ж?лдызды аспанны? жыжымалы картасы)
8. Адамдар ж?лдыздарды ме?геруді баста?ан ба?ылауды? дамуына ы?пал еткен ж?лдыздарды? б?лігі. (Шо?ж?лдыздар)
9. Шо?ж?лдыздарды зерттеу мен есте са?тау?а к?мектесетін, ?р жыл мезгілдерінде батпайтын ж?лдыздар тобы. (Жеті?ара?шы, ?ара??рт)
10. Жер ?стіндегі ке?істік немесе кез-келген астрономиялы? н?рсені? беті. Жер бетіні? ?арыш?а ?ара?анда?ы к?рінісі. (Аспан)
«Космонавтика,?лы ?алымдар» с?ра?-жауап.
Космос д?уірі, космос ?асыры деген с?здер б?гінгі жасампаз ?мірімізді? ?ажайып сипаттамасы болып есептеледі. Космос десе ту?ан топыра? т?сіндегі Бай?о?ыр келеді. Бай?о?ыр - Отанымызды? ма?танышы мен да??ы. Космос тарихыны? деректерімен танысайы?.
- ?ай жылы Жерді? жасанды т???ыш спутнигі ?шырылды?
(1957 жылы 4 ?азанда)
- Контейнейлер мен ?ылыми аппаратуралар орналастырыл?ан ракетамен Жер т??ірегіндегі Орбитамен ?шырыл?ан е? ал?аш?ы тіршілік иесі.
(1957 жылы 3 ?арашада Лайка атты ит, 19-тамызда Белка мен Стрелка атты иттер)
- 1961 жылы 12 с?уірде адамны? космос?а т???ыш ?шу сапары ойда?ыдай ая?талды. ?лемні? т???ыш космонавты кім ж?не ол ?ш?ан жер ?алай аталады? (Юрий Гагарин, Бай?о?ыр)
- ?аза? космонавты То?тар ?уб?кіров ?ай жылы ?арыш?а ?шты? (1991жылы 2 ?азанда)
- Бірінші космонавт космоста ?анша минут болды? (108)
- 1963 жылды? 16-19 маусымда космоста бол?ан бірінші ?йел космонавт кім? (В. Терешкова)
- 1969 жылы 21 шілдесінде Ай?а ?он?ан американы? космос кораблі ?алай аталады? (Аполлон)
- Аспан?а е? бірінші не ?шты? (Аспан ке?істігіне ал?аш сапар?а шы??андар- ?ой, ?йрек, ?теш. Б?л о?и?а 1783 жылы бол?ан)
- Ашы? космос?а бірінші 1965 жылы 18 наурызда шы??ан космонавт кім? (А. Леонов)
- «Реактивті ??ралмен ?лем ке?істігін зерттеу» ма?аласыны? авторы кім? (К. Циолковский)
«?лы астрономдар»
?лы астрономдарды? суреттері ілініп, с?ра?тар беріледі. С?ра??а жауап беріп, суретін к?рсету.
- Б?л ?алым 1761 жылы 26 мамырында Шолпанны? к?нді айналып ?оз?алуы мен шолпан атмосферасын аны?тады. (М.В. Ломоносов)
- К?сіби музыкант ?уес?ойлы? астрономиямен ш??ылданып, 1781 жылы уран ?аламшарын ашты. (У. Гершель)
- Б?л ?алымды гелиоцентризм идеясын насихатта?аны ?шін от?а ?ртеп жіберген. (Дж. Бруно)
- Ол жерді? радиусын ал?аш ?лшеген ?алым?( Эратосфен)
- Б?л ?алым ?лемні? ортасында Жерді? т?ратынды?ын бекіткен. (Птоломей)
- Дат астрономына Юпитерді? Ио серігі 1676 жылы жары? жылдамды?ын аны?тау?а к?мектесті? (О. Ремер)
- Б?л ?алым ?аламшарлар ?оз?алысыны? ?ш за?ын ашты ж?не ол осы ?алымны? атымен аталды? (И. Кеплер)
- ?лемні? гелиоцентр ж?йесін айтып берген ?алым? (Н. Коперник)
«Т?ртінші арты?»
- 21 наурыз, 23 а?пан, 23 ?ырк?йек, 22 желто?сан.
- Меркурий Юпитер, Марс, Венера.
- Айды? т?тылуы, Тол?ан ай, Т?рттен бір б?лігі, Жа?а ту?ан ай.
- Цереро, Гермес, Гаспра, Харион,
- Титан, Европа, Ганимед, Калисто.
- Балы?тар, Торпа?, ?ара??рт, Ешкім?йіз.
- Аспан ша?ыра?ыны? орны екі б?рышпен аны?талады, оны? бірі-к?кжиек сызы?ы бойымен ?лшенетін шыра? вертикаліне дейінгі б?рыш. (Азимут)
- К?нні? зодиак шо?ж?лдыздары бойымен жылды? ?оз?алысы ат?аратын ?лкен д?гелек. (Эклиптика)
- Орбитаны? к?нге е? жа?ын ж?не е? алыс н?ктелері. (Перигей, Апогей)
- Жерге жа?ын аспан денелері, К?н ж?йесіні? денелері мен кейбір ж?лдыздар?а дейінгі ?ашы?ты?та бір-бірінен алша? екі орнынан ба?ылау ар?ылы аны?тау т?сілі. (Параллакс).
- ?лкен метеор. (Болид)
- Аспан шыра?тарыны? б?рышты? ?ашы?ты?ын аны?тайтын ??рал. (Секстант)
- Ба?ыт пен азимутты ?лшеуге арнал?ан аспап. (Теодолит)
- Аспан шыра?тарын ба?ылау?а арнал?ан оптикалы? прибор. (Телескоп)
- Аспан ?лемін зерттейтін ?ылым. (Астрономия)
- Аспан денелеріні? ж?ру жолы. (Орбита)
«С?зж?мба?» шешу
- Жерді ?оршап т?р?ан газ ?абы?. (Атмосфера)
- ??рамына К?н енетін ж?лдызды ж?йе. (Галактика)
- Аспан ?лемін зерттейтін ?ылым. (Астрономия)
- ??йры?ты ж?лдыз. (Комета)
- Аспан шыра?тарын ба?ылайтын ??рал.(Телескоп)
- ?аламшар. (Жер)
- Шо?ж?лдыз. (Жеті?ара?шы)