Солтүстік Қазақстан облысы Ақжар ауданы Ленинград ауылы «Еркетай» балалар- бөбек бақшасы
«Триз ойындары арқылы балалардың шығармашылық қиялын дамыту»
Құрастырған: Сейтова К.Б.
Кіріспе
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында оқыту формасын, әдістерін, технологияларын таңдауда көп нұсқалық қағидасы бекітілген, бұл білім мекемелірінің мұғалімдеріне,педагогтарына өзіне оңтайлы нұсқаны қолдануға,педагогикалық процесті кез-келген үлгімен, тіпті авторлық үлгімен құруға мүмкіндік береді.
1946 жылы Г.С Альтшуллер шығармашылық әдісі бойынша жұмысын бастады. ТРИЗ атауы кейінірек 70жылы пайда болады. Шығармашылық тапсырмаларды орындау теориясы адамның шығармашылық мүмкіндіктерін дамытудың жаңа әдістемесі үшін негіз болып табылады. Шығармашылық мүмкіндіктердің көріне бастауының себебі - балалық кездегі елестету деңгейінің жоғарлығымен, балалардың ойлауын танымдық бағытының дамуымен түсіндіріледі.
Шығармашылық- бұл адамның өмір шындығында өзің-өзі тануға ұмтылуы, ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшің адам дұрыс ой түйіп, өздігінең сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі қажет. Адам бойындағы қабілеттерін дамытып, олардың өшуіне жол бермеу, оның рухани күшің нығайтып, өмірден өз орның табуға көмектеседі. Өйткені адам туындығана емес жаратушы да
.
Мақсаты:
ТРИЗ технологиясы баланың тілін дамыту, шығармашылық қиялын дамыту
Міндеттері:
- Бала мүмкіндігін ескеріп, заман талабына сай білім беру;
-Триз элементтерін пайдаланып, шығармашылық қаблетінің ашылуына мүмкіндік туғызу;
-Балалардың көркемдік шығармашылығын дамыта отыра әр баланың психологиялық ерекшіліктерін танып білу.
Тризшылардың үраны
«Барлығын айтуға болады»
Әдістері:
- Бақылау жүргізу;
- Мәтінмен жұмыс;
- Сызбамен жұмыс;
- Суреттпен жұмыс істеу;
- Мазмұндық ойындар;
- Сұрақ жауап;
- Көрнекілік.
ТРИЗ технологиясы
Мектепке дейінгі балалық шаққа бейімделген ТРИЗ технологиясы баланы шығармашылық тапсырмаларды орындауды үйретеді және оның бойында шығармашылық қажеттілікті дамыта отырып, оның қызығушылығына сүйене отырып, шығармашылыққа жүйелі түрде жетелеуге мүмкіндік береді.
ТРИЗ және оның принциптері тек техникалық қана емес, сонымен қатар басқа да шығармашылық тапсырмаларды шешуге қолайлы.
Мектеп жасына дейінгі балаларға арналған әдіс-тәсілдер төмендегідей:
· Жүйелік жақындау
Компоненттік, құрылымдық, функционалды және генетикалық жақындаудың элементтер негізінде қоршаған ортаның жүйелік көріністерінің бастауларын қалыптастыру. Бір-бірімен тығыз байланыста болатынбөлімдерден құралған жүйені біртұтас ретінде түсінік беру, объектінің осы шақтағы, өткен шақтағы және келер шақтағы жағдайын бөліп ала отырып, уақыт және кеңістік туралы ұғым беру.
ТРИЗ технологиясын қолдану дәстүлі іс-әрекеті
Ұйымдастырылған іс-әрекетін мақсаты:
А) тәрбиеші үшін: жана материалды беру;
Ә) бала үшін: жана материалды менгеру
Ұйымдастырылған әдіс –әрекет түрлері:
А) тәрбиеші үшін: жана материалды түсіндіру,
Ә) бала үшін: жана материалды тындау, есте сақтау.
Ұйымдастырылған әдіс –әрекеті жоспар бойынша өткізу.
ТРИЗ технологиясын қолдану шығармашылық
іс-әрекеті
Ұйымдастырылған іс-әрекетін мақсаты:
А) тәрбиеші үшін: балаларға жана нәтежеге бағытталған іс-әрекетін ұйымдастыру;
Ә) бала үшін: шығармашылық «өнім» ойлап табу.
Ұйымдастырылған әдіс –әрекет түрлері:
А) тәрбиеші үшін: балалардың шығармашылық ісһ әрекетің үйымдасдыру;
Ә) бала үшін: жана нысанды зерттеу, құбылысты талдау.
Ұйымдастырылған әдіс –әрекетінің құрлымы жағдайға байланысты жоспардын өзгеруі мөмкен.
«Жануарларды орналастыр» дидактикалық ойыны
Мақсаты: Балаларды тақтада және қағаз бетінде бағытты таба білуге үйрету.
5 бала кезекпен тақтадағы тапсырманы, ал қалғандары үстелдің үстіндегі парақ қағазда фишкамен орындайды.
- Оң жақтағы жоғарғы үйшікке ақтиінді орналастыр.
- Сол жақтағы төменгі үйшікке мысықты орналастыр.
- Төменгі оң жақтағы үйшікке аюды орналастыр.
- Жоғарғы сол жақтағы үйшікке қасқырды орналастыр.
«Киімді сипаттау»
А) Көйлектің түсі жасыл
Ә) Көйлек матадан тігілген
Б) Көйлек киім
В) Көйлекті әже, ана, қыз киеді
Г) Көйлекті қолмен үстауға болад.
« Ойыншықты сипаттау»
а ) Доптың түсі әр-түрлі
ә) Доп ойыншық
б) Пішінідоңгелек.
в) Допрезинаданжасалған
г) Доп кішкентай
д) Доптықолменүстауға болады
“Не артық?”
1. қызанақ артық үйткені ол жеміс емес ол көкеніс.
2. банан артық оның пішіні сөпақ, қалғандары дөнгелек.
3. мандарин артық оны пішақсыз бөлуге болады.
4. алма артықтоны тістеп жегенде ол сытырлайды.
«Пойыз»
Бұл ойынға түрлі тақырыпқа суреттер керек. Әр сурет бір-бір вагон олар бір-бірімен байланысты болу керек. Мысалы: тәрелке,қасық, күрек, жер, ағаш, алма.
«Салыстыр»
Балалар объектілер арасындағы ұқсастық пен айырмашылықты анықтайды.
Мысалы: Алма және қызанақтың ұқсастығы мен айырмашылығы.
«Заттарды түсі бойынша топтастыр»
Мақсаты: Балаларды түстерді ажыратуға үйрету
«Сипатта»
Бір сөйлем немесе сөз тіркесі арқылы бірінің айтқанын бірі қайталамай түгел айтып шығуы тиіс. Мыс: «Гүлдер» тақырыбында
- Гүл өсімдік- Гүл әдемі
- Гүлді жұлуға болмайды
- Анамызға сыйлаймыз
- Достарымызға сыйлаймыз т. б.
«Жыл мзгілдеріне саяхат»
Саяхатқа тон, женсіз көйлек, резенке етік.
Коктем
Тон осы жыл мезгілінде қайда болады?( шкафта)
Көктемде женсіз көйлек қайда болады?( шкафта)
Резенке етік қайда болады? (адамдар киіп жұреді)
Жаз
Тон осы жыл мезгілінде қайда болады?( шкафта)
Көктемде резенке етік қайда болады?( шкафта)
Женсіз көйлек қайда болады? (адамдар киіп жұреді)
Күз
Тон шкафта
Женсіз көйлек шкафта
Резенке етікті адамдар киеді аяқтары су болмас үшін.
Кыс
Қыста женсіз көйлек қайда болады?( шкафта)
Резенке етік қыста қайда болады? (шкафта)
Тонды адамдар киеді.
-
«Ғажайып баспалдақ»
Мақсаты: Балалардың интелектуалдық
«Матрёшканы әшекейлеу»
Мақсаты: Геометриялық фигураларды ажырату.
Түстері бойынша топтастыру
ТРИЗ ойындары бойынша шығармашылық есеп
Мақсаты: балаларды ТРИЗ ойындары арқылы адамгершілікке, қарапайымдылыққа, кішіпейілділікке, әдептілікке, мейірімділікке, жанашырлық, достық, бір – біріне деген сүйіспеншілікке
тәрбиелеу.
Міндеті: ынтасын арттыру, тыңдауға, сыйлауға, танымдық, шығармашылық қабілеттерін
арттыру.
Мен 2014 жылдан ТРИЗ бойынша жұмыс істеймің. ТРИЗ
технологиясы бұл қызықты әдіс – тәсілдер жүйесі, балалардың қиялдық ойлау жүйесі дамып, ой –өрістерінің толығуына көп пайдасы барын практика жүзінде дәлелденді.
Мен ТРИЗ технологиясының элементтерін, ойындарын күнделікті ұйымдастырылған оқу іс – әрекетімде пайдаланамын. ТРИЗ
технологиясындағы көп топтамалық ойындардың ішінде мына ойындарды балалармен ойнауға тиімді деп
таңдап алдым: «Ойлан, тап», «Жақсы – жаман», «Поезд», «Затты сипатта», «Сөйлем құрастыр», «Ия, жоқ», «Артық затты тап», «Сиқырлы алақан», «Не береді?», «Пішінді көзәйнек», «Бір сөзбен ата», «Бейне құрастыр», «Сиқырлы дүрбі», «Не артық?», «Сиқырлы доп» т.б. ойындар. Әр ойынға тоқтап кетсем, «Жақсы – жаман» ойыны арқылы балалар қарама – қайшылықты әртүрлі әдіс – тәсілдерді пайдаланып, олардың шешімін тауып үйренуде. «Сөйлем құра»,«Не береді?», «Сипаттама жаса», «Ойлан, тап» ойындары арқылы балалардың тілін дамытып, сөздік қорын молайтып, байланыстырып сөйлеуге, ойлау белсенділігін
арттырып, өз ойын еркін жеткізуге үйретеміз. Осы ойындардың арқасында орыс тілде сөйлейтін, сөйлемді дұрыс құра алмайтын Аруна, Зарина, Дильназ, Даниал, сияқты балаларымызға көп пайдасы тиді.
«Ғажайып баспалдақ» әдісі арқылы сөйлем құрау, әңгіме құрауға үйренді.«Сиқырлы алақан», «Пішінді көзәйнек»,«Сиқырлы дүрба»,«Бейне құрастыр», «Сиқырлы доп» ойындары арқылы балалардың ойлауы, қиялдау бақылағыштығы, зейінділігі,шығармашылық қабілеттерін дамытамыз.Бұл ойындардың бәрі балаларға ұнайды. Сондықтан күнделікті ұйымдастырылған оқу іс – әрекетімде ТРИЗ технологиясын
қолданамын.
Балалабақшада 2014 жылы әдістемелік отырытаста «ТРИЗ» технологиясы тақырыбына баяндама оқыдым. 2015 жылы аудандық дөнгелек үстелде Триз бойынша мастер-класс көрсетім.
