Балаба?шада мемлекеттік тілді ме?геруде ?олданатын ?діс-т?сілдер мен технологиялар

«Балаба?шада мемлекеттік тілді ме?геруде ?олданатын ?діс-т?сілдер мен технологиялар».

«Адам?а екі н?рсе тірек тегі: Бірі- тіл, бірі- ділі? ж?ректегі»
Ж?сіп Баласа??ни

Егеменді ел атанып, ?з алдымыз?а дербес мемлекет бол?аннан кейін жас?спірім буын?а д?рыс т?рбие беру, оларды? патриотты? сезімін ояту, елге ?ызмет етуге, мемлекетті? іргесін ны?айту?а, тілді? д?режесін к?теру бізді? негізгі ма?сатымыз. Сонды?тан тіл та?дырына тере? ?арап, мектеп жасына дейінгі б?лдіршіндерге ?аза? тілін ?йретудегі талап, міндеттер балаба?шамызда жа?сы іске асырылуда. Балаба?шада?ы балаларды? (бас?а ?лт ?кілдері балаларыны?) ?аза? тілін ме?геруге ?ойылатын ма?саты:
1.   Бас?а ?лт ?кілдеріні? балаларды? ?аза? тіліндегі с?здік ?орын дамыту, ?аза? тілінде с?йлесе білуге ?йрету.
2.   С?зді? дыбысты? ??рамын д?рыс айту?а ?йрету.
3.   Диалог т?рінде с?йлесу да?дыларын дамыту.
4.   Саба?та ?тілген с?здерді пайдаланып, с?йлемді д?рыс ??растыру?а жатты?тыру, мазм?нын т?сініп, айту?а ?йрету.
5.   ?сын?ан ойын-тапсырмаларды д?рыс орындау, не істегені туралы айтып беруге ?йрету.
6.   Байланыстырып с?йлеуге, шы?армашылы??а (?здігінен 4-5 с?йлемдік) ??гіме ??растыру?а ?йрету. ?ыс?а ?ле?, та?па?, ма?ал-м?тел, жа?ылтпаштар жаттап айту?а ?йрету.
7.   Балаларды? ой-?рісін, д?ние танымын ке?ейту. Зейін, сезімін ?абылдау ?рекеттерін дамыту.
8.   ?аза? тілінде с?йлесуге, тілді ??рметтеуге, с?йіспеншілікке, досты??а, жолдасты??а т?рбиелеу.
9.   Айналадан, таби?аттан, к?нделікті ?мірде к?рген-білгенін ?аза?ша айту?а ?йрету.
10.   ?аза? ертегілерін, ??гімелерді ты?дап т?сінуге, м??алімні? жетекші с?ра?ына с?йеніп ??гімелеуге ?йрету.
            Балаба?шада?ы бала ?аза? тілін ме?геру барысында тілдік ?атынасты? аса ма?ызды т?рі- ауызша с?йлеу. Заман талабына сай ?р м??алім ?з саба?ын жа?аша ?йымдастырып, шы?армашылы? ізденіспен ?ткізеді. Саба?та ?р т?рлі технологияларды ?олданады. Сол технологияны? бірі- ойын ар?ылы о?ыту технологиясы. О?у ?рдістерінде ойын т?рлерін балаларды? жас ж?не психологиялы? ерекшеліктеріне с?йкес т?рлендіріп, жа?а та?ырыпты ?ткенде, ?тілген материалды ?айтала?анда, білімді тияна?тау ж?не тексеру кезінде, я?ни о?у іс-ірекетті? кез келген с?тінде о?ыту ?дісіні? ??ралы ретінде пайдаланамын. Бала тек ойын ойнап ?ана ?оймай, осы ойын ар?ылы білім алып, жан- жа?ты т?л?а дамиды.
            Кез-келген халы?ты? ?лтты? ?азынасы - тіл болып табылады. ?аза?стан Республикасыны? мемлекеттік тілі - ?аза? тілі. Тіл ?рпа? т?рбиесіні? п?рменді ??ралы, рухани байлы?ы, ба?а жетпес ??діретті, ?уатты ?айнар б?ла?ы. ?рбір халы?ты? тілінде оны? ?лтты? д?ст?рі, сана сезімі, ойлау т?сілі, мінез-??л?ы белгілері к?рініс табады. Ал тілді, тіл м?дениетін игеру - баланы? с?би ша?ынан іске аса бастайтын, біртіндеп жетілетін ?рдіс. Олай болса, баланы? тілін дамыту ж?мысы отбасынан, балаба?шадан бастап ж?йелі т?рде ж?ргізілуі тиіс.
            Кішкентай б?лдіршіндерге балаба?ша ?абыр?асынан бастап тіл ?йренуді? ма?ызы зор. ?сіресе, ?зге ?лт ?кілдеріні? балаларын екінші тілге ?йрету к?рделі ж?мыс. ?аза? тілінде с?йлеуде балаларды? тілі тез даму ?шін оны ?орша?ан адамдар да осы тілде с?йлесіп араласуы ?ажет. Мектеп жасына дейінгі к?рген-білгендерін ?арапайым т?рде ??гімелейді немесе к?мекші с?ра??а бір с?збен жауап береді. Сонды?тан оларды? ?иялына ?анат бітіріп, ойлау, таным, ?абілеттерін жетілдіру. Шешендікке, тап?ырлы??а баулу ?шін ойын технологиясын пайдалану ?ажет. ?зге ?лт балаларына ?аза? тілін ?тымды, ?ызы?ты ?йрету ?шін ойын ар?ылы о?ыту технологиясын ?олданамын.
            Ма?саты: Б?лдіршіндерге к?нделікті т?рмыс?а ?ажетті с?здерді ме?герте отырып, еркін с?йлеу да?дыларын ойын, тірек сызбалар ар?ылы ?алыптастыру, с?йлеу м?нерін, с?йлеу тілдерін жетілдіру.
Ма?сат?а сай бірнеше міндеттер ?ойылды:
1. Ойын ар?ылы с?здік ?орды молайту;
2. Тірек-сызбалар бойынша с?йлемдер ??растыра білу;
3. С?здік ?орды монолог, диалог ар?ылы ны?айту;
4. Мемлекеттік тілде еркін с?йлей білу;
5. ?лтымызды? салт-д?ст?рлеріні? элементтерін ??ындыру;
6. М?дениет нышандарын ?алыптастыру (амандасу, с?лемдесу).

Жорамалдау:
Егер ойын ж?не ?лестірмелі карточкалар ар?ылы ?р бала?а жеке тірек сызбалар жасап, саба?тарда жиі ?олданса, осыны? барлы?ы балаларды? ?ызметіне ойлау ?абілеттерін белсендіреді, с?здік ?орларын байытады, білімдерін тере?детеді, балаларды? ?аза? тілін о?у?а жо?ары н?тижеге ?ол жеткізуге м?мкіндік береді, білімдеріні? сапасы 85-90% болады.

К?тілетін н?тиже:
            Естияр топтарыны? балалары тірек сызбаларды? к?мегімен 7-8 с?зден ??ралатын с?йлемдерді, ал мектепке дейінгі топтар диалог, монологтарды еркін ??рай алады:
1. Жа?а с?здер тез ме?гере алады;
2. Мемлекеттік тілге деген ?ызы?ушылы?тары арта т?седі;
3. ?рбір саба? ?ызы?ты ?теді;
4. ?рбір баланы жан-жа?ты тани аламын;
5. Бала ?зіне т?н тапсырмаларды орындай алады.
            Осы ма?сат пен міндеттерді негізге ала отырып, ?зге ?лт балаларына ?аза? тілін ?йретуде тек ?ана жа?а с?здерді ?айталау ар?ылы ?йретпей, оларды ойындар мен к?рнекіліктер ар?ылы ?йреткен тиімді. Ойын мен к?рнекілік - балаларды? тілді ?йренуге деген сенімін оятады. Соларды? ар?асында балалар белсенді ж?мыс істер, бір-біріне ж?рдем беріп, ж?мыстарын м??ият ты?дап, ?здерін ж?не бір- бірін ба?алайды, ал м??алім тек ба?ыттаушы болады. Ойын мен к?рнекіліктерді? т?рлері ?р ?илы. Ойын т?рлері: дидактикалы? ойындар, сюжеттік-р?лдік ойындар, ?имылды ойындар, драматизациялы? ойындар. К?рнекіліктер де ?р т?рлі: тірек сызбалар, ?има ?а?аздар, сюжеттік суреттер, п?ндік суреттер, логикалы? тапсырмалар, ойыншы?тар. ?зге ?лт балаларына мемлекеттік тілді тірек сызбалар мен ойын ар?ылы байланыстыра отырып ?йреткен ж?н. Естияр тобында с?з тіркесі немесе екі-?ш с?йлемнен ??ралатын тірек сызбалар болса, ересек тобында т?рт, бес ж?не алты с?зден ??ралатын с?йлемдер, ал даярлы? тобында алты немесе одан да к?п с?здерден ??ралатын с?йлемдер ж?не ??гімелер, диалогтар.
            Мысалы: «?аза?стан Республикасы» атты та?ырыпты алатын болса?, естияр тобына зат есім мен ?оса сын есімдерді, я?ни с?з тіркестерін, ша?ын с?йлемдерді ?йренеді. ?аза?стан Республикасы- ?демі, ке?, ?лкен, жары?, таза. Ересек тобына с?з тіркесімен ?оса зат есім, сын есім, етістік с?йлемдерді ме?гереді. ?аза?стан Республикасында р?міздер бар. Олар: Ту, Елта?ба, Гимн. ?аза?стан Республикасы бай мемлекет. ?аза?станда биік таулар, ну ормандар, ?лкен ?алалар, таза ?зендер, ?демі ауылдар бар.
            Даярлы? тобына с?йлемдермен зат есім, сын есім, етістік ?оса ша?ын ??гіме, диалогтар ??рады. Мен ке? ?аза?стан Республикасында т?рамын. Мен ?демі, таза ?аза?стан Республикасын жа?сы к?ремін - деген с?йлемдерді б?лдіршіндер тірек сызбалар ар?ылы ??растырады. Балалар?а тірек сызбалар ар?ылы с?йлемдер ??растырту тіл байлы?тарын дамыту орасан зор септігін тигізеді. Тірек сызба жа?а та?ырыпты же?іл т?сінуге, есте са?тап ?алу?а к?мектеседі. Баланы? ойы жылдам дамиды, с?здер же?іл есте са?талады, зеректігі т?рбиеленеді, зейіні мен ж?мыс жасау ?абілеті жо?ары де?гейде болады. Тірек сызбалар ар?ылы балалар жа?а та?ырыпты тез ж?не тияна?ты т?сініп алады. ?аза? тілі саба?ы балалар ?шін ?те ?ызы?ты ?теді.
            Мысалы: Мектепке даярлы? тобында ТРИЗ элементтерін ?олдана отырып «а?аштар» та?ырыбына саба? ?ткіздім. ( практикалы? т?рінде саба?)
            Ма?саты: А?аштарды? белгілерін ажырата білу білімдерін ж?йелеу;
Салыстыру мен жалпылауды дамыту; айыры?ша белгілерін аны?тай білу да?дыларын ?алыптастыру; логикалы? ойлау ?абілеті мен зейінін жетілдіру.
            ?аза? тілі саба?ында балаларды? с?здік ?орын дамыту ?шін мынандай ?діс-т?сілдер ?олданамын. Олар: Драматизация ?дісі, бай?ау ?дісі, т?сіндіру ?дісі, тест ?дісі, ??гіме ?дісі.
Драматизация ?дісі: ертегіні сахналау ар?ылы ?йрету. Баланы? т?сіну ж?не тілін дамыту ?абілетін арттыру. ?рбір р?л бала ?абілетіне ?арап б?лініп беріледі. Б?л ?діс ар?ылы баланы? ойлау ?абілеті дамиды.
Бай?ау ?дісі: б?л ?діс балаларды? ?абілетін бай?ай отырып, тілге деген ынтасын, ?ызы?ушылы?ын арттырады.
Т?сіну ?дісі: д?лелдеу. Балалар?а берілетін білімді т?сіндіру, жа?а с?здерді? ма?ынасымен таныстыру.
Тест ?дісі: Ба?ылау ж?мыстарыны? бір т?рі. Ал?ан білімдеріні? де?гейін аны?тау?а тиімді т?сіл.
??гіме ?дісі: О?у материалын ?аншалы?ты білетіні? а??ару?а арнал?ан с?ра?-жауап ар?ылы немесе пікірлесу шартымен ж?зеге асырылады. Олар: с?ра?-жауап, с?йлесу, ??гімелесу, диалог, монолог.
            ?р саба? сайын та?ырып?а сай к?рнекі ??ралдар, т?рлі суреттер, кестелер, ?лестірмелі карточкалармен к?ркемдеп отырса, балаларды? с?здік ?оры біршама толы?ады. Заман ?згерген сайын ?діс-т?сілдер к?бейіп, жа?арып, толы?ып отыр. ?р т?рлі жа?а технологияларды ?з т?жірибиемде олданып ж?рмін. Сонымен ?атар ?аза? тілін ?йреткенде балаларды? жас ерекшелігін ескеру ?діс-т?с?лдерді та?даумен сай келеді, саба? ?ткізгенде бірінші орын?а ойын т?рлері ?ойылады. Ойын ар?ылы баланы? бойына адамгершілік ?асиеттерін, ?мірге ??штарлы?ын ?алыптастыру?а болады. Ойындарды? т?рлері:
1. Дидактикалы? ойындар
2. Драматизациялы? ойындар
3. ?оз?алыс ойындар
4. ?лтты? ойындар
5. Логикалы? ойындар
6. Р?лдік ойындар
7. Фонетикалы? ойындар
8. Интеллектуалды ойындар
            ?аза? тілін ?йренуде р?лдік ойындарды? пайдасы зор. Ойын - балаларды? тілді ?йренуге деген сенімін оятады. Р?лдік ойындарда барлы? балалар?а бірдей р?л тиеді де, бір-бірімен міндетті т?рде ?арым-?атынас?а т?сіп, с?йлеседі. Балалар белсене ж?мыс істеп, бір-біріне ж?рдем беріп, ж?мыстарын м??ият ты?дап, ?здерін ж?не бір-бірін ба?алайды, ал м??алім тек ба?ыттаушы болады. Ойын балаларды? тілге деген ?ызы?ушылы?ын арттыру ?ажет. Сонымен ?оса, е? бастысы балалар ?здеріне лайы?ты р?лді ?зі та?дап ал?ан ж?н. Сода ?ана оларды? ойыны да, тілі де нанымды ж?не сенімді шы?ады. Р?лдік ойындар?а топ болып ?атыс?ан д?рыс.
            ?аза? тілін саба?тарында драматизациялан?ан ойындар балалар?а керекті с?здер мен с?йлемдерді ме?геруді, интонацияны д?рыс пайдалануды, м?нерлеп ж?не к?ркемдеп о?ытуды дамытуда к?п ?серін тигізеді. Актерлер ретінде к?бінесе бас?а ?лтты? балалары ойнаса, ал сарапшылар, ке?ес берушілер ретінде ?аза? балалары ойнайды. Драматизациялан?ан ойындарды? белгілі, ай?ын ма?саты болады.
1. ?аза? тіліне т?н дыбыстарды д?рыс айту?а жатты?тыру. Тілдік ?арым-?атынас?а т?су да?дыларын дамыту;
2. Балаларды с?йлеуге ?йрету;
3. ?мірде кез-келген о?и?а туралы естігенін ??у?а ж?не іс-?рекет ж?зінде к?рсете білуге ?йрету.
            ?зге ?лт балаларына мемлекеттік тілді к?рнекіліктерді? ар?асында (тірек сызбалар ар?ылы) ?ызы?а ме?геру, ?аза? тілін ?аншалы?ты бай тіл екеніне к?здерін жеткізу. Балалар дара, жеке, ж?ппен, топпен, орталы?тарда белсенділікпен ж?мыс ат?ару к?зделеді. Осындай ?ажырлы е?бекті? н?тижесінде ?аза? тілі саба?тарыны? білім сапасы со??ы жылдарды? ?орытындысы бойынша 85-90% ??райды. ?орытындалай келе, ?аза? тілі - елімізді? мемлекеттік тілі. Тілді ?астерлеу, ?йрену - ?р ?аза?станды?ты? парызы. Мені? парызым- б?лдіршін балалар?а мемлекеттік тілді ме?герту. Себебі, ?з білгені?ді біреуге ?йрету- ?лкен ?анибет.

?олданылатын ?дебиеттер:
?аза?стан Республикасыны? « Білім туралы» За?ы. Астана, 2007 ж.
Елбасы Н.?.Назарбаев «?аза?стан хал?ына жолдауы».
Мектепке дейінгі т?рбие стандарттарын дайындау м?селелері ж?ніндегі халы?аралы? конференцияны? материалдары. Алматы, 2007 ж.
Республикалы? о?у-?дістемелік газеті «М??алім», Алматы 2011 ж. №2

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Балаба?шада мемлекеттік тілді ме?геруде ?олданатын ?діс-т?сілдер мен технологиялар»

«Балабақшада мемлекеттік тілді меңгеруде қолданатын әдіс-тәсілдер мен технологиялар»

«Адамға екі нәрсе тірек тегі:
Бірі- тіл, бірі- ділің жүректегі»
Жүсіп Баласағұни

Егеменді ел атанып, өз алдымызға дербес мемлекет болғаннан кейін жасөспірім буынға дұрыс тәрбие беру, олардың патриоттық сезімін ояту, елге қызмет етуге, мемлекеттің іргесін нығайтуға, тілдің дәрежесін көтеру біздің негізгі мақсатымыз. Сондықтан тіл тағдырына терең қарап, мектеп жасына дейінгі бүлдіршіндерге қазақ тілін үйретудегі талап, міндеттер балабақшамызда жақсы іске асырылуда. Балабақшадағы балалардың (басқа ұлт өкілдері балаларының) қазақ тілін меңгеруге қойылатын мақсаты:
1.   Басқа ұлт өкілдерінің балалардың қазақ тіліндегі сөздік қорын дамыту, қазақ тілінде сөйлесе білуге үйрету.
2.   Сөздің дыбыстық құрамын дұрыс айтуға үйрету.
3.   Диалог түрінде сөйлесу дағдыларын дамыту.
4.   Сабақта өтілген сөздерді пайдаланып, сөйлемді дұрыс құрастыруға жаттықтыру, мазмұнын түсініп, айтуға үйрету.
5.   Ұсынған ойын-тапсырмаларды дұрыс орындау, не істегені туралы айтып беруге үйрету.
6.   Байланыстырып сөйлеуге, шығармашылыққа (өздігінен 4-5 сөйлемдік) әңгіме құрастыруға үйрету. Қысқа өлең, тақпақ, мақал-мәтел, жаңылтпаштар жаттап айтуға үйрету.
7.   Балалардың ой-өрісін, дүние танымын кеңейту. Зейін, сезімін қабылдау әрекеттерін дамыту.
8.   Қазақ тілінде сөйлесуге, тілді құрметтеуге, сүйіспеншілікке, достыққа, жолдастыққа тәрбиелеу.
9.   Айналадан, табиғаттан, күнделікті өмірде көрген-білгенін қазақша айтуға үйрету.
10.   Қазақ ертегілерін, әңгімелерді тыңдап түсінуге, мұғалімнің жетекші сұрағына сүйеніп әңгімелеуге үйрету.
Балабақшадағы бала қазақ тілін меңгеру барысында тілдік қатынастың аса маңызды түрі- ауызша сөйлеу. Заман талабына сай әр мұғалім өз сабағын жаңаша ұйымдастырып, шығармашылық ізденіспен өткізеді. Сабақта әр түрлі технологияларды қолданады. Сол технологияның бірі- ойын арқылы оқыту технологиясы. Оқу үрдістерінде ойын түрлерін балалардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне сәйкес түрлендіріп, жаңа тақырыпты өткенде, өтілген материалды қайталағанда, білімді тиянақтау және тексеру кезінде, яғни оқу іс-ірекеттің кез келген сәтінде оқыту әдісінің құралы ретінде пайдаланамын. Бала тек ойын ойнап қана қоймай, осы ойын арқылы білім алып, жан- жақты тұлға дамиды.
Кез-келген халықтың ұлттық қазынасы - тіл болып табылады. Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі - қазақ тілі. Тіл ұрпақ тәрбиесінің пәрменді құралы, рухани байлығы, баға жетпес құдіретті, қуатты қайнар бұлағы. Әрбір халықтың тілінде оның ұлттық дәстүрі, сана сезімі, ойлау тәсілі, мінез-құлқы белгілері көрініс табады. Ал тілді, тіл мәдениетін игеру - баланың сәби шағынан іске аса бастайтын, біртіндеп жетілетін үрдіс. Олай болса, баланың тілін дамыту жұмысы отбасынан, балабақшадан бастап жүйелі түрде жүргізілуі тиіс.
Кішкентай бүлдіршіндерге балабақша қабырғасынан бастап тіл үйренудің маңызы зор. Әсіресе, өзге ұлт өкілдерінің балаларын екінші тілге үйрету күрделі жұмыс. Қазақ тілінде сөйлеуде балалардың тілі тез даму үшін оны қоршаған адамдар да осы тілде сөйлесіп араласуы қажет. Мектеп жасына дейінгі көрген-білгендерін қарапайым түрде әңгімелейді немесе көмекші сұраққа бір сөзбен жауап береді. Сондықтан олардың қиялына қанат бітіріп, ойлау, таным, қабілеттерін жетілдіру. Шешендікке, тапқырлыққа баулу үшін ойын технологиясын пайдалану қажет. Өзге ұлт балаларына қазақ тілін ұтымды, қызықты үйрету үшін ойын арқылы оқыту технологиясын қолданамын.
Мақсаты: Бүлдіршіндерге күнделікті тұрмысқа қажетті сөздерді меңгерте отырып, еркін сөйлеу дағдыларын ойын, тірек сызбалар арқылы қалыптастыру, сөйлеу мәнерін, сөйлеу тілдерін жетілдіру.
Мақсатқа сай бірнеше міндеттер қойылды:
1. Ойын арқылы сөздік қорды молайту;
2. Тірек-сызбалар бойынша сөйлемдер құрастыра білу;
3. Сөздік қорды монолог, диалог арқылы нығайту;
4. Мемлекеттік тілде еркін сөйлей білу;
5. Ұлтымыздың салт-дәстүрлерінің элементтерін ұғындыру;
6. Мәдениет нышандарын қалыптастыру (амандасу, сәлемдесу).

Жорамалдау:
Егер ойын және үлестірмелі карточкалар арқылы әр балаға жеке тірек сызбалар жасап, сабақтарда жиі қолданса, осының барлығы балалардың қызметіне ойлау қабілеттерін белсендіреді, сөздік қорларын байытады, білімдерін тереңдетеді, балалардың қазақ тілін оқуға жоғары нәтижеге қол жеткізуге мүмкіндік береді, білімдерінің сапасы 85-90% болады.

Күтілетін нәтиже:
Естияр топтарының балалары тірек сызбалардың көмегімен 7-8 сөзден құралатын сөйлемдерді, ал мектепке дейінгі топтар диалог, монологтарды еркін құрай алады:
1. Жаңа сөздер тез меңгере алады;
2. Мемлекеттік тілге деген қызығушылықтары арта түседі;
3. Әрбір сабақ қызықты өтеді;
4. Әрбір баланы жан-жақты тани аламын;
5. Бала өзіне тән тапсырмаларды орындай алады.
Осы мақсат пен міндеттерді негізге ала отырып, өзге ұлт балаларына қазақ тілін үйретуде тек қана жаңа сөздерді қайталау арқылы үйретпей, оларды ойындар мен көрнекіліктер арқылы үйреткен тиімді. Ойын мен көрнекілік - балалардың тілді үйренуге деген сенімін оятады. Солардың арқасында балалар белсенді жұмыс істер, бір-біріне жәрдем беріп, жұмыстарын мұқият тыңдап, өздерін және бір- бірін бағалайды, ал мұғалім тек бағыттаушы болады. Ойын мен көрнекіліктердің түрлері әр қилы. Ойын түрлері: дидактикалық ойындар, сюжеттік-рөлдік ойындар, қимылды ойындар, драматизациялық ойындар. Көрнекіліктер де әр түрлі: тірек сызбалар, қима қағаздар, сюжеттік суреттер, пәндік суреттер, логикалық тапсырмалар, ойыншықтар. Өзге ұлт балаларына мемлекеттік тілді тірек сызбалар мен ойын арқылы байланыстыра отырып үйреткен жөн. Естияр тобында сөз тіркесі немесе екі-үш сөйлемнен құралатын тірек сызбалар болса, ересек тобында төрт, бес және алты сөзден құралатын сөйлемдер, ал даярлық тобында алты немесе одан да көп сөздерден құралатын сөйлемдер және әңгімелер, диалогтар.
Мысалы: «Қазақстан Республикасы» атты тақырыпты алатын болсақ, естияр тобына зат есім мен қоса сын есімдерді, яғни сөз тіркестерін, шағын сөйлемдерді үйренеді. Қазақстан Республикасы- әдемі, кең, үлкен, жарық, таза. Ересек тобына сөз тіркесімен қоса зат есім, сын есім, етістік сөйлемдерді меңгереді. Қазақстан Республикасында рәміздер бар. Олар: Ту, Елтаңба, Гимн. Қазақстан Республикасы бай мемлекет. Қазақстанда биік таулар, ну ормандар, үлкен қалалар, таза өзендер, әдемі ауылдар бар.
Даярлық тобына сөйлемдермен зат есім, сын есім, етістік қоса шағын әңгіме, диалогтар құрады. Мен кең Қазақстан Республикасында тұрамын. Мен әдемі, таза Қазақстан Республикасын жақсы көремін - деген сөйлемдерді бүлдіршіндер тірек сызбалар арқылы құрастырады. Балаларға тірек сызбалар арқылы сөйлемдер құрастырту тіл байлықтарын дамыту орасан зор септігін тигізеді. Тірек сызба жаңа тақырыпты жеңіл түсінуге, есте сақтап қалуға көмектеседі. Баланың ойы жылдам дамиды, сөздер жеңіл есте сақталады, зеректігі тәрбиеленеді, зейіні мен жұмыс жасау қабілеті жоғары деңгейде болады. Тірек сызбалар арқылы балалар жаңа тақырыпты тез және тиянақты түсініп алады. Қазақ тілі сабағы балалар үшін өте қызықты өтеді.
Мысалы: Мектепке даярлық тобында ТРИЗ элементтерін қолдана отырып «ағаштар» тақырыбына сабақ өткіздім. ( практикалық түрінде сабақ)
Мақсаты: Ағаштардың белгілерін ажырата білу білімдерін жүйелеу;
Салыстыру мен жалпылауды дамыту; айырықша белгілерін анықтай білу дағдыларын қалыптастыру; логикалық ойлау қабілеті мен зейінін жетілдіру.
Қазақ тілі сабағында балалардың сөздік қорын дамыту үшін мынандай әдіс-тәсілдер қолданамын. Олар: Драматизация әдісі, байқау әдісі, түсіндіру әдісі, тест әдісі, әңгіме әдісі.
Драматизация әдісі: ертегіні сахналау арқылы үйрету. Баланың түсіну және тілін дамыту қабілетін арттыру. Әрбір рөл бала қабілетіне қарап бөлініп беріледі. Бұл әдіс арқылы баланың ойлау қабілеті дамиды.
Байқау әдісі: бұл әдіс балалардың қабілетін байқай отырып, тілге деген ынтасын, қызығушылығын арттырады.
Түсіну әдісі: дәлелдеу. Балаларға берілетін білімді түсіндіру, жаңа сөздердің мағынасымен таныстыру.
Тест әдісі: Бақылау жұмыстарының бір түрі. Алған білімдерінің деңгейін анықтауға тиімді тәсіл.
Әңгіме әдісі: Оқу материалын қаншалықты білетінің аңғаруға арналған сұрақ-жауап арқылы немесе пікірлесу шартымен жүзеге асырылады. Олар: сұрақ-жауап, сөйлесу, әңгімелесу, диалог, монолог.
Әр сабақ сайын тақырыпқа сай көрнекі құралдар, түрлі суреттер, кестелер, үлестірмелі карточкалармен көркемдеп отырса, балалардың сөздік қоры біршама толығады. Заман өзгерген сайын әдіс-тәсілдер көбейіп, жаңарып, толығып отыр. Әр түрлі жаңа технологияларды өз тәжірибиемде олданып жүрмін. Сонымен қатар қазақ тілін үйреткенде балалардың жас ерекшелігін ескеру әдіс-тәсәлдерді таңдаумен сай келеді, сабақ өткізгенде бірінші орынға ойын түрлері қойылады. Ойын арқылы баланың бойына адамгершілік қасиеттерін, өмірге құштарлығын қалыптастыруға болады. Ойындардың түрлері:
1. Дидактикалық ойындар
2. Драматизациялық ойындар
3. Қозғалыс ойындар
4. Ұлттық ойындар
5. Логикалық ойындар
6. Рөлдік ойындар
7. Фонетикалық ойындар
8. Интеллектуалды ойындар
Қазақ тілін үйренуде рөлдік ойындардың пайдасы зор. Ойын - балалардың тілді үйренуге деген сенімін оятады. Рөлдік ойындарда барлық балаларға бірдей рөл тиеді де, бір-бірімен міндетті түрде қарым-қатынасқа түсіп, сөйлеседі. Балалар белсене жұмыс істеп, бір-біріне жәрдем беріп, жұмыстарын мұқият тыңдап, өздерін және бір-бірін бағалайды, ал мұғалім тек бағыттаушы болады. Ойын балалардың тілге деген қызығушылығын арттыру қажет. Сонымен қоса, ең бастысы балалар өздеріне лайықты рөлді өзі таңдап алған жөн. Сода ғана олардың ойыны да, тілі де нанымды және сенімді шығады. Рөлдік ойындарға топ болып қатысқан дұрыс.
Қазақ тілін сабақтарында драматизацияланған ойындар балаларға керекті сөздер мен сөйлемдерді меңгеруді, интонацияны дұрыс пайдалануды, мәнерлеп және көркемдеп оқытуды дамытуда көп әсерін тигізеді. Актерлер ретінде көбінесе басқа ұлттың балалары ойнаса, ал сарапшылар, кеңес берушілер ретінде қазақ балалары ойнайды. Драматизацияланған ойындардың белгілі, айқын мақсаты болады.
1. Қазақ тіліне тән дыбыстарды дұрыс айтуға жаттықтыру. Тілдік қарым-қатынасқа түсу дағдыларын дамыту;
2. Балаларды сөйлеуге үйрету;
3. Өмірде кез-келген оқиға туралы естігенін ұғуға және іс-әрекет жүзінде көрсете білуге үйрету.
Өзге ұлт балаларына мемлекеттік тілді көрнекіліктердің арқасында (тірек сызбалар арқылы) қызыға меңгеру, қазақ тілін қаншалықты бай тіл екеніне көздерін жеткізу. Балалар дара, жеке, жұппен, топпен, орталықтарда белсенділікпен жұмыс атқару көзделеді. Осындай қажырлы еңбектің нәтижесінде қазақ тілі сабақтарының білім сапасы соңғы жылдардың қорытындысы бойынша 85-90% құрайды. Қорытындалай келе, қазақ тілі - еліміздің мемлекеттік тілі. Тілді қастерлеу, үйрену - әр Қазақстандықтың парызы. Менің парызым- бүлдіршін балаларға мемлекеттік тілді меңгерту. Себебі, өз білгеніңді біреуге үйрету- үлкен ғанибет.

Қолданылатын әдебиеттер:
Қазақстан Республикасының « Білім туралы» Заңы. Астана, 2007 ж.
Елбасы Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан халқына жолдауы».
Мектепке дейінгі тәрбие стандарттарын дайындау мәселелері жөніндегі халықаралық конференцияның материалдары. Алматы, 2007 ж.
Республикалық оқу-әдістемелік газеті «Мұғалім», Алматы 2011 ж. №2