Ма?саты: Диалогті? ма?ызын ашу, саба??а о?ыту нысаны ретінде ??гімелесуді енгізу. Барлы? о?ушыларды? білім алу, ма?сат?а жету мен сынып ?міріне ?атысу ?абілеттерін арттыру ?шін оны т?л?а ретінде дамыту?а ерекше назар аудару болып табылады.
Б?гінгі та?да басты м?селе болып отыр?ан – жас ?рпа?ты? сапалы білім алуы. Елбасымыз Н.?.Назарбаев «Білімді, сауатты адамдар – б?л ХХІ ?асырды адамзат дамуыны? негізгі ?оз?аушы к?ші» дегеніні? ?зі – ?лкен к?регендікті? белгісі. Білім саласыны? дамуы к?шінен ?алмай ілгерілеу басты ма?сатымыз. Сол к?шке ілесе алмаса?- бізге сын. Елімізді? ерте?і жас ?рпа?ты? ?олында.?азіргі заман талабына сай болаша? ?рпа?ты? о?ып білім алуын еліміз бірінші орын?а ?ойып отыр. Білім беру мен білім алуда?ы ат?арылатын ?ар?ынды ж?мыс ?стаздары? еншісінде екені айтпаса да белгілі. Осы орайда ?лы педагог Ушинскийді? «Бала – бал?ытыл?ан алтын» деген ?анатты с?з бірден ой?а т?седі. Бала?а ?алай ба?ыт берсе?, солай ?седі. Сонды?тан баланы? бойында жа?сы ?асиеттерді? болуына, оларды? жан- жа?ты дамуын, рухани бай т?л?а ?алыптастыра білуіміз керек. О?ытуда?ы жа?а т?сілдерді пайдалана отырып, о?ушы бойында ?зіне деген сенімділік пен жауапкершіліктерді дамыту болып табылады.
Орта білім беру ж?йесінде ?лемдік жо?ары де?гейге ?ол жеткізген ана??рлым танымал о?ыту ?дістемелері арасында сындарлы теориялы? о?у?а негізделген т?сіл ке? тарал?ан. (Hattie, 2009).
Осы?ан орай педагогтерді? біліктілігін арттыру курсыны? ?шінші (негізгі) де?гейлі ба?дарламасы негізіне с?йене отырып, ?з т?жірибемде жеті модульді саба?тар топтамамда ?амтыдым.
Осы біліктілікті арттыру курсыны? негізгі ба?дарламасы – м??алімні? білім беру мен о?ытуда?ы ?діс-т?сілдері жа?а бастама болып отыр. Сол ба?дарлама сындарлы о?ыту?а негізделіп отыр. Б?л теория о?ушыны? тапсырманы орындауда ал?ан білімдерін б?рын?ы білетіндерімен ?штастыру болып табылады. О?ушы саба? барысында жан-жа?ты дамып, сыныптастарынан ?йренеді, бір-бірін ?йретеді. Осы жа?а т?сілдерді ?олдануда «диалогтік о?ытуды? ма?ызы» ж?не «?алай о?у керектігін ?йретуді» басшылы??а алдым. О?ыту мен о?уда?ы о?ушы мен м??алімні? арасында?ы байланыс ол диалог ар?ылы болары с?зсіз. Осы диалогтік о?ыту саба? барысында тиімді ?олданыл?анда о?ушылар ?з ойларын, к?з?арастарын білдіріп, еркін с?йлеуіне, дамуына к?мектеседі Диалогтік о?ыту о?ушыны? тек ?ана бірлескен ?рекетке тартылуына ?ана емес,о?ушыны? ойлау ?абілетіні? жо?ары де?гейге ?суіне, тіл байлы?ы мен зияткерлік ?абілетіні? дамуына ы?палын тигізеді. Осы кезде топ арасында тал?ылау ж?зеге асады. ?р топ ?з пікірін айтып, д?лелдеме жасайды.Сыныпта тал?ылау?а ?атысу о?ушыны? б?секеге ?абілетін арттырады,?з д?лелін ?ор?ап, м?селеге сыни т?р?ыдан ?арау?а да?дыланады.
Мерсерді? зерттеуіне с?йкес ??гімелесу о?ушыларды? білім алуыны? ажырамас б?лігі болып табылады деп атап к?рсеткен. ??гімелесуді? 3 т?рі бар:
1. Зерттеушілік ??гіме
2. ??гіме-дебат (пікірталасты? ??гіме)
3.Топты? ??гіме
Іс – т?жірибемде жо?арыда?ы ?ш т?рлі диалогты? екіншісі ?олайлы деп шештім. ??гімелесу – м??алімге о?ушыларды? о?у?а деген ынтасын оята алатын п?рменді тетік. ?алым Ф.Ш. Оразбаева саба?та тілдік ?атынас ?ш т?рлі жолмен немесе ?алыппен іске асырылады деп,оларды? т?рлерін атап к?рсеткен. Олар ж?пты?, топты?, ?жымды?. Ж?пты? ж?мыс?а т?су осы диалогтерден т?рады. Диалогті? ?зі саба? ?ту кезінде ?р т?рлі ?діс ар?ылы ж?зеге асады. Мысалы : с?ра? – жауап, р?лдік,тапсырманы орындату, ж?пты? ж?мыс, диалогтік м?тінді о?у.
- О?ушы с?ра? берген кезде ?зі сол с?ра??а жауап беретіндей болу;
-С?ра? т?рін айыра білу;
-Жо?ары м?ртебелі с?ра? ?ою;
-М?тінен ауыт?ымай с?ра? ?ою;
Топты? ??гіме барысында бай?а?аным топ м?шелері бір-бірін ты?дап, орта? шешімге келіп отырады.
Диалогты? с?хбаттасу о?ушыларды? білім алу?а ?ома?ты ?лес ?осатын ?зара іс-?имылды? шын м?ніндегі тиімді т?рі болып табылады. ?ылыми зерттеу н?тижелері саба?та диалогты? ма?ызды роль ат?аратынын к?рсетті. Мерсер мен Литлтон ?з е?бектерінде диалог саба?та о?ушыларды? ?ызы?ушылы?ын арттырумен ?атар оларды? білім де?гейіні? ?суіне ?лес ?осатынды?ын атап к?рсетті.
Выготскийді? білім беру моделі о?ушыны? диалог ??ру н?тижесінде білім алады деп жорамалдайды. Ал Барнс сыныпта тіл ?аншалы?ты ?олданса, о?ушыларды? білім алуына соншалы?ты ?сер ететінін айтады. Барнс білім беруді? м??алімді сел?ос ты?да?анда ?ана емес, вербальды ??ралдарды ?олдану н?тижесінде, я?ни с?йлесу, талдау ж?не д?лелдеу барысында ж?зеге асатынын к?рсетті. \М??алімге арнал?ан н?с?аулы?,38 бет.\
Тіл о?ытуда ж?не ?йретуде диалогты? ма?ызы ерекше. Жо?арыда айтыл?андай диалог ??ымыны? ?зі осы тілді о?ытуды? сара жолы екенін к?рсетіп т?р?андай.
Диалогты? осы ж?мыс т?рлерін саба?тарымда ?олдана отырып жалпы бай?а?аным; б?рын?ы саба? беру ?рдісімен салыстыр?анда жа?а т?сілді ?олданып диалогты дамытуды? айырмашылы?ы бар екен. Б?лай дейтінім; б?рын диалог тек ж?пты? ж?мыс ар?ылы ж?зеге асса,ал енді топты? ж?мыста орындалады. М?нда о?ушылар берілген с?ра?тарды бірлесе о?ып о?ан жауап беріп топ басшысыны? шешімімен топтан екі о?ушы орта?а шы?ып ж?пты? ж?мыс?а ?з шы?армашылы?тарын к?рсете біледі.
Диалогтікті о?ыту т?сілін ?олдан?ан кезде жеткен жетістіктерім:
-О?ушылар та?ырып бойынша сындарлы с?йлеуге ынталанды;
- П?нге деген ?ызы?ушылы?тары ай?ындалды;
-Сыни т?р?ыдан ойлану?а ?йренді;
-О?ушыларды? бір-бірінен ?йренуіне, бас?а о?ушыларды? идеяларын ??рметтеуіне ж?не ба?алау?а ?йренді;
- Ойынын жина?тау?а к?мек берді;
?орытындылай келе т?жірибиемде о?ушыларды? с?здік ?оры молайып,?абілеті т?мен о?ушы саны азайды, ойларын еркін,?з с?зімен жеткізуге ?йренді,бір-біріне с?ра? ?ой?ан кезде ойланып жо?ары м?ртебелі с?ра?ты? ма?ыздылы?ын т?сінді,та?ырып бойынша бір-бірімен пікір таластырып отырды,саба?ымда «о?ушы-о?ушы?а» с?ра? беру ?дісін жиі ?олданып отырдым.
С?з со?ында айтарым: Б?гінгі жас ?рпа?ты елді? экононмикасын ?ркендететін,білім алуда ?з бетінше ?рекет ете алатын, ?орша?ан ж?не ?з ортасын ??рметтейтін т?л?а етіп ?алыптасыру болаша?ты? талабы болып отыр. Сонды?тан да білім берудегі б?гінгі бетб?рысты? ?лкен м?ні бар. Олай болса, жа?ар?ан ?аза?стан?а–жа?аша білім беру ?рдісін жетілдіретін, ?иынды?ы мен ?ызы?ы мол ж?мыста барша ?аза?станды? ?стаздар?а табыстар тілеймін!
Пайдаланыл?ан ?дебиеттер:
• «Педагогика м?селелері»- ?ылыми –теориялы? журнал 1-4\2007
• Жа?а жоба –жа?ашылды? бастауы- Алматы 2012 жыл
• Ел-назар – Республикалы? журнал № 05(08) мамыр 2012 жыл 21 –бет
• М??алімге арнал?ан н?с?аулы? Астана 2012 жыл
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Мақсаты: Диалогтің маңызын ашу, сабаққа оқыту нысаны ретінде әңгімелесуді енгізу. Барлық оқушылардың білім алу, мақсатқа жету мен сынып өміріне қатысу қабілеттерін арттыру үшін оны тұлға ретінде дамытуға ерекше назар аудару болып табылады.
Бүгінгі таңда басты мәселе болып отырған – жас ұрпақтың сапалы білім алуы. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев «Білімді, сауатты адамдар – бұл ХХІ ғасырды адамзат дамуының негізгі қозғаушы күші» дегенінің өзі – үлкен көрегендіктің белгісі. Білім саласының дамуы көшінен қалмай ілгерілеу басты мақсатымыз. Сол көшке ілесе алмасақ- бізге сын. Еліміздің ертеңі жас ұрпақтың қолында.Қазіргі заман талабына сай болашақ ұрпақтың оқып білім алуын еліміз бірінші орынға қойып отыр. Білім беру мен білім алудағы атқарылатын қарқынды жұмыс ұстаздарың еншісінде екені айтпаса да белгілі. Осы орайда ұлы педагог Ушинскийдің «Бала – балқытылған алтын» деген қанатты сөз бірден ойға түседі. Балаға қалай бағыт берсең, солай өседі. Сондықтан баланың бойында жақсы қасиеттердің болуына, олардың жан- жақты дамуын, рухани бай тұлға қалыптастыра білуіміз керек. Оқытудағы жаңа тәсілдерді пайдалана отырып, оқушы бойында өзіне деген сенімділік пен жауапкершіліктерді дамыту болып табылады.
Орта білім беру жүйесінде әлемдік жоғары деңгейге қол жеткізген анағұрлым танымал оқыту әдістемелері арасында сындарлы теориялық оқуға негізделген тәсіл кең таралған. (Hattie, 2009).
Осыған орай педагогтердің біліктілігін арттыру курсының үшінші (негізгі) деңгейлі бағдарламасы негізіне сүйене отырып, өз тәжірибемде жеті модульді сабақтар топтамамда қамтыдым.
Осы біліктілікті арттыру курсының негізгі бағдарламасы – мұғалімнің білім беру мен оқытудағы әдіс-тәсілдері жаңа бастама болып отыр. Сол бағдарлама сындарлы оқытуға негізделіп отыр. Бұл теория оқушының тапсырманы орындауда алған білімдерін бұрынғы білетіндерімен ұштастыру болып табылады. Оқушы сабақ барысында жан-жақты дамып, сыныптастарынан үйренеді, бір-бірін үйретеді. Осы жаңа тәсілдерді қолдануда «диалогтік оқытудың маңызы» және «қалай оқу керектігін үйретуді» басшылыққа алдым. Оқыту мен оқудағы оқушы мен мұғалімнің арасындағы байланыс ол диалог арқылы болары сөзсіз. Осы диалогтік оқыту сабақ барысында тиімді қолданылғанда оқушылар өз ойларын, көзқарастарын білдіріп, еркін сөйлеуіне, дамуына көмектеседі Диалогтік оқыту оқушының тек қана бірлескен әрекетке тартылуына ғана емес,оқушының ойлау қабілетінің жоғары деңгейге өсуіне, тіл байлығы мен зияткерлік қабілетінің дамуына ықпалын тигізеді. Осы кезде топ арасында талқылау жүзеге асады. Әр топ өз пікірін айтып, дәлелдеме жасайды.Сыныпта талқылауға қатысу оқушының бәсекеге қабілетін арттырады,өз дәлелін қорғап, мәселеге сыни тұрғыдан қарауға дағдыланады.
Мерсердің зерттеуіне сәйкес әңгімелесу оқушылардың білім алуының ажырамас бөлігі болып табылады деп атап көрсеткен. Әңгімелесудің 3 түрі бар:
1. Зерттеушілік әңгіме
2. Әңгіме-дебат (пікірталастық әңгіме)
3.Топтық әңгіме
Іс – тәжірибемде жоғарыдағы үш түрлі диалогтың екіншісі қолайлы деп шештім. Әңгімелесу – мұғалімге оқушылардың оқуға деген ынтасын оята алатын пәрменді тетік. Ғалым Ф.Ш. Оразбаева сабақта тілдік қатынас үш түрлі жолмен немесе қалыппен іске асырылады деп,олардың түрлерін атап көрсеткен. Олар жұптық, топтық, ұжымдық. Жұптық жұмысқа түсу осы диалогтерден тұрады. Диалогтің өзі сабақ өту кезінде әр түрлі әдіс арқылы жүзеге асады. Мысалы : сұрақ – жауап, рөлдік,тапсырманы орындату , жұптық жұмыс, диалогтік мәтінді оқу.
Мен мектептегі тәжірибемде үнемі сабағымда диалогтық оқыту әдісін пайдалануға тырысамын. Менің сыныбым 1 сынып болғандықтан оқушыларды рөлге бөлу әдісін қолданып отырдым. Оның тиімділігі мәтінмен жұмыстанғанда бірнеше оқушылар қамтылады ,өз бетімен оқып түсінеді ,бір-бірін қадағалап отырады.
Мәтін бойынша әрқайсысы жоғары және төмен мәртебелі сұрақтар дайындап, қалаған оқушыға сұрақ қойды.
- Оқушы сұрақ берген кезде өзі сол сұраққа жауап беретіндей болу;
-Сұрақ түрін айыра білу;
-Жоғары мәртебелі сұрақ қою;
-Мәтінен ауытқымай сұрақ қою;
Топтық әңгіме барысында байқағаным топ мүшелері бір-бірін тыңдап, ортақ шешімге келіп отырады.
Диалогтық сұхбаттасу оқушылардың білім алуға қомақты үлес қосатын өзара іс-қимылдың шын мәніндегі тиімді түрі болып табылады. Ғылыми зерттеу нәтижелері сабақта диалогтың маңызды роль атқаратынын көрсетті. Мерсер мен Литлтон өз еңбектерінде диалог сабақта оқушылардың қызығушылығын арттырумен қатар олардың білім деңгейінің өсуіне үлес қосатындығын атап көрсетті.
Выготскийдің білім беру моделі оқушының диалог құру нәтижесінде білім алады деп жорамалдайды. Ал Барнс сыныпта тіл қаншалықты қолданса, оқушылардың білім алуына соншалықты әсер ететінін айтады. Барнс білім берудің мұғалімді селқос тыңдағанда ғана емес, вербальды құралдарды қолдану нәтижесінде, яғни сөйлесу, талдау және дәлелдеу барысында жүзеге асатынын көрсетті. \Мұғалімге арналған нұсқаулық,38 бет.\
Тіл оқытуда және үйретуде диалогтың маңызы ерекше. Жоғарыда айтылғандай диалог ұғымының өзі осы тілді оқытудың сара жолы екенін көрсетіп тұрғандай.
Диалогтың осы жұмыс түрлерін сабақтарымда қолдана отырып жалпы байқағаным; бұрынғы сабақ беру үрдісімен салыстырғанда жаңа тәсілді қолданып диалогты дамытудың айырмашылығы бар екен. Бұлай дейтінім; бұрын диалог тек жұптық жұмыс арқылы жүзеге асса,ал енді топтық жұмыста орындалады. Мұнда оқушылар берілген сұрақтарды бірлесе оқып оған жауап беріп топ басшысының шешімімен топтан екі оқушы ортаға шығып жұптық жұмысқа өз шығармашылықтарын көрсете біледі .
Диалогтікті оқыту тәсілін қолданған кезде жеткен жетістіктерім:
-Оқушылар тақырып бойынша сындарлы сөйлеуге ынталанды;
- Пәнге деген қызығушылықтары айқындалды;
-Сыни тұрғыдан ойлануға үйренді;
-Оқушылардың бір-бірінен үйренуіне, басқа оқушылардың идеяларын құрметтеуіне және бағалауға үйренді;
- Ойынын жинақтауға көмек берді;
Қорытындылай келе тәжірибиемде оқушылардың сөздік қоры молайып,қабілеті төмен оқушы саны азайды, ойларын еркін ,өз сөзімен жеткізуге үйренді,бір-біріне сұрақ қойған кезде ойланып жоғары мәртебелі сұрақтың маңыздылығын түсінді ,тақырып бойынша бір-бірімен пікір таластырып отырды,сабағымда «оқушы-оқушыға» сұрақ беру әдісін жиі қолданып отырдым.
Сөз соңында айтарым: Бүгінгі жас ұрпақты елдің экононмикасын өркендететін,білім алуда өз бетінше әрекет ете алатын, қоршаған және өз ортасын құрметтейтін тұлға етіп қалыптасыру болашақтың талабы болып отыр. Сондықтан да білім берудегі бүгінгі бетбұрыстың үлкен мәні бар. Олай болса, жаңарған Қазақстанға–жаңаша білім беру үрдісін жетілдіретін, қиындығы мен қызығы мол жұмыста барша қазақстандық ұстаздарға табыстар тілеймін!
Пайдаланылған әдебиеттер:
• «Педагогика мәселелері»- ғылыми –теориялық журнал 1-4\2007
• Жаңа жоба –жаңашылдық бастауы- Алматы 2012 жыл
• Ел-назар – Республикалық журнал № 05(08) мамыр 2012 жыл 21 –бет
