«?азіргі ?рпа?ты? ?ш мінезі ала?датады деген екен. Олар ??л?ынны? ??лы болып жолдан таю, н?псі ?шін лас істерге ?рыну, білімі бола т?ра ?ара??ы наданны? ісін істеу» М?хаммед пай?амбар
«Т?ртіпсіз ел болмайды, т?ртіпке бас иген ??л болмайды» Б.Момыш?лы
«Бала?ды беске дейін еште?еден тыйма, бестен он ?шке дейін ??лы?дай ?ина, он ?штен ары сырласы?дай сыйла»
«Жа?сы бала с?йініш, жаман бала к?йініш»
«Ата?а не ?ылса? алды?а сол келер»
Адам ???ы?тары дегеніміз не?
Адам ???ы?тары оларды? лайы? ?мір с?руіні? негізгі нормасы ретінде аны?талады. Адам ???ы?тары бостанды? пен ?ділдікті?, баянды бейбітшілікті? т??ыры. Олар?а деген ??рмет б?кіл адам баласыны? жан-жа?ты дамуына м?мкіндік жасайды.
Адам ???ы?тарыны? даму тарихы б?кіл д?ниеж?зіндегі бостанды? пен те?дік ?шін к?респен ты?ыз байланысты. Адам ?мірі мен оны? биік адамгершілік ?асиеттерін ??рметтеуді адам ???ы?ыны? негізгі ?а?идалары ретінде к?птеген діндер мен философияда кездестіруге болады. Олар адам ???ы?тарыны? жалпы?а бірдей декларациясында жариялан?ан. Сондай-а? бас?а да адам ???ы?тары ж?ніндегі халы?аралы? Пактіде белгіленгендей, мемлекетті? ?з азаматтарыны? ???ы?тарын ??рметтеуі ?шін ж?не мемлекет тарапынан б?л ???ы?тар мен бостанды?тар?а н??сан келтірілуіне байланысты шаралар бекітілген.
Адам ???ы?тарыны? басты сипаты.
Адам ???ы?тары сатып алу, табыс к?зі немесе м?рагерлік ар?ылы келмейді ж?не тек адамдарды? ?здеріне ?ана т?н, ?р адамны? ?мір с?руіні? ажыратылмас б?лігі болып табылады.
Адам ???ы?тары адамдарды? н?сіліне, жынысына, дініне, саяси сеніміне, ?лтты? немесе ?леуметтік тегіне ж?не бас?а да жа?дайаттар?а ?арамастан б?ріне бірдей орта?. Біз ту?аннан азат, те? ???ылы ж?не биік адамгершілік ?асиеттерге иеміз, адам ???ы?тары жалпы?а бірдей.
Адам ???ы?тары ажырамас – ешкім де еш?андай себептермен біреуді? ???ы?ынан айыру?а ???ы жо?. Адамдар ?р?ашан те? ???ылы, ?сіресе ??лды? етек ал?ан елдерде оларды? за?дары адам ???ы?тарына мойынсынбай, б?зу ?рекетіне бар?ан жа?дайды? ?зінде де адам ???ы?тары тартып алынбайды.
Адамдар лайы?ты ?мір с?руі ?шін б?рі бірдей те? бостанды? пен ?ауіпсіздікке ???ылы, икемді ?мір д?режесі де солай, ?йткені адам ???ытары ажырамас ж?не мыз?ымас.
???ы? категориялары.
???ы?ты ?ш санат?а б?луге болады:
Азаматты? ж?не саяси ???ы?тар (Оларды «бірінші ?рпа? ???ы?тары» деп те атайды) Б?л ???ы?тар бостанды??а негізделген. Олар?а ?мір с?ру ???ы?ы, жеке басты? ?ауіпсіздігі мен бостанды?ы ???ы?ы, азаптау мен ??лды?тан азат болу ???ы?ы, саяси ?мірге ?атысу ???ы?ы, сенім бостанды?ы мен ой-пікір, еркін с?з, ар-ождан ж?не діни сенімділік, ассацациялар мен жиналыстар бостанды?ы секілді ???ы?тар жатады.
?леуметтік – экономикалы? ???ы?тар (Оларды «екінші ?рпа? ???ы?тары» деп те атайды) Б?л ???ы?тар ?леуметтік жа?ынан ?ор?ау?а негізделген. Мысалы: е?бек ету ???ы?ы, білім алу ???ы?ы, ?ана?аттанарлы? ?мір с?ру, тама?, т?р?ын ?й, д?рігерлік ?ызымет алу ???ы?тары жатады.
?орша?ан орта?а ?атысты жеке адамны? рухани – м?дени даму ???ытары (Оларды «?шінші ?рпа? ???ы?тары» деп те атайды) Олар?а: ласталма?ан, ?рі б?лінуден тыс ?орша?ан ортада ???ы?ы, экономикалы? ж?не саяси, м?дени даму ??ндылы?тары жатады.
Б?гінгі 7 – 8 сыныптар арасында ?ткізілгелі отыр?ан «???ы? - ?ділет пен парасат жолы» атты сайысымызды? ?ту барысымен таныс болы?ыздар.
Просмотр содержимого документа
«"???ы? – ?ділет пен парасат жолы"»
«Құқық – әділет пен парасат жолы»
(7 – 8 сыныптар арасында сайыс )
Мақсаты: Құқықтық тәрбиенің өмірілік қажеттілігін оқушыларға түсіндіру. Құқықтық тәрбиенің жігердің қоғамда маңызы зор екендігі түсіндіріп құқықтық сауатқа тәрбиелеу, өз ойларын еркін айтуға үйрету.
«Қазіргі ұрпақтың үш мінезі алаңдатады деген екен. Олар құлқынның құлы болып жолдан таю, нәпсі үшін лас істерге ұрыну, білімі бола тұра қараңғы наданның ісін істеу» Мұхаммед пайғамбар
«Тәртіпсіз ел болмайды , тәртіпке бас иген құл болмайды» Б.Момышұлы
«Балаңды беске дейін ештеңеден тыйма, бестен он үшке дейін құлыңдай қина, он үштен ары сырласыңдай сыйла»
«Жақсы бала сүйініш, жаман бала күйініш»
«Атаңа не қылсаң алдыңа сол келер»
Адам құқықтары дегеніміз не?
Адам құқықтары олардың лайық өмір сүруінің негізгі нормасы ретінде анықталады. Адам құқықтары бостандық пен әділдіктің, баянды бейбітшіліктің тұғыры. Оларға деген құрмет бүкіл адам баласының жан-жақты дамуына мүмкіндік жасайды.
Адам құқықтарының даму тарихы бүкіл дүниежүзіндегі бостандық пен теңдік үшін күреспен тығыз байланысты. Адам өмірі мен оның биік адамгершілік қасиеттерін құрметтеуді адам құқығының негізгі қағидалары ретінде көптеген діндер мен философияда кездестіруге болады. Олар адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясында жарияланған. Сондай-ақ басқа да адам құқықтары жөніндегі халықаралық Пактіде белгіленгендей, мемлекеттің өз азаматтарының құқықтарын құрметтеуі үшін және мемлекет тарапынан бұл құқықтар мен бостандықтарға нұқсан келтірілуіне байланысты шаралар бекітілген.
Адам құқықтарының басты сипаты.
Адам құқықтары сатып алу, табыс көзі немесе мұрагерлік арқылы келмейді және тек адамдардың өздеріне ғана тән, әр адамның өмір сүруінің ажыратылмас бөлігі болып табылады.
Адам құқықтары адамдардың нәсіліне, жынысына, дініне, саяси сеніміне, ұлттық немесе әлеуметтік тегіне және басқа да жағдайаттарға қарамастан бәріне бірдей ортақ. Біз туғаннан азат, тең құқылы және биік адамгершілік қасиеттерге иеміз, адам құқықтары жалпыға бірдей.
Адам құқықтары ажырамас – ешкім де ешқандай себептермен біреудің құқығынан айыруға құқы жоқ. Адамдар әрқашан тең құқылы, әсіресе құлдық етек алған елдерде олардың заңдары адам құқықтарына мойынсынбай, бұзу әрекетіне барған жағдайдың өзінде де адам құқықтары тартып алынбайды.
Адамдар лайықты өмір сүруі үшін бәрі бірдей тең бостандық пен қауіпсіздікке құқылы, икемді өмір дәрежесі де солай, өйткені адам құқытары ажырамас және мызғымас.
Құқық категориялары.
Құқықты үш санатқа бөлуге болады:
Азаматтық және саяси құқықтар (Оларды «бірінші ұрпақ құқықтары» деп те атайды) Бұл құқықтар бостандыққа негізделген. Оларға өмір сүру құқығы, жеке бастың қауіпсіздігі мен бостандығы құқығы, азаптау мен құлдықтан азат болу құқығы, саяси өмірге қатысу құқығы, сенім бостандығы мен ой-пікір, еркін сөз, ар-ождан және діни сенімділік, ассацациялар мен жиналыстар бостандығы секілді құқықтар жатады.
Әлеуметтік – экономикалық құқықтар (Оларды «екінші ұрпақ құқықтары» деп те атайды) Бұл құқықтар әлеуметтік жағынан қорғауға негізделген. Мысалы: еңбек ету құқығы, білім алу құқығы, қанағаттанарлық өмір сүру, тамақ, тұрғын үй, дәрігерлік қызымет алу құқықтары жатады.
Қоршаған ортаға қатысты жеке адамның рухани – мәдени даму құқытары (Оларды «үшінші ұрпақ құқықтары» деп те атайды) Оларға: ласталмаған, әрі бүлінуден тыс қоршаған ортада құқығы, экономикалық және саяси, мәдени даму құндылықтары жатады.
Бүгінгі 7 – 8 сыныптар арасында өткізілгелі отырған «Құқық - әділет пен парасат жолы» атты сайысымыздың өту барысымен таныс болыңыздар.
«Ойды аяқта» кезеңі.
«Тарих тереңіне үңілсек» кезеңі.
«Құжатты тани біл» кезеңі
«Өз тобының атын қорғау» кезеңі
«Құқық қорғаушылар сапарға шығады» кезеңі
Әділ қазылар алқасын сайлап алайық. Төрағасы - --------------------------------------------------
Мүшелері ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
7 – сынып «Фемида» тобы
8 – сынып «Эрудит» тобы
І. Сайысымыздың алғашқы кезеңі «Ойды аяқта» кезеңіне кезек береміз. Бұл кезеңде мақал – мәтелдерді аяқтауымыз керек.
Ұрлық түбі - .............. (қорлық)
Біреуге ор қазба - ................ (өзің түсесің)
Ойды жылдам, сауатты аяқтаған топ мүшесі 1 ұпайға ие болады.
ІІ. «Тарих тереңіне үңілсек» кезеңіне келіп жеттік.
Әр топқа әлемдік құқықта, тарихта қалған негізгі заңдар мен ережелердің аттарын дұрыс хронология бойынща тізіп жазу тапсырмасы беріледі.
«Эрудит» тобына дүниежүзі тарихы бойынша тапсырма:
Салон заңы
Хамурапи заңы (Вавилон заңдары)
Орыс шындығы «Салистік шындық»
Ману заңдары (Индия заңдары)
Хронологиялық тізбек бойынша дұрыс жауабы:
Хамурапи заңы (Вавилон заңдары)
Ману заңдары (Индия заңдары)
Салон заңы
Орыс шындығы «Салистік шындық»
«Фемида» тобына Қазақстан тарихы бойынша тапсырма:
Тәуке ханның «Жеті жарғысы»
Шыңғыс ханның жасасы
Есім ханның ескі жолы
Қасым ханның қасқа жолы
Хронологиялық тізбек бойынша дұрыс жауабы:
Шыңғыс ханның жасасы
Қасым ханның қасқа жолы
Есім ханның ескі жолы
Тәуке ханның «Жеті жарғысы»
ІІІ. «Құжатты тани біл» кезеңі.
Бұл кезеңде әр топқа бір құжаттың мәтіні оқылады. Сіздер қандай құжат екенін табуларыңыз керек.
«Фемида» тобына
Азаматша Мұхамадиева Мәдина Тұрдыбекқызы.
Туған жылы: 21. 08. 1989
Туған жері: Ынталы ауылы, Алакөл ауданы, Алматы облысы, Қазақстан Республикасы.
Бұл жөнінде туу туралы актілерді тіркеу кітабында 1989 жылы тамыз айының 22 күні жазылды.
Әкесі: Мұхамадиев Тұрдыбек Токтарұлы
Ұлты: қазақ
Шешесі: Мухамадиева Сайлаухан Байқасынқызы
Ұлты: қазақ
Тіркелген орны: АХАЖ Үшарал қаласы
Берілген ауқыты: 22 тамыз 1989 жыл
(Туу туралы куәлік)
«Эрудит» тобына
Жұмағалиев Асқар Жұмағалиұлы 2002 жылы Абай атындағы Алматы мемлекеттік университетінің тарих факультетіне түсіп, 2006 жылы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің толық курсын аяқтап шықты. Мемлекеттік аттестаттау комиссиясы шешімі бойынша тарих пәнінің біліктілігі берілді.
(Жоғары білімді маман екендігін дәлелдейтін құжат – диплом)
ІV. «Өз тобының атын қорғау» кезеңі
Әр топқа сөз жұмбақтар беріледі. Сөзжұмбақты қатесіз бірінші болып шешкен топ 10 ұпай алады.
«Фемида» тобына.
1. Маңызды мемлекеттік мәселелелрді шешуі немесе заң қабылдауы, жалпы бүкіл халықтық дауыс беру арқылы шешуді қалай айтамыз? (Референдум)
2. Мемлекеттік биліктің бірлігін, жоғарылығын және дербестігін айқындайтын ұғым (Егемендік)
3. Қоғамды басқаратын және сақтайтын негізгі институт (Мемлекет)
4. Мемлекеттің негізгі заңы (Конституция)
5. Халықтың билік қайнары ретіндегі танылуын негіз еткен, қоғамның саяси ұйымдастыру формасын ата. (Демократия)
6. Адамдардың жұмыс-тұрысы мен өмір сүру қалыптарын үйлестіріп, реттеу үшін мемлекет шығаратын жарлық (заң)
«Эрудит» тобына
1. Карл Маркстың досы (Энгельс)
2. Пирамида және сатылы форма сипатында құрылған жүйе (иерархия)
3. Сотта куәлік беретін адам (куәгер)
4. Заңдар жинағын жасау (кондификация)
5. Саясатта партиялар мен қозғалыстардың қаншалықты танымал екендігін білдіретін белгі (рейтинг)
6. Азаматтардың құқықтары, бостандықтары мен заңды мүддесін қорғайтын орган (сот)
Әр бір дұрыс жауапқа 1 ұпай беріледі.
V. «Құқық қорғаушылар сапарға шығады» кезеңі.
Әр топ алдын ала берілген тақырыпқа ситуациялық көрініс көрсетеді. Қарсылас топ ситуацияға сәйкес сұрақтарға жауап береді.
«Фемида» тобы
Компьютер ойнауға ақша таба алмай жүрген Ерлан мен Марат біраз ақылдасады. Ерланнның есіне асханада ақша ұсақтатып тұрған Қайрат түседі. Сол мезетте келе жатқан Қайратты қорқытып, ақшасын тартып алу керектігін Маратқа айтады. Ойында ештеңе жоқ Қайратты Ерлан артынан бас салып, ақша тауып беруді талап етеді. Алғашында ойын екен деп ойлаған ол, ақшаның жоқ екенін айтып ақталса да, олар көнбей қояды. Соңынан бұл істің қалжың емес екенін ұғынып, қалтасындағы бар ақшасын бере салады. Аман – есен құтылғанына қуанған ол анасына айтатынын ескертеді. Ерлан мен Марат бұл істі біреуге айтса жақсылық болмайтынын Қайратқа жақсылап ұғындырады.
Сұрақтар:
Осы көріністе баланың қандай құқығы шектелді?
Ерлан мен Марат қандай қылмыс жасады?
Ерлан мен Мараттың қылмыс жасауына не себеп болды?
«Эрудит» тобы
Нұрлан 5-сыныпта оқиды. Нұрланның білім алуға талабы жақсы. Оқыса, жақсы оқитын оқушылар қатарынан орын аларлық қабілеті бар. Бірақ ата-анасының тәрбиесі баланы дұрыс жолдан тайдырады. Нұрланның ата-анасы бала тәрбиесіне жауапсыз қарайды. Баланы сабақтан себепсіз жиі қалдырады, кейде тіпті апталап қалдыратын кездері болады. Мектепте, сыныпта өтетін ата-аналар жиналысына мүлде келмейді. Сынып жетекшісі осы жағдайға байланысты Нұрланның үйіне барып, ата-анасымен бірнеше рет әңгіме жүргізгенімен еш нәтиже шықпайды. Ата-анасы құрғақ уәде беріп шығарып салады. Бір жұмадан соң жаңағы жағдай қайталанады. Білім алу баласының басты міндеті екенін біле тұра, соны орындауға ата-анасы салғырттық танытады.
Сұрақтар:
Нұрланның ата-анасының қылығын қалай бағалайсыз?
Сынып жетекшісінің орнында болсаңыз не істер едіңіз?
Ата-ананың бала алдындағы міндеттері қандай деп ойлайсыздар?
VІ. Қорытынды
Мен жігіт 15 – 30 арасында
Бұл шақта көп бересі, аласым да
Жан-жағым толған мақсат, толған таңдау,
Алайын анасын ба, мынасын ба, - деп Сұлтанмахмұт Торайғыров айтқандай, «Тәуелсіз Қазақстан» атты құқықтық мемлекеттің болашақ құрылысшылары, сіздер Ата заңды құрметтеп, Отанға адал қызмет етер азамат болыңыздар. Келесі сөз кезегін әділқазылар алқасына береміз.
Осымен «Құқық - әділет пен парасат жолы» атты сайысымыз аяқталды.
«Фемида» тобына.
1. Маңызды мемлекеттік мәселелелрді шешуі немесе заң қабылдауы, жалпы бүкіл халықтық дауыс беру арқылы шешуді қалай айтамыз?
2. Мемлекеттік биліктің бірлігін, жоғарылығын және дербестігін айқындайтын ұғым
3. Қоғамды басқаратын және сақтайтын негізгі институт
4. Мемлекеттің негізгі заңы
5. Халықтың билік қайнары ретіндегі танылуын негіз еткен, қоғамның саяси ұйымдастыру формасын ата.
6. Адамдардың жұмыс-тұрысы мен өмір сүру қалыптарын үйлестіріп, реттеу үшін мемлекет шығаратын жарлық
Ф
Е
М
И
Д
А
«Эрудит» тобына
1. Карл Маркстың досы
2. Пирамида және сатылы форма сипатында құрылған жүйе
3. Сотта куәлік беретін адам
4. Заңдар жинағын жасау
5. Саясатта партиялар мен қозғалыстардың қаншалықты танымал екендігін білдіретін белгі
6. Азаматтардың құқықтары, бостандықтары мен заңды мүддесін қорғайтын орган
