«???ы? – ?ділет пен парасат жолы»
(7 – 8 сыныптар арасында сайыс )
Ма?саты: ???ы?ты? т?рбиені? ?мірілік ?ажеттілігін о?ушылар?а т?сіндіру. ???ы?ты? т?рбиені? жігерді? ?о?амда ма?ызы зор екендігі т?сіндіріп ???ы?ты? сауат?а т?рбиелеу, ?з ойларын еркін айту?а ?йрету.
К?рнекілігі: ?анатты с?здер, ма?ал- м?телдер, тірек сызбалары, интерактивті та?та, т?рлі слайдтар.
«?азіргі ?рпа?ты? ?ш мінезі ала?датады деген екен. Олар ??л?ынны? ??лы болып жолдан таю, н?псі ?шін лас істерге ?рыну, білімі бола т?ра ?ара??ы наданны? ісін істеу» М?хаммед пай?амбар
«Т?ртіпсіз ел болмайды, т?ртіпке бас иген ??л болмайды» Б.Момыш?лы
«Ісін ?ндіре алма?ан ?ырсыз бала, ?ырсы?ын ?кесінен іздейді»
«?яда не к?рсе? ?ш?анда соны ілерсі?»
«Бала?ды беске дейін еште?еден тыйма, бестен он ?шке дейін ??лы?дай ?ина, он ?штен ары сырласы?дай сыйла»
«Жа?сы бала с?йініш, жаман бала к?йініш»
«Ата?а не ?ылса? алды?а сол келер»
Адам ???ы?тары дегеніміз не?
Адам ???ы?тары оларды? лайы? ?мір с?руіні? негізгі нормасы ретінде аны?талады. Адам ???ы?тары бостанды? пен ?ділдікті?, баянды бейбітшілікті? т??ыры. Олар?а деген ??рмет б?кіл адам баласыны? жан-жа?ты дамуына м?мкіндік жасайды.
Адам ???ы?тарыны? даму тарихы б?кіл д?ниеж?зіндегі бостанды? пен те?дік ?шін к?респен ты?ыз байланысты. Адам ?мірі мен оны? биік адамгершілік ?асиеттерін ??рметтеуді адам ???ы?ыны? негізгі ?а?идалары ретінде к?птеген діндер мен философияда кездестіруге болады. Олар адам ???ы?тарыны? жалпы?а бірдей декларациясында жариялан?ан. Сондай-а? бас?а да адам ???ы?тары ж?ніндегі халы?аралы? Пактіде белгіленгендей, мемлекетті? ?з азаматтарыны? ???ы?тарын ??рметтеуі ?шін ж?не мемлекет тарапынан б?л ???ы?тар мен бостанды?тар?а н??сан келтірілуіне байланысты шаралар бекітілген.
Адам ???ы?тарыны? басты сипаты.
- Адам ???ы?тары сатып алу, табыс к?зі немесе м?рагерлік ар?ылы келмейді ж?не тек адамдарды? ?здеріне ?ана т?н, ?р адамны? ?мір с?руіні? ажыратылмас б?лігі болып табылады.
- Адам ???ы?тары адамдарды? н?сіліне, жынысына, дініне, саяси сеніміне, ?лтты? немесе ?леуметтік тегіне ж?не бас?а да жа?дайаттар?а ?арамастан б?ріне бірдей орта?. Біз ту?аннан азат, те? ???ылы ж?не биік адамгершілік ?асиеттерге иеміз, адам ???ы?тары жалпы?а бірдей.
- Адам ???ы?тары ажырамас – ешкім де еш?андай себептермен біреуді? ???ы?ынан айыру?а ???ы жо?. Адамдар ?р?ашан те? ???ылы, ?сіресе ??лды? етек ал?ан елдерде оларды? за?дары адам ???ы?тарына мойынсынбай, б?зу ?рекетіне бар?ан жа?дайды? ?зінде де адам ???ы?тары тартып алынбайды.
- Адамдар лайы?ты ?мір с?руі ?шін б?рі бірдей те? бостанды? пен ?ауіпсіздікке ???ылы, икемді ?мір д?режесі де солай, ?йткені адам ???ытары ажырамас ж?не мыз?ымас.
???ы? категориялары.
???ы?ты ?ш санат?а б?луге болады:
- Азаматты? ж?не саяси ???ы?тар (Оларды «бірінші ?рпа? ???ы?тары» деп те атайды) Б?л ???ы?тар бостанды??а негізделген. Олар?а ?мір с?ру ???ы?ы, жеке басты? ?ауіпсіздігі мен бостанды?ы ???ы?ы, азаптау мен ??лды?тан азат болу ???ы?ы, саяси ?мірге ?атысу ???ы?ы, сенім бостанды?ы мен ой-пікір, еркін с?з, ар-ождан ж?не діни сенімділік, ассацациялар мен жиналыстар бостанды?ы секілді ???ы?тар жатады.
- ?леуметтік – экономикалы? ???ы?тар (Оларды «екінші ?рпа? ???ы?тары» деп те атайды) Б?л ???ы?тар ?леуметтік жа?ынан ?ор?ау?а негізделген. Мысалы: е?бек ету ???ы?ы, білім алу ???ы?ы, ?ана?аттанарлы? ?мір с?ру, тама?, т?р?ын ?й, д?рігерлік ?ызымет алу ???ы?тары жатады.
- ?орша?ан орта?а ?атысты жеке адамны? рухани – м?дени даму ???ытары (Оларды «?шінші ?рпа? ???ы?тары» деп те атайды) Олар?а: ласталма?ан, ?рі б?лінуден тыс ?орша?ан ортада ???ы?ы, экономикалы? ж?не саяси, м?дени даму ??ндылы?тары жатады.
Б?гінгі 7 – 8 сыныптар арасында ?ткізілгелі отыр?ан «???ы? - ?ділет пен парасат жолы» атты сайысымызды? ?ту барысымен таныс болы?ыздар.
- «Ойды ая?та» кезе?і.
- «Тарих тере?іне ??ілсек» кезе?і.
- «??жатты тани біл» кезе?і
- «?з тобыны? атын ?ор?ау» кезе?і
- «???ы? ?ор?аушылар сапар?а шы?ады» кезе?і
?діл ?азылар ал?асын сайлап алайы?. Т?ра?асы - --
М?шелері ----
7 – сынып «Фемида» тобы
8 – сынып «Эрудит» тобы
І. Сайысымызды? ал?аш?ы кезе?і «Ойды ая?та» кезе?іне кезек береміз. Б?л кезе?де ма?ал – м?телдерді ая?тауымыз керек.
- ?рлы? т?бі -. (?орлы?)
- Біреуге ор ?азба -. (?зі? т?сесі?)
- За?ны? ??ры?ы. (б?рінен ?зын)
- ?тірікті? ??йры?ы. (бір-а? т?там)
- Тура биде. (ту?ан жо?)
- Ту?анды биде. (иман жо?)
- ?олы?мен істегені?ді. (мойны?мен к?тер)
- Е?бек т?бі -. (зейнет)
Ойды жылдам, сауатты ая?та?ан топ м?шесі 1 ?пай?а ие болады.
ІІ. «Тарих тере?іне ??ілсек» кезе?іне келіп жеттік.
?р топ?а ?лемдік ???ы?та, тарихта ?ал?ан негізгі за?дар мен ережелерді? аттарын д?рыс хронология бойынща тізіп жазу тапсырмасы беріледі.
«Эрудит» тобына д?ниеж?зі тарихы бойынша тапсырма:
- Салон за?ы
- Хамурапи за?ы (Вавилон за?дары)
- Орыс шынды?ы «Салистік шынды?»
- Ману за?дары (Индия за?дары)
Хронологиялы? тізбек бойынша д?рыс жауабы:
- Хамурапи за?ы (Вавилон за?дары)
- Ману за?дары (Индия за?дары)
- Салон за?ы
- Орыс шынды?ы «Салистік шынды?»
«Фемида» тобына ?аза?стан тарихы бойынша тапсырма:
- Т?уке ханны? «Жеті жар?ысы»
- Шы??ыс ханны? жасасы
- Есім ханны? ескі жолы
- ?асым ханны? ?ас?а жолы
Хронологиялы? тізбек бойынша д?рыс жауабы:
- Шы??ыс ханны? жасасы
- ?асым ханны? ?ас?а жолы
- Есім ханны? ескі жолы
- Т?уке ханны? «Жеті жар?ысы»
ІІІ. «??жатты тани біл» кезе?і.
Б?л кезе?де ?р топ?а бір ??жатты? м?тіні о?ылады. Сіздер ?андай ??жат екенін табулары?ыз керек.
«Фемида» тобына
Азаматша М?хамадиева М?дина Т?рдыбек?ызы.
Ту?ан жылы: 21. 08. 1989
Ту?ан жері: Ынталы ауылы, Алак?л ауданы, Алматы облысы, ?аза?стан Республикасы.
Б?л ж?нінде туу туралы актілерді тіркеу кітабында 1989 жылы тамыз айыны? 22 к?ні жазылды.
?кесі: М?хамадиев Т?рдыбек Токтар?лы
?лты: ?аза?
Шешесі: Мухамадиева Сайлаухан Бай?асын?ызы
?лты: ?аза?
Тіркелген орны: АХАЖ ?шарал ?аласы
Берілген ау?ыты: 22 тамыз 1989 жыл
(Туу туралы ку?лік)
«Эрудит» тобына
Ж?ма?алиев Ас?ар Ж?ма?али?лы 2002 жылы Абай атында?ы Алматы мемлекеттік университетіні? тарих факультетіне т?сіп, 2006 жылы ?аза? ?лтты? педагогикалы? университетіні? толы? курсын ая?тап шы?ты. Мемлекеттік аттестаттау комиссиясы шешімі бойынша тарих п?ніні? біліктілігі берілді.
(Жо?ары білімді маман екендігін д?лелдейтін ??жат – диплом)
ІV. «?з тобыны? атын ?ор?ау» кезе?і
?р топ?а с?з ж?мба?тар беріледі. С?зж?мба?ты ?атесіз бірінші болып шешкен топ 10 ?пай алады.
«Фемида» тобына.
1. Ма?ызды мемлекеттік м?селелелрді шешуі немесе за? ?абылдауы, жалпы б?кіл халы?ты? дауыс беру ар?ылы шешуді ?алай айтамыз? (Референдум)
2. Мемлекеттік билікті? бірлігін, жо?арылы?ын ж?не дербестігін ай?ындайтын ??ым (Егемендік)
3. ?о?амды бас?аратын ж?не са?тайтын негізгі институт (Мемлекет)
4. Мемлекетті? негізгі за?ы (Конституция)
5. Халы?ты? билік ?айнары ретіндегі танылуын негіз еткен, ?о?амны? саяси ?йымдастыру формасын ата. (Демократия)
6. Адамдарды? ж?мыс-т?рысы мен ?мір с?ру ?алыптарын ?йлестіріп, реттеу ?шін мемлекет шы?аратын жарлы? (за?)
«Эрудит» тобына
1. Карл Марксты? досы (Энгельс)
2. Пирамида ж?не сатылы форма сипатында ??рыл?ан ж?йе (иерархия)
3. Сотта ку?лік беретін адам (ку?гер)
4. За?дар жина?ын жасау (кондификация)
5. Саясатта партиялар мен ?оз?алыстарды? ?аншалы?ты танымал екендігін білдіретін белгі (рейтинг)
6. Азаматтарды? ???ы?тары, бостанды?тары мен за?ды м?ддесін ?ор?айтын орган (сот)
?р бір д?рыс жауап?а 1 ?пай беріледі.
V. «???ы? ?ор?аушылар сапар?а шы?ады» кезе?і.
?р топ алдын ала берілген та?ырып?а ситуациялы? к?рініс к?рсетеді. ?арсылас топ ситуация?а с?йкес с?ра?тар?а жауап береді.
«Фемида» тобы
Компьютер ойнау?а а?ша таба алмай ж?рген Ерлан мен Марат біраз а?ылдасады. Ерланнны? есіне асханада а?ша ?са?татып т?р?ан ?айрат т?седі. Сол мезетте келе жат?ан ?айратты ?ор?ытып, а?шасын тартып алу керектігін Марат?а айтады. Ойында еште?е жо? ?айратты Ерлан артынан бас салып, а?ша тауып беруді талап етеді. Ал?ашында ойын екен деп ойла?ан ол, а?шаны? жо? екенін айтып а?талса да, олар к?нбей ?ояды. Со?ынан б?л істі? ?алжы? емес екенін ??ынып, ?алтасында?ы бар а?шасын бере салады. Аман – есен ??тыл?анына ?уан?ан ол анасына айтатынын ескертеді. Ерлан мен Марат б?л істі біреуге айтса жа?сылы? болмайтынын ?айрат?а жа?сылап ??ындырады.
