"?нерліні?-?рісі ке?"

Мурзагалиев Есен Бокаевич.

І - санатты  еңбекке баулу  пәнінің мұғалімі.

Қазақстан Республикасы. Батыс Қазақстан облысы. Зеленов ауданы.                                

Володар ЖОББМ,

Еңбекке баулу пәнінен көрсетілген сабақтан тыс шара.Бұл сабақта оқушылардың шығармашылық  қиялдарын дамыта отырып,  қазақ халқының қол өнері мен мәдениетіне,тұрмыстық бұйымдарына қызығушылықтарын арттыру.

Қол  өнері  жұмысының  шеберлігі

                                       Өнерлінің-өрісі кең

Қазақ халқы-талғампаз халық.Ұрпағына қалдырған бай мұрасы тұнған ғибрат.Әр халықтың ұлт екенін дәлелдейтін үш өнер бар.олар:сөз өнері,қол өнері,саз өнері.Қазақ халқының қолөнері-көне заман тарихымен бірге дамып біте қайнасып келе жатқан бай қазына.Сан алуан түллі қолөнер бұйымдары әсемдігімен,өрнегімен,тұрмысқа сән берумен адамдарға рухани ләззат әкелген. Қазақ қолөнерінің түрі,сапасы,өрнегі,бояуының өміргекелуі көшпелі халық өмірімен тығыз байланыс болған.Қазіргі жаңа заманға байланысты жаңа технология дамып,күнделікті тұрмыс-тіршіліктегі сан алуан қажеттілігі-тен қолөнер туындылары пайда болып,жетіліп,өңделіп отырады.Қолөнерден жасалатын шикізатты тұтыну сапасына қарай бірнеше салаларға бөлінеді.

Олар; Іскерлік -  матамен жіп ісмері,пішуші,тігуші,ою-өрнек,ою оюшы.

           Өрімшілік - есу,өру,ысу,ұршық иіру,яғни жіп жұмыстары.

           Тоқымашылық - алаша тоқу,кілем тоқу,киім тоқу.

            Ұста - ағаш өңдеуші,өрнек,әр салушы.

           Етікші - аяқ киім пішуші,тігуші.

           Зергер - металдан бұйым жасаушы.

           Өрімші - былғары бұйымдар жасаушы.

Халықтың дамуы, жетілу тарихында небір он саусағынан өнер тамған ісмер

адамдар болды.Сондықтан адамзат тарихындағы ең асыл мұраларын қолдан

шығарып алмай, білім саласындағы осы " ақтаңдақтардың " бетін ашып,көне

мәдениетімізге тереңірек үңіліп өткен уақыттың рухани мұрасын саралау,

талдау қажеттілігі туып отыр.Демек,халықтың ой тілегі - жас ұрпақты қолөнерге тәрбиелеу деген ұғым. Осы мақсатпен  мен өзімде технология

пәнінің мұғалімі ретінде кесте тігу, құрақ құрау,жіп иіру,ши тоқу,аяқ-киімді

тігу,жапсырма,метал жону,металдарға бедерлі өрнектер түсіру, графика,мүсіндеу,натюрморт,бисерден зергерлікбұйымдар жасап,түрлі көрмелер ұйымдастырып отырамын. Аудандық,облыстық сайыстарға оқушыларды қатыстырып,жоғары үздік тәтижелерге жеткенім,оқушыларымның

қолөнерді дұрыс түсініп меңгергені мен үшін үлкен қуаныш,мақтаныш деп санаймын. Шәкірттерімнің алды мен сүйген мамандықты таңдап,жоғары білім алып,осы өнер саласында жұмыс істеп жүр. Ал бүгінгі таңда осы мамандық бойынша  Орал,Астана қалаларында оқып жатқан оқушыларымды мақтан етемін,еңбегімнің жемісі деп санаймын.

Соңғы кезде жаңа технологиялар дамып,ізденудің арқасында жаңа ойлар

мазалап,газет қиындылары арқылы түрлі бұйымдар жасауды дағдыға айналдырып келемін.

Ондағы мақсатым ; оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыра

отырып,олардың ой-өрісін кеңейту,ғасырлар бойы ата-бабаларымыздың қол-данып келген бұйымдарын газет қиындылары арқылы жасап,көрсете отырып

олардың маңыздылығы туралы толық мағлұмат беру,ұлтжандылыққа,әдемі-

лікке,әдептілікке тәрбиелеу,газет қиындыларының жасалу тәсілдерін практи-

ка жүзінде көрсету.

ТОРСЫҚ - қымыз,шұбат,айран,шалап сүттен әзірлейтін сусындарды сақтап

                 қоятын ыдыс. Бұл ыдысты жасаған кезде қағазбен қатар  ермексаз-

                 ды пайдаланамыз. Ермексаз қағаздың кеуіп кетуінен сақтайды.

                 Қағаз кеппес бұрын үстіне түрлі ою-өрнек саламыз. Ос тұста өте

                 мұқият болған жөн.Қағаз дымқыл болса немесе қаудырап кеуіп

                 кетсе өрнек түспейді. Торсыққа өрнек салу әдісін халық шеберлері

                 "батырма","бедерлеме","тартаурын деп атаған. Ал торсықты мүйіз-

                 деп жасайтын себебі - ішіндегі қымызын сарқып құйғанның өзінде

                 торсықтың қос мүйізінің қуысында бір-екі саумал қымыз қалып

                  қояды. Мүйізде қалған қымыз қалдығы келесі құйылған саумалға

                  ашытқы болады. Торсықтар туралы Ілияс Жансүгіровтің мынандай

                  өлең жолдары бар; "Томыртқы қылып торсыққа,

                                                      Шөлдермен сусын су байла."

КҮБІ -  қазақ халқы тұрмыста әртүрлі күбілерді жасап қолданған. Оларды

құрама күбі,кәдесыйлық күбі,кәдімгі күбі деген түрлері болған.Біздің жасап

жүрген малдың терісінен болсын,қағаздан болсын кәдімгі күбі. Кәдімгі күбі-

нің биіктігі 120 мм. шеңберінің диаметрі 50 мм. қабырғасының қалыңдығы

6 - 7 мм. Күбі - іркіт пісетін, көже, қымыз ашытатын бұйым. Қымызға

арналған күбілер әдетте аласалау,жуандау болады. Олардың да сыртына ою-

өрнектер салынады.

ПІСТЕК - күбіге құйылатын сұйық сүт тағамдарын ашытуға арналған бұйым.

                  Одан басқа қымызға арналған ыдыс - тегене,қымыз құюға арналған       

                 ожау, шағын тостағандарды да осылай етіп,халықтың дәстүр

                 негізінде өрнектермен оюлап жасауға болады.

КЕЛІ-КЕЛСАП - бұл ерте заманнан кең тараған бұйым. Келі-келсаппен көбі-

                               несе бидай,тары,тіпті ірі тұздарды да ұнтақтауға болады.

                             Оның биіктігі 80 мм,беткі шеңберінің диаметрі 50 мм,келі-

                             нің ортаңғы шеңберінің ойығы 20 мм,тереңдігі шамамен 60-

                             мм,келсаптың ұзындығы 125 мм, шеңбердің диаметрі 14-15

                             мм. болады.Келінің сыртына басы доғал үшбұрышталған

                            ойшық бейнелі әшекей жүргіземіз.

Бұлардан басқа қағаздан гүлдер,ыдыс - аяқтар,жеміс-жидектерді теруге

арналған  себеттер,жарға ілетін гүлді картиналар,қару-жарақтар макеттерін

жасауға болады.Тек мұның жасалу жолдары мен есептеп шығару технология-

сын оқушы өте ұқыптылықпен меңгеруі қажет.

Бұл- Ұлы Отан соғысы кезінде талай жауды бірнеше дүркін жер жастандырған өзіміздің жерлес апамыз,шығыстың қос шынары Мәншүк

Маметова мен Әлия Молдағұлова қолданған " Максим " пулеметінің макеті.

Мұны газет қиындыларынан құрастырып  8"А" сыныбының оқушысы

Мурзағалиев Елдес жасады.

Сәндік қолданбалы өнер - тұрмыста тәжірибелік қажеттілігі бар көркемөнер

бұйымдарын жасау. Халық шеберлері күнделікті қолданылатын бұйымдарды

көркем өңдеумен айналысады.

Соңғы уақытта мен оқушыларыма  сәндік қолданбалы өнерде қағаздан күнде-

лікті ақпарат құралдарын пайдалану арқылы жаңа технологиялық бұйымдар жасауды үйретіп келемін.

Бұл кәсіптік өнердің үздік үлгілерін қалыптастыруға негіз бола алады деген сенімдемін.