Порядок слов в предложений

Тақырыбы: Дауыс ырғағы(Интонация). Сөйлемдегі сөздердің орын тәртібі.

Интонация. Порядок слов в предложении

Сабақтың мақсаты:оқушылардың дауыс ырғағы (интонация) және оның негізгі элементтері туралы білімдерін тереңдету, сөйлемдегі сөздердің орын тәртібінің ерекшеліктерімен таныстыру.

Цель урока: углубить знания учащихся об интонации и ее основных элементах, познакомить с особенностями порядка слов предложении.

Міндеттері:

Білімділік.

1. Дауыс ырғағы (интонация) мен сөйлемнің мағынасы арасындағы тәуелділікті,

сөйлемнің мағынасы мен логикалық екпінді анықтай білуге үйрету.

2. Сөздердің тура және кері тәртібі туралы түсінік беру.

3. Қазақ, орыс, ағылшын тілдеріндегі негізгі түсініктердің ұқсастықтары мен

айырмашылықтарын көре білуге үйрету.

Дамытушылық.

1.Оқушылардың қазақ, орыс, ағылшын тілдеріндегі сөйлемдегі сөздердің орын тәртібі туралы түсініктерін дамыту.

2. Оқушылардың ауызша монологты сөзін дамыту.

3. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту.

Тәрбиелік.

1. Тілге құнттылықпен қарауға тәрбиелеу.

2. Мәдениет пен тілдік дәстүрлерге мұқият және құрметпен қарауға тәрбиелеу.

3. Оқушыларды сөйлеу мәдениетіне тәрбиелеу.

Задачи:

Образовательные.

1. Учить устанавливать зависимость между интонацией и смыслом предложения; смыслом предложения и логическим ударением.

2. Дать понятие о прямом и обратном порядке слов.

3. Учить видеть схожие и различные черты основных понятий в казахском, английском и русском языках.

Развивающие.

1. Развитие представлений учащихся о порядке слов в предложении в казахском, английском, русском языках.

2. Развитие устной монологической речи учащихся. 3. Развитие творческих способностей учащихся.

Воспитательные.

1. Воспитание бережного отношения к языку.

2. Воспитание внимательности и уважения к культуре и языковым традициям.

3. Воспитание культуры речи учащихся.

Оборудование: интерактивная доска, раздаточный материал для выполнения творческого задания, презентация, кюй Курмангазы «Адай», видеофильм о развитии казахского языка, задания во флип-чарте, русско-казахский словарь, русско-английский словарь.

Тип урока: комбинированный.

ХОД УРОКА

Организационный момент.

Демонстрация видеофильма о развитии государственного языка.

Вступительное слово учителя русского языка.

Генрих Шлиман, прославившийся как выдающийся языковед и гиперполиглот, изучением языков занялся ради собственного удовольствия и даже изобрел собственный метод учения. В результате он хорошо знал 15 языков.

Бельгийский инженер-архитектор Йохан Вандевалле - хрестоматийный пример учебников по языкознанию - он знает 31 язык и не считает при этом, что у него есть какие-то лингвистические способности.

Гиперполиглотами были известный писатель Лев Толстой, поэтесса Леся Украинка, переводчица и писательница Като Ломб -15 языков!

Среди исторических личностей, знающих несколько языков, отмечены Екатерина II и царица Клеопатра.

И все эти люди не придавали особого значения тому, что изучили столько языков. Может быть, им это легко давалось? Это вполне возможно, как и то, что они были искренне заинтересованы в изучении языков и много трудились.

Знаменитые русские полиглоты.

100 языков знал филолог и антрополог Вячеслав Иванов.

44 - Сергей Халипов - доцент кафедры скандинавской филологии СП6ГУ.

38 - Юрий Саломахин - московский журналист и Евгений Чернявский - филолог.

9 - Александр Грибоедов - великий драматург. Поэт Иннокентий Анненский знал 14 языков. Разведчик Быстролетов – 20 языков.

Единственный секрет изучения языков - это глубокий интерес и мотивация.

Возникает вопрос: а возможно ли это? Не является ли это уделом только лишь особо одаренных людей? «Возможно такое», – отвечают на этот вопрос полиглоты. Надо не зубрить каждый отдельно взятый язык сам по себе, а видеть их сходства и различия. И тогда каждый последующий язык будет даваться все легче. Попробуем и мы воспользоваться этим мудрым советом и проведем урок-исследование.

Учитель русского языка: цель нашего урока: понять роль интонации и порядка слов в языках.

Какова же роль интонации?

Учитель казахского языка.

Интонация – сөйлемдерді, олардың бөлшектерін сазына келтіріп сөйлеудің ырғақты әуені. Интонация — сөзді, сөз тіркесін, сөйлемді айтудағы дауыс мәнері, дауыс ырғағы, сөйлеудің ритм-мелодикалык бейнесі.

Интонация — ауызша сөйлеудің маңызды элементі, ол жазуда тыныс белгілерімен және арнайы графикалыкамалдармен (мәтінді абзацтарға бөлу т. б.) беріледі.

Дауыс ырғағының (интонацияның ) рөлі қандай?

Оқушылар дауыс ырғағы (интонация) мен оның рөлінің зор екендігі, дауыс ырғағы кейде сөзден де артық айта алатыны туралы қорытынды жасайды.

Қазақ тілінде ағылшын тіліндегі сияқты дауыс ырғағына үлкен мағына жүктеледі. Әр түрлі типтегі сөйлемдер алуан түрлі дауыс ырғағымен айтылады.Мәселен,хабарлы сөйлемдер – арнайы бұйрық пен арнайы сұраулар – дауысты бәсеңдете айтылса (төменгі тон),ал жалпылама сұраулар көтеріңкі дауыспен айтылады(көтеріңкі тон) .

Берілген сөйлемдерді оқыңыздар, тыныс белгілерін қойып, оның себебін түсіндіріңіздер. (Слайд –3 мин.)

• Мен өмірді сүйемін

• Қараңызшы, қандай ғажап

• Биік аспанға мойын созған тамаша ғимараттар

• Еңсесі биік мектеп үйлері

• Оқушылар сол үйге қарай асығады

• Неге асығады

Учитель английского языка. Слайд и информация об интонации в английском языке

Read the sentences and explain the use of falling and rising intonation.

1. There’s somebody on the phone for you.

2. Do you think her party was great fun?

3. You haven’t taken your medicine yet, have you?

4. Is she allergic to sweets or milk?

Have you noticed the intonation in the English language? (ученики делают выводы по интонации.)

- Different types of sentences have different intonation. Affirmative sentences, orders and special questions should be pronounces with falling intonation.

As for general questions you should pronounce them with rising intonation. But in the English language there are sentences where you should use both types of intonation rising and falling. These sentences are called Alternative questions.

In English intonation is very important for people’s mutual understanding. English people are very polite and correct. And if you pronounce a question or a request with falling intonation instead of rising our English opponent will consider it to be impolite and he will take offence with it.

Учитель русского языка. Выполните задания.

Задание 1. Уч-ся произносят строку из стихотворения А.С. Пушкина «Зимнее утро»: Мороз и солнце, день чудесный... с разной эмоциональной окраской: (Предложение на слайде)

1. Так, как будто вы читаете дневник метеоролога.

2. Так, как произнес бы человек, который сидит в помещении и грустно смотрит в окно.

3. Как завзятый конькобежец, который отправляется на каток и потирает руки от удовольствия.

4. Как человек, который проснулся и вдруг увидел, что вместо вчерашней метели с ее грустными завываниями – мороз и солнце. Он будит родных и просит с ним полюбоваться неожиданной переменой в природе.

Задание 2.

Прочитайте, определите на слух, в каких пушкинских строках порядок слов прямой, а в каких обратный.

а) Роняет лес багряный свой убор,

Сребрит мороз увянувшее поле.

б) По дороге зимней, скучной

Тройка борзая бежит.

Уч-ся делает вывод, что интонация и ее роль настолько велики, что интонация может иногда рассказать больше, чем слова. Именно поэтому мы довольно часто доверяем интонации больше, чем прямому смыслу фразы. Особая роль интонации в общении осознавалась людьми с давних пор. Так, сохранилось свидетельство о том, что древнегреческий философ Сократ высказывал свое мнение о человеке только после того, как слышал его голос.

Вывод об интонации в русском, английском и казахском языке (Делает 1 уч-ся на казахском языке):

Қазақ, орыс, ағылшын тілдеріндегі дауыс ырғағының ( интонацияның) рөлі туралы қорытынды.

1. Мағынаны ажырату рөліне ие, қазақ, орыс, ағылшын тілдеріндегі сөйлемдердің мағынасын түсінуге көмектеседі.Айтылу мақсатына қарай қандай сөйлем екендігін анықтауға көмектеседі.

2. Қазақ, орыс, ағылшын тілдеріндегі ұқсастығы: хабарлы сөйлемде дауыс ырғағы (интонация) бәсеңдейді.

3. Айырмашылығы: сұраулы сөйлемдер мен өтініштерде дауыс ырғағында ағылшын, қазақ және орыс тілдерінде айырмашылық бар.

Учитель русского языка: Какую же роль играет порядок слов в предложении?

Для того чтобы ответить на этот вопрос, мы предлагаем вам выполнить исследование в группах

Творческое практическое задание. Перед вами предложения. Переведите их на английский и казахский язык. ( 18 минут)

Определите, прочитав, соблюдая правильную интонацию, порядок слов в предложениях. Из какого произведения они взяты, укажите автора.

(«Путь Абая». ) Во время выполнения задания приглушенно звучит кюй Курмангазы «Адай».

1 группа .Переведите предложения на казахский язык, разберите по членам. Сделайте вывод об интонации и о порядке слов в данных предложениях.

2 группа. Переведите предложения на английский язык. Выполните синтаксический разбор предложений. Сделайте вывод об особенностях интонации и о порядке слов в данных предложениях.

1. Путники подъехали к аулу, расположенному у самого родника.

(Жүргіншілер бастаудың жанында орналасқан ауылға жақындап келді.)

2.Подъехали всадники, и их уже ожидала большая толпа.

(Салт аттылар жақындағанда оларды үлкен тобыр жиналып күтіп тұр еді.)

3. Только в этом году Абай сумел оценить, какой чудесной рассказчицей была Зере.

(Абай әжесі Зеренің керемет әңгімеші екенін биыл ғана бағамдаған еді.)

4. Адвокат успокоил Абая, сказав, что возраст не помеха ученью: есть люди, которые

принялись за свое образование к сорока годам.

(Қорғаушы Абайға білім алуға адам жасының кеш емес екенін айта келіп, кейбір

адамдардың жастары қырыққа таяғанда білімге көңіл қоятындарын айтты.)

5. Пока Абай переводил письмо Татьяны, в его сердце звучали прощальные слова.

(Абай Татьянаның хатын аудара бастағанда оның жүрегінде қоштасу әуені ойналып

тұрды.)

6. Калиха позволит, чтобы мы слушали песню?

(Қалиха бізге ән тыңдауға мұрсат берер ме екен?)

1. Travelers drove up to the aul situated near the spring.

2. When the horsemen arrived, a huge number of people had been already waiting for them.

3. Only that year could estimate what a wonderful storyteller Zere was.

4. Suddenly there was noise and sound of coming footsteps behind the doors.

5. While Abai was translating Tatjana’s letter, there were parting words in his heart.

6. Does his life have any meaning?

7. Will Kaliha allow us to listen to the son?

Сөйлемде сөздер бір-бірімен грамматикалық байланыста колданылады. Сол байланыстың негізінде сөйлемдегі сөздердің белгілі орын тәртібі болады.

Қазақ тіліндегі сөздердің орын тәртібінде орыс тіліндегіден айырмашылық бар. Ағылшын тіліндегі сияқты әрбір сөйлем мүшесінің белгілі орны бар. Басқаша айтқанда, қазақ тіліндегі сөздердің орын тәртібі тұрақты.

1. Бастауыш баяндауыштан бұрын тұрады, көбіне сөйлемнін бас жағында болады да, баяндауыш сөйлемді аяқтап тұрады.

2. Толықтауыш өзінің толықтайтын сөзінен, анықтауыш өзінің анықтайтын сөзінен, пысықтауыш өзінің пысықтайтын сөзінен бұрын тұрады.

Кейде әр түрлі мақсатпен сөздердің сөйлемдегі қалыпты орын тәртібі бұзылып қолданылуы да мүмкін. Ол көбінесе өленде, ауызекі тілде, ұран түрінде айтылған сөйлемде, немесе белгілі бір сөздерге ерекше назар аудару мақсатынан туады. Мысалы: Тыңда, дала, Жамбылды!

Осындай белгілі мақсатпен сөйлемдегі сөздердің қалыпты орын тәртібінің бұзылып қолданылуы инверсия деп аталады.

On the contrary to the Russian language where the word order in a sentence is free, in the English language each member has its own place. In other words English sentences have fixed words order. It’s impossible to change the word order of the English sentence without changing its meaning. Subject goes before the predicate; object is used after the predicate. It’s called direct word order. There is also so called inversion, it’s used in questions, conditional sentences type 2 and 3.

Word Order in Positive and Negative Sentences

subject	verb(s)	indirect object	direct object	place	time
I	will tell	you	the story	at school	tomorrow.

Word Order in Questions

interrogative	auxiliary verb	subject	other verb(s)	indirect object	direct object	place	time
What	would	you	like to tell	me
	Did	you	have		a party	in your flat	yesterday?
When	were	you				here?

Ребята, вы поработали в группах, теперь мы посмотрим, как вы справились с исследованием. Перед вами предложения на русском языке. Запишите их перевод на казахском и английском, произведите их разбор , сделайте вывод о порядке слов в предложении в английском и казахском языке.

Вывод о порядке слов в казахском, английском и русском языках

Работа с 2 примерами предложений во флип-чарте. (10 минут)

Вывод делают по теме урока отдельные учащиеся.

Для русского языка принят свободный порядок слов, чаще используется прямой порядок слов в предложении. Инверсия - это средство художественной выразительности в поэтической речи.

Выставление оценок учащимся.

Подведение итогов урока.

Какие закономерности вы сумели выявить в процессе исследования?

Какие моменты урока были самыми сложными?

Над чем еще предстоит поработать самостоятельно?

Домашнее задание

Өздеріңіз ұнататын өлеңдеріңізден сөздердің тура және кері тәртібіне мысалдар табыңыздар.

По английскому языку: revise the material, find the examples of direct word order and inversion in poems.

По русскому языку: закрепите материал, найдите примеры прямого и обратного порядка слов в любимых стихотворениях.

Оқушыларға баға қою.

Выставление оценок.