Буынның түрлері

Сабақтың мақсаты:

а/ Білімділік:  Буын туралы түсінікті еске түсіре отырып, буын түрлеріне  тоқталу, сөз қолданыста, мәтін құрауда буын түрлерін ажырата білгізу, буын түрлерін мәтін ішінде тапқызып жасалу жолдарын ұғындыру.

ә/ Дамытушылық:  Дидактикалық ойын арқылы оқушының сөздік қорын молайту, тілін дамыту, өз бетінше кез – келген сөзді буынға бөле білуге дағдыландыру.

б/ Тәрбиелік:   Мәтін мазмұны арқылы, мақал – мәтелдер мен    жаттығулардағы ұлағатты сөздер арқылы оқушыларды  Отанын сүюге, тілін құрметтеуге,  адамгершілік қасиеттеріне   тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Аралас сабақты меңгерту

Сабақтың әдіс – тәсілі: Сұрақ – жауап, ой қозғау, талдау, жаттығу әдісі, іздендіру, ойын түрлері.

Сабақтың көрнекілігі:  Кесте, сызба, үлестірмелі парақшалар, дидактикалық  материалдар.

Пән аралық байланыс: әдебиет, тарих, биология.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру кезеңі:

       ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.

Ал, балалар, үйге қандай тапсырмалар берілді.     

1. Буынның ережесі сұрау.
2. 301 -жаттығуды оқып, тақырыпқа ат қою, 2 буынды сөздерді теріп жазу.

ІІІ. Жаңа сабақ

Ал, балалар, жаңа сабағымызды бастамас бұрын өткен сабақ кішкене шолу жасап өтейік.  Балалар, біз қазір қандай саланы өтіп жатырмыз? 

Ал, енді фонетика дегеніміз не?

Фонетика саласы бойынша қандай тақырыптар өттік.

 Қазақ әліпбиі денеіміз не?

 Қазақ тіліне  тән әріптер қандай?

Дауысты дыбыстар  дегеніміз не? олар қандай?

 Дауыссыз дыбыстар дегеніміз не? олар қандай?

Алдымен «Буын» сөзіне түсінік берейікші.

Қолымызды жоғары көтерейік, әр саусағымыз ненің көмегімен қозғалысқа түсіп тұр? - Буындардың

Иә, сондықтан қолымызды қимыл-қозғалысқа түсірген қол буындары болса, біздің сөздеріміз де осындай буындар арқылы іс-әрекетке түседі. Көрдіңіздер ме, балалар, о бастағы мағынасы адам  сүйектерінің бір – бірімен өзара қозғалмалы түрде  жалғасқан аралығы екен.

Ендеше, тіл ғылымында да буын  деген ұғым бар екен.

Буын – сөздердің дыбыстық топқа жіктелген бөлігі. Сөзде қанша дауысты дыбыс болса, сонша буын болады.   Мысалы: Қа -  на – ғат,  ә – ке,  ше – ше.

Буын жасаушы дауысты дыбысталу қалпына қарай жуан, жіңішке, аралас буын болады. Мысалы: Ке – ме жіңішке буын болса, ба – ла жуан буын болса, ал  кі – тап  аралас буын болады.

Қазақ тілінде буынның 3 түрі бар.

1.  Ашық буын.

2. Бітеу буын

3. Тұйық буын

1. Ашық буын дегеніміз – жалғыз дауыстыдан немесе дауыссыздан басталып, дауыстыға аяқталатын буын.  Мысылы: О – тан, а – на,        ша – ға – ла, ба – ла – лар.
2. Бітеу буын дегеніміз – дауыссыздан басталып, дауыссызға аяқталатын буын түрі.  Мысалы: қант, қыс, бор, жұрт, жаз.
3. Тұйық буын дегеніміз – дауыстыдан басталып, дауыссызға аяқталатын буын түрі. Мысалы: өр – ік, ан – ты.

ІҮ. Жаңа сабақтан түсінгенін тексеру

Енді, балалар, жаңа сабақты түсінгендерін тексеру үшін  үлестірмелі парақшалар беремін.

Ү. Сабақты бекіту.

  302 -  жаттығуға назарымызды аударайық. 

1. Өлеңді оқып, неше жетім түрі айтылғанын және олардың себептерін айтыңдар. 
2. Жетім сөзінің көп мағыналы екенін дәлелдеп көріңдер.
3. Әрбір сөз неше буыннан тұратынын анықтап, оларды буын түрлеріне бөліп айтыңдар.

Ал, енді балалар  бері қараңдар, қазір  2 топқа бөлінеміз.

1 – тапсырма.

1 топ  3 сөз айтады, оны 2 топ буынның қай түрі екенін айтады.

Енді 2 топ 3 сөз айтады, оны 1 топ буынның қай түрі екенін айтады. 

303 – жаттығуға назар аударайық.

1. Мәтіннің тақырыбы өнер жайында екенін әңгімелеңдер.
2. Мәтіннің кейіпкері  - Әл – Фараби туралы не білесіңдер.

ҮІ.Сабақты қорыту.

1. Ашық буыннан келетін туыс атауларын ата.
2. Бітеу буыннан  келетін жер – су атауларын ата.

1. Ашық жуан буынды сөзді көрсетіңіз.

A) Ор, өз.                 B) Боса, баға.                        C) Зор, көл.
D) Ық, ік.                 E) Бел, тау.

2. Ашық жуан буынды белгілеңіз.

A) Аз, босат.           B) Ұқ, ұт.                        C) Аға, бала.
D) Бел, бол.             E) Бөл, нан.

3. Тұйық буынды табыңыз.

A) Бақ, зор.                  B) Ұқ, үн.                      C) Аға, бала.
D) Бөс, жоқ.                 E) Кел, бар.

4. Тұйық буынды анықтаңыз.

A) Ас.                       B) Жұрт.                       C) Ұран.
D) Дала.                   E) Қант.

5. Бірыңғай тұйық буынды сөзді көрсетіңіз.

A) Жадырату.                 B) Жағымпаз.                    C) Жым-жырт.
D) Ат.                               E) Ақылгөй.

6. Төрт буыннан тұратын сөзді көрсетіңіз.

A) Төзімді.                     B) Саңырауқұлақ.                       C) Шаруашылық.
D) Жақсылық.               E) Орта.

7. Буынға бөлінетін сөздерді анықтаңыз.

A) Дала, бала.                     B) Қала, нан.                         C) Сарт-сұрт.
D) Қаңқ, қора.                    E) Қақ, тарт.

8. Жіңішке буынды сөздер қатарын көрсетіңіз.

A) Мектеп, орта.                    B) Кітап, дос.                        C) Есіл, Іле.
D) Астана, көрініс.                E) Мұғалім, мектеп.

9. Буын құрай алатын дыбыстарды белгілеңіз.

A) Дауысты дыбыстар.                         B) Үнді дауыссыз дыбыстар.
C) Дауыссыз дыбыстар.                        D) Қатаң дауыссыз дыбыстар.
E) Ұяң дауыссыз дыбыстар.

10. Буынға қате бөлінген сөзді көрсетіңіз.

A) Жұ-мырт-қа.                    B) Ки-е-лі.                   C) Құ-мыр-сқа.
D) Ба-ла-лық.                        E) Қо-ңыр.

ҮІІ. Үйге тпасырма:

1. Ереже жаттау.
2. 304 жаттығу    125 бет.

Бір сөйлемге лексикалық талдау жасаңдар.

Осы ұлағатты сөздердің біреуін эпиграф етіп алып, сол мәселе туралы өз ойларыңды жазыңдар.