ЭССЕ Тақырыбы: "Психологиялық-болашақтың мамандығы"

Атырау облысы Құрманғазы ауданы Байда ауылының

Н.К.Крупская атындағы жалпы орта мектебі

Орта білім беру мекемелерінің психологтарына арналған «Жылдың үздік психологы» аудандық байқауының І кезеңі.

Эссе тақырыбы: «Психологиялық-болашақтың мамандығы».

Эссе авторы: педагог-психолог М.М.Нурсеитова

Байда ауылы 2020

ЭССЕ

«Психология болашақтың мамандығы»

«...Үш-ақ нәрсе – адамның қасиеті.

Ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек...»

АБАЙ

Адам баласы – өмір бойы психологиялық көмекке зәру болмақ. Әсіресе оның нәрестелік, сәбилік, балалық шақтарында, тіпті ауадай қажеттілік деп айтсақ та болады. Бірақ, біз өмір сүрген бұрынғы қоғамда, адамның психикасын тәрбиелеуге еш уақытта мән берген емес, ал қазір ХХІ ғасырда адамның психикасын, денсаулық және өмірлік дағдыларын бірінші орынға қойылып отыр. Сол үшін қазіргі кезде еліміз бойынша балабақшаларда, мектептерде, жоғары оқу орындарында, колледждерде адамның психологиялық тәліміне көп көңіл аударылып келеді. Сонда да қазіргі кезде адамның психологиясын барлық дұрыс әлі түсіне алмай жатыр. Осындай кемшіліктерді ескере отырып, азды-көпті психологиялық көмектің қасиеттеріне тоқталуды жөн көріп тұрмын.

Бала атаулының бойындағы біртіндеп қалыптасатын психологиялық ауыр өзгерістер мен невроздардың негізгі себепкері, жалпы бала тәрбиесінен хабардарының аздығы, ал бала психологиясы дегенді естіп көрмеген ата-аналардың үкімі де, сорақылыққа толы қатыгездіктерінен екенін ашып айтқым келеді. Олардың көпшілігі бала тәрбиесінің қиын да қызық сәттерін іздеп үйренудің орнына, тек жазалау, қорқытып-үркітумен ұстағанды білетіндіктерімен шектелетіндіктері белгілі. Тіршілік тартыстарына енді ғана келген сәбилер үшін, бұл атап өте алмастай ауыр күйзелістерге апарады. Айта берсе, үлкендер тарапынан болатын дөкір де дөрекі қылықтар жоқ емес.

Ең бірінші психологиялық көмектің бағдары – осындай жағдайларға тап болған балалардың ауруға шалдыға бастаған психикасын сауықтыру болып табылады. Осымен қатар жүргізілетін екінші бағыт – тез арада ата-аналар мен бала тәрбиесіне қатысты үлкендердің арасында жүргізілетін психологиялық көмектерді атауға болады. Мұның өзіне тән әдістері де толып жатыр. Бала тәрбиесіне қатысты үлкендерге психикасының мән-жәйі туралы түсінік беру, оны мұқалтпаудың маңызы жайлы, психологиялық тәрбиелерді үйретудің жолдарын – видеолардан, кинофильмдерден, арнайы жасалынған оқулық фильмдерден – тереңдей талдап көрсету арқылы, ата-аналар мен үлкендердің бала тәрбиесіндегі қатыгездіктен тыйылуын талап ету.

Осылайша, жас баланың психикасындағы ауыр өзгерістер мен қорқыныштардан туындайты, оның жан дүниеісі мен тән дүниесіндегі жапа шегушіліктің зардабымен қатаң да жедел күресетін мезгілін алдын алу уақыты болды. Сөз жоқ, мұндай жағдайда ата-аналардың көпшілігі білмегендіктен істейтінін де ескеру керек.

Жалпы бала психологиясына белгілі психикалық ауыр әсерлердің түрлерін атап өтсем; бірінші, баланың жігерін жасытатын үкімді баға беру (мысалы, «Сен ойнай білмейсің», «сен дұрыс сөйлей алмайсың» деген сияқты кесімді ұғымдардың әсері жаман). Осыдан кейін, баланың тауы шағылып, талабы қайтып қалатындығы анық. Тіпті, оған бұдан былай ойнаулың да, сөйлеудің де қиындай беретіні рас. Сәбилерді үнемі көтермелей жетелеп тәрбиелеудің психологиялық мәні зор.

Екінші сәт, баланың істеген әрекеттеріне теріс те, зілді баға берумен қоса, оның жеке басының намысына тиетін сөздер айту. Мәселен, «Сен ойнай білмейтініңмен қоса, мақтаншақсың, өтірік мақтанасың» деудің әсерімен, баланың бүкіл жан-дүниесін терең жаралауға әбден мүмкін. Сондықтан да, балалардың іс-әрекеттерін дұрыс бағалау, төмендетіп бағалау арқылы, оның қалыптасу қабілетін тұтылдырумен қоса, ұстамдылығын мен парасатына да қаяу түсіреді. Мұндай әрекетер баланың өміршең талпыныстарын бірден тоқтатып, тіпті тіршілігінен де жирендірері хақ. Оның алдындағы армандарын да, сенімдерін де жоғалта бастайды. Үшінші бір ыңғайсыз сәт, басқа бір баламенен салыстыра бағалаудағы жіберілетін әділетсіздік. Мұндай әрекеттер арқылы, баланың бойына қызғанушылық пен өзімшілдікті туындатады. Міне, тәрбиедегі психологиялық әдістерді білмеудің салдары осындай аса қиын жайсыздықтарға әкеп соғады екен. Бұл қоғам тәрбиесіндегі кезек күттірмейтін мәселе болып тұр. Қоғамдағы осындай өзекті мәселелерді шешу үшін арнайы психология мамандығы үлкен жұмыстарын атқарып келеді.

А.Энштейн «Психология – болашақтың мамандығы, ХХІ ғасыр психология ғасыры» дегендей, жалпы өмірде психология мәдениеті арқылы, адам үш ақ қасиеті арқылы: ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүректі адамдар арқылы толы болса екен деймін. Осындай мейрімді адамдар еліміздің болашағы үшін сарп еткен психология мамандығына қарқынды дамып, сініп кетуіне қөмегін тигізеді, мен оған нық сенімдімін!