?азіргі ?мірді? талабы мен ?ар?ыныны? ?леуметтік-экономикалы? ?згеруі салдарынан туында?ан жан?яда?ы к?рделі ?леуметтiк-экономикалы? к?йзелісті?, да?дарысты? ахуалды? артуын хал?ымызды? келешегі болып саналатын жап-жас ?рендеріміз к?тере алмайды. Осы?ан орай, жыл сайын жас?спірімдерді? аутодеструктивті ?рекеттерге ?ар?ынды бейімделуі к?кейтесті м?селеге айналып отыр.
Жас?спірімдік кезе? адам ?зіні? рефлексивті жатты?уларын ба?алайтын кезе?. Жас?спірім ?зіні? т?ра?ты рефлексиясы ар?ылы ?зіні? негізін, м?нін ашады. Ол н?зік жанды, тез уайымдау?а, с?тсіздікке берілгіш болады. ?андай болмасын ерекше б?где к?з?арас, ?серлі с?з, ерекше ?серлі болып оны жолынан тайдыруы м?мкін. Л.Ф. Обухова психологиялы? зерттеулерінде жас?спірім т?л?асыны? ерекшелігі психологиялы? жа?а ??рылымдарды? т?п тамыры, жеткіншектік ша?та ?алыптасып ?ой?ан туындысы болып табылады. ?зіндік жеке т?л?асына деген ?ызы?ушылы?ты? к?шейуі, сыншылды?ты? к?рінуі – б?ларды? барлы?ы ерте жеткіншектік ша?та са?талады, біра?, олар м?нді ?згерістерге ?шырап, саналы т?рде бейнеленеді. Жас?спірімдерді? негізгі м?нді ?згерісі - б?л т?л?аны? ?зіндік дамуы [1].
Жас?спірім кезе?і жалпы т?л?а болып дамуында?ы ма?ызды фаза. Жас?спірімні? ?зіндік дамуыны? аса ма?ызды факторы –ау?ымды ?леуметтік белсенділігі болып табылады. Ол белгілі бір ?лгілер мен игіліктерді игеруге, ?лкендермен ж?не жолдастарымен, а?ырында ?зіні? жеке басы мен ?зіні? болаша?ын ж?не ниетін, ма?саты мен міндетін ж?зеге асыру ?рекеттерін жобалау?а ба?ытталады.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Өз-өзіне қол жұмсау (суицид) туралы түсінік және оның себептері.
Өз-өзіне қол жұмсайтындардың іс-әрекеттері.
Өз-өзіне қол жұмсауға кім бейім?
Өз-өзіне қол жұмсауға дайындықтың белгілері.
Өз-өзіне қол жұмсауға бейім оқушыларды бақылау кестесі:
Қалай жәрдем беру керек?
Суицид - өз-өзіне қол жұмсау дегеніміз. Адамның қатты жан-күйзелісі жағдайында немесе психикалық ауру ықпалымен жасалған өз-өзіне қол жұмсау әрекеті; жүйкесін қатты жарақаттайтын жағдайлар ықпалымен өмірден саналы кету әрекеті, бұл жағдайда жеке өмірдің жоғары құндылық ретінде мәні жоғалады.
Осылайша, суицид ұғымы адамның өз-өзіне өлтіру туралы түсінігін береді, басқаша айтқанда, бұл өз-өзіне қол жұмсаудың жоғарылатылған тәуекелі. Кәмелетке толмағандардың ауытқушылық мінез-құлығының аталған түрі енжарлы, әрекетсіздік болып сипатталанып, шешімі жоқ мәселелерден өз-өзіне зорлықпен, күшпен өмірден қиып кету тәсілі болып табылады.
Өз-өзін өлтіру көбінесе көктемде тіркеледі, бұл кезде адамдардың көлеңсіз жағдайлары қоршаған табиғаттың гүлденуіне қарама-қарсы келеді. Қыстың тоқ түстері жанның күзелуіне сәйкес келеді; бірақ «Мендік» нашар көңіл-күймен көктемнің ашық күндерінің арасында қарама-қарсылық байқалады. Тарихи деректер бойынша, көктемде жүйкенің күйзелуі егін егу мерекесіне сай келген, бұл кез көңілді өткен. Күн-шуақты көктемгі әлемінің және жан-дүниенің қысылған кезінің қарама-қарсылығы өз-өзін өлтіруге әкелуі мүмкін. «сәуір – ең қатыгез ай». Сәуірде өз-өзіне қол жұмсағандардың саны 120 % жоғары, ортажылдық есебінен.
Өз-өзіне қол жұмсау жаңа жылдың мерекелер кезінде көп кездеседі. Отбасының бұзулуынан, өлімнен, жалғыздықтан, әлеуметтік және экономикалық сәтсіздіктерден шаршаған адамдар, «бақытты кезең» күткен қуанышты әкелмегендігін аңғарады. Осындай күйзелістен кейін олар өздеріне қол жұмсауы мүмкін. Кейбір адамдар үшін өз-өзін қол жұмсау актісі жаңадан туылу мүмкіндігі болуы мүмкін.
Суицид турлері
Демонстративті суицид:
Жасырын суицид:
Нағыз суицид:
Өлуге деген ниетпен байланысты емес, қайта өз проблемасына назар аудартудың әдіс- құралы болады, көмекке шақырады.
өзіне-өзі қол салу мінез-қылығының бір түрі. Бірақ қатаң мағынада оның белгілеріне жауап бермейтін, сонда да сол бағыт пен қорытындыға ие болады.
қашанда жабырқау дағдарыстық жағдай немесе өмірден бас тарту жайлы ой, өмір сүрүдың мәні жайлы ойланып күйзелу жатады.
Өз-өзіне қол жұмсайтындардың іс-әрекеттері
Демонстративті суицид:
Жасырын суицид:
Нағыз суицид:
іс-әрекеттер: тамырын кесу, улы дәрілермен улану, өз-өзін асып қою әрекеті.
іс-әрекеттер: тамырын кесу, улы дәрілермен улану, өз-өзін асып қою әрекеті.
Бұл жағдайда өз-өзін асып қоюға барады
Аяқталмай қалған суицид әрекеті (парасуицид). Кейбір деректер бойынша 30 % жетеді.
Өз-өзіне қол жұмсаймын деп қорқыту, тура немесе жасырын.
Өз-өзіне жарақаттар жасау (аутоагрессия).
Отбасындағы өз-өзіне қол жұмсау.
Алкоголизм. Алкоголь ішімдіктерді қолданатын ауруларда өз-өзіне қол жұмсау жағдайы өте жоғары. Бұл ауру өз-өзіне қол жұмсаудың 25-30% ; жас адамдарда 50% дейін. Алкогольді ұзақ уақыттан беру ішу депрессияның күшейуіне әкеліп соқтырады, психикалық ауру және катектерді жасау сезімі – өзіне қол жұмсауға әкеледі.
Наркотиктерді және токсикалық препараттарды үнемі қолдану, алкоголь, наркотиктер өз-өзіне қол жұмсауға әкеліп соқтырады. Олар адамның іс-әрекетіне мотивациялық бақылауның нашарлатады, депрессияны күшейтеді, психоз пайда болады.
Аффективті бұзылыстар, ауыр депресия (психопатологиялық синдром).
Өлімге алып келетін және ұзақ мерзімдегі аурулар
Өз-өзіне қол жұмсауға дайындықтың белгілері.
Өз-өзіне қол жұмсауға дайындық дегеніміз бірнеше белгілердің жиынтығы.
Өз жумыстарын ретке келтіру-бағалы заттарды тарату, жиналастыру. Адам уқыпсыз еді, бірақ бірден бәрін ретке келтіреді. Сонғы дайындықтарды жасайды.
Қоштасу. Өміріның әр кезеңдерінде өзіне жәрдем берген адамдарға ризашылығын білдіру.
Сырттай қанағаттану- құш-құаттың көбейюі. Егер өз-өзіне қол жумсау шешімі қабылданса, жоспар құрылса, осы тақырыптағы ойлар мазаламайды, құш-қуаттың көбейгени байқалады. Сырттай әрекетсіз көрінеді - өлім туралы ойлаодан бас тартқандай көрінеді. Құш – қуаттың асқындау жағдайы терең депрессиядан қатерлі болады.
Жазбаша ұсыныстар.(хаттарда, кунделігінде, тіл хаттарынды).
Ауызша ұсыныстар немесе қорқытулар.
Импульсивті жасөспірімдерде тез көтерілуі, сабарсыздық.
Жақын адамнан айырылуі, осыдан кейін жоғарыда аталған белгілер байқалады.Үйден айырылу.
Ұйқысыздық.
Қалай жәрдем беру керек?
Тыңдаңыз – «Мен сені тыңдап тұрмын». Жалпылама сөздермен жұбатуға тырыспаңыз. «Барлығы нашар емес қой», «Сізге оданда жақсы болады», «Бұлай жасамаңыз». Оған сырын ақтаруға мүмкіндік беріңіз. Сұрақтар қойыңыз және мұқият тыңдыңыз.
Талдау жасаңыз – Жоспарлар және мәселелерді ашық талдау қорқынышты азайтады. Осы туралы айтудан қорықпаңыз – көп адамдар өлім туралы айтқан кезде өздерін ыңғайсыз сезініп, барлығын жоққа шығарады немесе бұл тақырыпта әнгіме қозғамайды. Сұхбаттар өз-өзіне қол жұмсауға апармайды, керісінше осы тақырыптан айналып өту күдікті күшейтеді.
Сұрақтар қойыңыз -Әңгімелесіңіз, рефрейминг жүргізіңіз – «Менде мынадай ой қалдырдың, сен шынымен айтып турғандай...», «Көп адам өзін өлтіру туралы ойланады...», «Бұл тірлікті қалай орындайтыныңды ойладың ба?». Жауап алсаңыз, нақты іс-әрекеттерге көшіңіз. Тапанша? Сен атып көргенсін бе? Сен оны қайдан аласың? Сонда не болады? Егер тигізе алмасаң? Сені кім табады? Сен ж е рлеу рәсімі туралы ойладың ба? Кімдер келеді оған? Айтылмағанды, жасырғанды жарыққа шығаруыңыз керек. Жасөспірімге өзінің ойлағаны туралы ашық айтуға, ойлануға жәрдем беріңіз. Мәселенің, қиындықтың уақытша екендігі туралы нақтылап айтыңыз – оның сезімдері күшті, мәселелері ауыр екендігін қабылдаңыз – сізге сенгендіктен, қалай, немен жәрдем бере аласыз – осыны баладан сұраңыз. Осы жағдайда оған тағы кімдер жәрдем бере алады – бұны да баладан сұрап алыңыз.
