Бала тілін дамытуда психологтың рөлі

Бала тілін дамытуда психологтың рөлі

Қазіргі уақытта дұрыс сөйлеу мен танымдық бұзылулар өте өзекті мәселе болып келеді. Жыл сайын танымдық пен тілдік салада әртүрлі ауытқулары бар балалардың саны өсуде.

Адамның толыққанды өмір сүруі, қоғамда табысты болуы – көбіне оның сөйлеу, қарым-қатынас жасау коммуникативтік дағдыларымен тікелей байланысты болады. Адам үшін өмірлік маңыздысы толық, анық өз ойын жеткізе білу, ал оның жан-жақты дамуы мен әлеуметтенуіне қажеттісі көпшілік алдында еркін сөйлеу, әңгіме жүргізу, қолдау көрсету болып табылады.

Қазіргі балабақша мен білім ордаларында тілінде ақауы бар және психологиялық өзгерістер бар балалар көп кездеседі. Балалардың тіл кемшілігін түзетуде, сөздік қорын жетілдіруде, олардың танымдық қабілетін, ақыл-ой дағдыларын түрлі жаттығулар, ойындар мен шығармашылық тапсырмалар арқылы жағдай жасау жолында тиімді инновациялық технологияларды қолдану болып табылады. Логопед пен психолог  жұмыстары тәрбиешінің ықпалымен өзара тығыз байланыста жүзеге асады.

Тілдік және психологиялық даму проблемасы бар балалардың  танымдық процесінің деңгейі, қарым-қатынас еркіндігі мен әрекеті жас ерекшелік нормасынан төмен болады. Эмоционалды тұрғыдан қарағанда төмендегідей ерекшеліктер байқалады:  қозғыштықтың күшеюі,  ашуланшақтық пен жалпы артқа тартыншақтық,  тұйықтық, өкпелегіштік, жылай берушілік, көңіл-күйінің бірнеше рет құбылуы. Сондықтан да мұндай  балалар  психолог пен логопедтің назарында көп болады,түзету топтарына іріктеледі.  Бала екі жақты байланыста болады.  Балалармен  түзету және сөйлеу дағдысын қалыптастыруда педагог-психолог пен логопедтің ынтымақтастығы  оң әсерін тигізеді.

Ең маңызды әсер ата-аналарынан болады, себебі өз  баласының дамуы мен дұрыс тәрбие алуына  тікелей жауапты болып табылады. 

Түзету – дамытушылық қызметті диагностикалық, түзету – дамыту және алдын алу  арқылы  қалыптастырамыз. Өйткені  балалармен түзету және сөйлеу  жұмысын әртүрлі жүргізілген  ісшаралардың  нәтижелеріне жету мақсатында   бірізді  тұжырымдылық  байланысты негіздейді.  Оған  негіз болатын: дамыту және түзету  танымдық сала, сонымен қатар эмоционалдық ортаға бейімделуін жетілдіру болып табылады.Көрсетілген функциялар  түзету – білім беру процесінің  міндеттерін анықтауға көмектеседі.

Міндеттер жалпы диагностикалық, алдын – алу және түзету – логопедиялық  көмек  көрсетуге бағытталған.  Олар  балалардың психикалық  дамуы  мен тәрбиеленуінің  толыққанды болу үшін  жүзеге асырылады.  Оқыту баланың  тек қана  жеке  психикалық  процестерін жаттықтаруына  ғана емес (сөйлеу немесе  ойлау), ол  жалпы дамуына бағытталған. 

Психолог  пен  логопедтің  жеке және топтық қызметін анықтау үшін  төрт негізгі бағыт қалыптасқан:

1.     Баланың  денсаулығын сақтау  және психосоматикалық кемшіліктерін түзетуге арналған нақты әдістер мен ерекше тәсілдерді  енгізіп дамыту.

2.     Зияткерлік қызметті  қамтамасыз ету үшін психофизиологиялық функцияларды  қажетті деңгейге дейін дамыту: назар салу, есте сақтау, қабылдау, кеңістік бағдарды қалыптастыру, саусақ моторикасы, «көз – қол» жүйесінде фонематикалық дыбыстау мен артикуляциялық дыбыстауды үйлестіру, т.б.

3.     Танымдық әрекеттің жеке құрамын (компонентін) дамыту.

4.     Еркіндікті  қалыптастыру (өз қызметін жоспарлау мүмкіндігі)

Баланың  шаршауы, жүйке жүйесінің шалдығуы, ойлау жүйесіне жүктеме түсуінің қарқынша өсуінен  сақтау үшін біз логопед пен педагог-психолог бірлесе барлық балаларға арналған «тәуекел тобын» құрып, ортақтаса қызмет жасау керек. Сөйлеу және танымдық процестер  динамикасын дамытуда  оқу процесі қатысушыларының байланыса топтарда қызмет жасау қатынасы өзінің оң нәтижесін алып келді.

Осы байланыс  логопед пен педагог-психологтың үйлестіруші рөлі ретінде тек тілдік дағдысын дамыту  емес, сонымен қатар танымдық дамуы жетілгендіктен тиімді. Жоғарыда аталғандардың барлығы келесі кезең мектепке қадам басқанда бейімделу үшін қолайлы.  Сонымен қатар, балаға мектепке дейінгі ортада бейімделу,  оның әрі қарай оқуы мен дамуына көмек ретінде, тіл дамуының бұзылуын алдын алуда  психолог пен логопедтің бірлескен қызметі тиімді екеніне көзіміз жетті.

Балабақша мен түзету топтарына  келетін  тәрбиеленушілердің  сараптамасын келесідей қорытындылаймыз:

·        артикуляциясы жеткілікті қалыптасқан,  жалпы моторикасы дамыған;

·        айтылым және фонематикалық есту қабілеті қалыптасқан;

·        дыбыстау, буынға бөлу, сөзді талдау  дағдысы  бекітілген;

·        фонематикалық қабылдауы, назар салу, есте сақтау, логикалық ойлау жүйесі жеткілікті деңгейде дамыған;

·        баланың лексикасы байыған, нақтыланған, белсендірілген;

·        балалар  жай және күрделі сөйлемді еркін пайдалана алады;

·        ешқандай кері байланыссыз, тежелмей ортада еркін қарым-қатынасқа түсу қабілеті жетілген.

Сөйлеу және танымдық процестер  динамикасын дамытуда  оқу процесі қатысушыларының байланыса топтарда қызмет жасау қатынасы өзінің оң нәтижесін алып келді. Осы байланыс  логопед пен педагог-психологтың үйлестіруші рөлі ретінде тек тілдік дағдысын дамыту  емес, сонымен қатар танымдық дамуы жетілгендіктен тиімді. Жоғарыда аталғандардың барлығы келесі кезең мектепке қадам басқанда бейімделу үшін қолайлы.  Сонымен қатар, балаға мектепке дейінгі ортада бейімделу,  оның әрі қарай оқуы мен дамуына көмек ретінде, тіл дамуының бұзылуын алдын алуда  психолог пен логопедтің бірлескен қызметі тиімді екеніне көзіміз жетті.