?аза? тілі 10 сынып "Тілек айту".

К?ні: П?ні: ?аза? тілі Сыныбы: 10

Саба?ты? та?ырыбы : Тілек айту.

Саба?ты? ма?саты : білімділік – о?ушыларды т?рмысты? ?атынаста тілек айтуды ?йрету.Т?рбиелік – жастарды мейірімділікке т?рбиелеу; Дамытушылы?ы – іскерлік белсенділіктерін,ойлау ?абілетін ауызша ж?не жазбаша талдаулар ар?ылы дамыту,с?йлеу м?дениетін ?алыптыстыру.

Саба?ты? т?рі : Д?ст?рлі саба?

Саба?ты? ?дісі : с?ра?-жауап,шы?армашылы? іздену

Саба?ты? к?рнекілігі : тапсырмалар

П?наралы? байланыс : ?дебиет

Саба?ты? барысы : а) ?йымдастыру кезе?і :

Психологиялы? дайынды?.

К?ндей жадырап,

Айдай арайлап,

Ж?лдыздай жар?ырап,

Судай таза к??ілмен,

Б?гінгі саба?ымызды бастаймыз. С?ттілік тілеймін!

?) ?й тапсырмасын пысы?тау :

?йге берілген тапсырманы с?раймын. О?ушылар?а ?ткен тапсырма бойынша бірнеше с?ра?тар ?оямын.

С?з ?дебі дегеніміз не?

?леуметтік-т?рмысты? ?арым-?атынас деген не?

??гімелескенде адам ?зін ?алай ?стау керек?

К??іл айту с?здері.

К??іл айту?а байланысты ?аза? хал?ыны? ?дет-??рыптары

б) Жа?а саба?ты т?сіндіру.

Білім

Тілек дегеніміз не?

О?ушылар ?з ойларын айтады.

Тілек пен батаны? айырмашылы?ы ?андай?

Батадан г?рі тілекті кез келген адам айту?а тиіс бол?анды?тан ол к?пшілікті? к??іл-к?йін білдіретін ш??ыл ?олданысты? сипат?а ие.

табыс тілеу ма?сатында айтылатын ?ыс?а та?па? немесе ?ара с?зден ??рал?ан арнаулы с?здер бар. Риясыз а? к??ілден айтылатын ондай а?жарыл?ап с?здерді біз тілек деген жеке жанр?а топта?ан ж?н деп санаймыз.

Рас, б?л с?здер р?сімдік ??тты?таулар?а ?атты ??сайды. Тілекті? ал?ыспен де, ??тты?таумен де ?абысып та, табысып жататын т?стары бар, біра? оны? жанрлы? ерекшелігін даралап т?ратын ?асиеттері мол

Т?сіну

Халы? д?ст?рінде жа?сы ниет, а? тілеуді білдіретін этикет с?здер ?аншама?! Этикет с?здер молы?ынн ешбір тіл зиян к?ріп, зардап шекпейді.Ондай с?з орамдарыны? елеусіз ж?ргендерін ескеріп, ескісін жа?артып отырса?, с?йлеу этикетін байытып, бояу на?ышын ??былта т?серіміз аны?. ?ырман басына келгенде «?ырман тасысын!», «?ызыл к?бейсін!» дейді. Шопан?а: «Ба?ар к?бейсін!», «К?гені? ?озылы болсын!». Этикет ?дептілікті, сыпайлы?ты а??артумен ?оса тілге тиек те болады. «?р елді? салты бас?а» бір елде бар этикет екінші елде кездеспейді. Бір елден екінші елге с?з ауысуы сия?ты этикет ауысуы м?мкін. ?андай халы? болмасын ?зінде жо?ты екніші елден алуы м?мкін. К?птеген м?дениетті елдерде «Ас д?мді болсын!», «Т?беті?із ашылсын!» деп тілек айтады.

А? тілек ал?ыс-батаны? е? ?ыс?а да ?арабайыр т?рі, келте сілемі, д?лірек айт?анда д?ні деуге болады. Ал, біз ел аузында ежелден айтылып келе жат?ан тілек деген с?зге ?ылыми жа?а ма?ына беріп, жанрды? атауы етіп ?олданып отырмыз. Алдымен тілек пен батаны? ерекшеліктерін айта кетейік. А? батаны екіні? бірі емес, тек ?ана батаг?й а?са?ал ал?алы топты? атынан ?алыптас?ан формулалы ?ле?ді пайдалана отырып беретін болса, керісінше кез келген ?арапайым адам ?андай бір істі? ?стіне тап келгенде о? ниетін білдіру ма?сатында жаттап ал?ан тілек с?здерін есіне т?сіріп, шама-шар?ынша айтатын ?дет бар. Батаны? к?лемі нед?уір ?лкен, ??рылымы к?рделі болса, тілекті? к?лемі ?ыс?а, бір-екі жолдан ??рал?ан ыр?а?ты ?ара с?з, немесе та?па?тан т?рады. Бата ая?тал?анда ?алы? ?ауым бір ауыздан «?умин. Айт?аны?ыз келсін!» деген с?здерді айтып ?ошамет-?олдау білдірсе, а? тілекті естіген адам о?ан ?арымта жауап ?айтарып, к??іл-к?йін жедел білдіруі тиіс. Бір с?збен айт?анда, тілек екі адамны? диалогі ретінде орындалады. Мысалы, айтыл?ан а? тілекті ?абыл алушы «Айт?аны?ыз келсін», «Аузы?а май, асты?а тай», «?з басы?а да сол келсін», «??дайды? ??ла?ына шалынсын», «Алла разы болсын» деген да?дылы жауаптарды береді.

Тілек т?ра?ты ?айталанатын ?аса? тіркестерден ??ралады. Оны? ма?ынасы сол ат?арылып жат?ан іспен тікелей ?йлесіп т?рады. Мысалы, ауыл жа?а ж?р?а ?он?анда «?оныс жайлы, кереге басы майлы болсын», жолаушы сапар?а аттан?анда «Жолы? болсын, жолдасы? ?ыдыр болсын», а?шы?а «?анжы?а? ?анды болсын», шам жа??ан бала?а «К?зі?ні? оты жансын. Бала?ны? аты – Та?жары? болсын» т.б тілектерді айту д?ст?рге айнал?ан.

?олдану

1 ж?п. М?тінді о?ып, талдау. ??тты?тау с?здер жазу.

??тты?тау

Адамдар бір-біріні? ?міріндегі ?уанышты о?и?аны б?лісіп,??тты?тап жатады.??тты?тау с?здер –эмоция,экспрессия?а аса бай.?азіргі ?мірімізде ?уанышты о?и?аларды? ?о?амды? м?ні басым.Той иесі ?з ?уанышын тек а?айын, ауылдастарымен ?ана емес ?ызметтестерімен де б?ліседі.Кейбір мерейлі с?ттер:мерейтой,жастарды? некесін за?дастыру с?ті,баланы? туу туралы ку?лігін тапсыру,бала т?сауын кесу,т.б.р?сімдер халы?ты? мерекелермен т?стас келіп,б?кіл ж?ртшылы?ты? к?з алдында ?туі м?мкін.М?ндайда «?за?ынан с?йіндірсін!», «Той-той?а ?лассын!», «Тойдан кенде ?ылмасын!», «?адамы?а г?л бітсін!» т.б тілектер айтылады.

2 ж?п. М?тінді о?ып, талдау. Тілек с?здер жазу.

Тілек айту

?аза? тілі ?андай с?тте болсын адамны? к??іліне ?анат бітіретін адал ниет,жа?сы тілекті білдіретін алуан т?рлі с?з орамына бай.Жа?ындарымен ?ауыш?анда: «Туысы? келіп,к?зайым болды? ба?»деп жатса,шаруа адамыны? е?бектеніп жат?ан с?тіне тура келсе: «Ба?ар к?бейсін!», «?ырман толсын!» т.б.тілектер айтылады.Алыс сапарда ж?рген жан?а «Алла жар болсын!», «?ызыр жолдас болсын!»деген с?здер арналса,ойластыр?ан іске кірісейін деген жан?а «Ниеті? ?абыл болсын!», «С?тін салсын»деген демеу с?здер айтылып жатады.

Талдау

1 о?ушы

Бірінші - ?за? жасты ?мірлі бол,
Екінші-тіл мен к?зден аман бол,
?шінші-берекелі, беделді бол,
Т?ртінші-арыстандай айбатты бол,
Бесінші-а?ылды, ?айратты бол.
Алтыншы - ?нерлі бол.

2 о?ушы

Жылдары?ыз жемісті
Айлары?ыз арайлы
К?ндері?із к??ілді
Са?аттары?ыз с?тті
Минуттары?ыз м?нді болсын

3 о?ушы

Тілеймін б?л ?мірде ба?ыт са?ан,
Тілеймін талмас ?анат, ас?а? арман.
М?ртебе? биік болып ?р?ашанда
К?рейін сені достым за??арлардан!

4 о?ушы

К?лдей к??іл тілеймін таусылмайтын,
?зендей ?мір болсын сар?ылмайтын.
Аспаны? айлы т?ндей ашы? болсын,
Д?шпаны? бір ?зі?нен ?ашы? болсын.
Айта берсек тілек к?п таусылмайтын,
Жаза берсек ?алам к?п майыспайтын.
Ж?ректегітілекті?ле?менен
Жеткіземін мен са?аншынк??ілмен!

Жина?тау

Жатты?умен ж?мыс: 172-тапсырма. Тілек с?здерді? м?н-ма?ынасы жайлы айту. Тілек с?здерді к?шіріп жазып, ?андай жа?даятта айтылатынна ма?ыналы? т?сінік беру.

173-тапсырма. М?тінді к?шіріп жазу. Сыба?а дегеніміз не?

Ж?ппен ж?мыс: 1-ж?п. «Сыба?а» деген с?зге фонетикалы? талдау жасау.

2-ж?п.«Мейман» деген с?зге фонетикалы? талдау жасау.

1 с?йлемді с?йлем м?шесіне талдау.

174 тапсырма. М?тінді о?ып, тілек с?зіні? ?зіндік ерекшелігін айту.

Шы?армашылы? ж?мыс. 175 тапсырма.

Ба?а

-Нені білдік?

-Нені ?йрендік?

-Нені білуіміз керек?

Т?йін: ?р адамны? ?дептілігі оны? с?зінен, к?зінен, ?зінен бай?алады. Я?ни, иман ж?зді, ?депті адам к?ндей к?лімдеп,жары? д?ниедей жадырап с?йлейді, с?зі ар?ылы да ты?даушыны? есту сезімін с?йсіндіріп к??іліне н?р шашады. ?депті с?здер - а?ылдан шы??ан аялы с?здер. ?депке ?йреніп,?депті с?здерді айту?а жатты??ан

Ба?алау.?йге: 176-тапсырма.

Тілеймін к?ктем шуа?ын,

Тілеймін жазды? ?за?ын,

Тілеймін к?зді? жемісін,

Тілеймін ?ысты? ?арлысын.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«?аза? тілі 10 сынып "Тілек айту".»

Күні: Пәні: қазақ тілі Сыныбы: 10

Сабақтың тақырыбы : Көңіл айту.

Сабақтың мақсаты : білімділік – оқушыларды тұрмыстық қатынаста аралас-құраласы бар адамдардың қайғысына ортақтаса отырып, көңіл айту рәмін түсіндіру.тәрбиелік – жастарды мейірімділікке тәрбиелеу;

дамытушылығы – іскерлік белсенділіктерін,ойлау қабілетін ауызша және жазбаша талдаулар арқылы дамыту,сөйлеу мәдениетін қалыптыстыру.

Сабақтың түрі : Дәстүрлі сабақ

Сабақтың әдісі : сұрақ-жауап,шығармашылық іздену

Сабақтың көрнекілігі : семантикалық карта, деңгейлік тапсырма

Пәнаралық байланыс : әдебиет,тарих

Сабақтың барысы :

а) Ұйымдастыру кезеңі :

Психологиялық дайындық.Оқушылармен амандасу.

ә) Үй тапсырмасын пысықтау :

Үйге берілген тапсырманы сұраймын . Оқушыларға өткен тапсырма бойынша бірнеше сұрақтар қоямын.

Сөз әдебі дегеніміз не?

Әлеуметтік-тұрмыстық қарым-қатынас деген не?

Әңгімелескенде адам өзін қалай ұстау керек?

Құттықтау сөз қай кезде айтылады?

б) Жаңа сабақты түсіндіру.

Білім	Көңілдегеніміз не? «Көңіл» деген сөзге сөз тіркестері бар? көңіл қалу, көңіл қайту, көңіл айту, көңіл қалауы, көңіл көтеру, көңіл санасы, көңіл кірі, көңіл кешуі, көңіл жүгі, көңіл ашу, көңіл көзі, көңіл рахаты, көңіл бөлу, көңіл жұмбағы, көңілді тыю, көңілсіз құлақ, қара көңіл, ақ көңіл, қам көңіл, тоқ көңіл, жай көңіл, суынған көңіл, құс көңіл, қайғылы көңіл, есер көңіл, мазасыз көңіл, талапты көңіл, жаралы көңіл.
Түсіну	«Мағынаны түсіну». Көңілдің танымдық мүмкіндігі. Халқымызда көңілге байланысты «Көңіл көзі» «Көңіл айнасы» «Көңіл құсы» «Көңіл пырағы» «Көңілдәптері» тәрізді бірқатар тіркестер, қанатты сөздер баршылық. Мұның бәрі көңілдің танымдық мүмкіндігінің кең, түрлі қатпарлы, қырлы екенін танытады. Ал енді қазақта көп айтылатын «Көңіл қалу», «көңіл көтеру», «көңіл аулау», «көңіл кету», «көңіл қобалжуы», «көңіл ағаруы», «көңіл тазаруы», «көңіл шалқуы» деген сөздер, ұғымдар адам көңілінің түрлі күйінен көрініс беріп, бейсаналық психикалық халін де алдыңа жайып тастайды. Көңіл деп аталатын қуат адамның жүрегінде. Содан көңіл деген ұғымды жүрек деген ұғым ретінде қолданатындар, көңіл жүрек, діл ұғымдарымен ұштас дейтіндер де көп. Әйтеуір, адам денесіндегі барлық мүшелері осы көңілге бағынады. Біздің сезім мүшелеріміз арқылы алынған хабарлардың барлығы да көңілде, яғни, жүректе жиналып, адамға әсер етеді. Жалпы, адам ықыласының негізгі көрсеткіші – көңіл. Мұнан туатын қорытынды: көңіл – жүрек қалауы. Жүсіп Баласағұни айтады: «Кісі көңілі – түпсіз теңізбен тең», - деп. Дүние қалай үнемі үздіксіз алмасып тұрса, адам көңілі де сондай сәттерге толы. Хаққа ғашықтық, өмірдің жалғандығынан, өткіншілігінен түңілу –көңіл қалауының, таным-түсінігінің ерекше қалпы. Дәстүрлі қазақ ұғымында көңілге байланысты түсініктер көп. Ол ақын-жазушылардың шығармаларында жиі кездеседі.
Қолдану	Қазақтың көңіл айтуы. Біздің халқымызда атадан балаға мирас болып келе жатқан дәстүрлі ғұрыптық салттардың бірі – азалы адамды жұбату үшін қайғысына ортақтастығын білдіріп, көңіл айту. Ол сонымен бірге сыйластықты, жақындықты да танытады. Көңіл айтуда өлең де, қанатты сөздер де қолданылады.Қаза алдымен естіртіледі де ( Естірту)`, содан кейін К. а. басталады. К. а-ға жұбату жалғасады. Қазаға көңіл айтудың кең тараған түрлері: 1. «Тұяғы бүтін тұлпар жоқ, қанаты бүтін сұңқар жоқ. Болған іске болаттай берік бол!». 2. «Қарыс жерде қаза бар. Өзекті жерде өлім бар. Өлгенге – иман, қалғанға береке берсін!». 3. «Аққу ұшыпкөлге кетті. Ақсұңқар ұшып шөлге кетті. Ол адасып кеткен жоқ. Бәріміз баратын жерге кетті. Өлмейтін өмір жоқ, сынбайтын темір жоқ. Қайғыңа ортақпыз». 4. «Аллаһ Тағала алдынан жарылқасын. Жаны жәннатта болсын!». 5. «Топырағы торқа болсын, қазасы қайырлы болсын!». 6. «Арт жағына қайыр-берекесін берсін. Жасамаған жасын балаларына берсін!». 7. «Шетінеген нәресте ахиретте шапағатшы болсын!». 8. «Егілте бермей еліңді, буын бекем беліңді!». Қазақта ақын-жыраулардан қалған қазаға көңіл айтудың көптеген түрлері бар.
Талдау	Ғұрыптық салттардың бәрі өзара сабақтасып, адам ойын тереңнен тербеп, қайғысын сейілтетін филос. ойлы, ұтқыр сөздермен көркем жеткізіледі. Мысалы, Байдалы би Уәлидің кіші әйелі Айғанымға келіп көңіл айтқанда былай депті: «Үміт, сенім, тілек бар, қуантып, қуат алдырар. Жылау деген азап бар, қуартып отқа жандырар. Мен қайғыңды қозғағалы келгем жоқ, қайратыңды қозғағалы келдім». Ал Бөлтірік шешен қырғыз билеушісінің баласы қайтыс болғанында оған келіп былайша көңіл айтқан: «Аққу құсқа оқ тисе, қанатын суға тигізбес. Ақсүйекке оқ тисе, көршісіне сездірмес... Әлімдердің ақ сөзі, өлгеніңді тірілтіп, өшкеніңді жандырар. Дос көтерер өлімді, бекем бу, төрем, беліңді!». Қарашаш сұлу Жиренше үйде жоқта ауырып қаза болыпты. Әз Жәнібек хан «Жиреншеге 6із естірте алмаспыз, өзіне-өзі естіртсін, ешқайсың сездіріп қоймаңдар», - деп уәзірлерімен сөз байлап кояды. Бір күні Жиренше шешен елге қайта оралып ханның үйіне түсіп сәлемдесіп отырады. Хан Жиреншеге: - Ау, шешенім, әкесі өлген қалай болады?- депті. Жиренше шешен отырып: - Әкесі өлген асқар тауы құлағанмен бірдей болады, - депті. - Шешесіөлгенқалайболады? - Ағарбұлағысуалғанменбірдейболады. - Ағасыөлгенқалайболады? - Оңқанатықайрылғанменбірдейболады. - Інісіөлгенқалайболады? - Солқанатықайрылғанменбірдейболады. - Апа-қарындасыөлгенқалайболады? - Ұзынөрісіқысқарғанменбірдейболады. - Қатыныөлгенқалайболады? - Аһ!.. МеніңҚарашашымөлгенекенғой? - дейдіЖиренше. Олкүйініпқамшысынтаянғанда, қамшыныңсабыортасынаншартсыныпкетіпті. 1 оқушы 2 оқушы 3 оқушы Көрісу (дәстүр). «Кімдер екенін айырып болар емеспін, кезек – кезек келіп, мені құшақтап көрісіп жатыр»(Т.Әбдіков). Ет жақын туыс – туғандары, ата – аналары, басқа да сыйлас іліктері қайтыс болған адамдарға артта қалған жақын – жуықтары мен ағайындары (әйелдері) келіп марқұмның жақсы істері мен арманын айтып жылайды. «Көрісу» деген осы. Олар мұндайда «мені апа деп кім айтар?», «көз қырын салатын еді», «әдейі келіп сәлем беретін еді» деген сияқты арман сөздерін айтады. Көрісуші адамдар үй сыртынан жылап келеді. Мұны «дауыс» - дейді. Алыс – жақыннан не жаназаға не көңіл айтуға келген топтың әйелдер қауымы қосылып сөз қоспай бір зарлы әуенмен келеді. Мұны «қара дауыс» дейді. Мұндай дауыс жоқтау кезінде де қолданылады. Еліміздің оңтүстік жағында еркектер де дауыс салып кіреді, ал орталық жақтарда әйелдер ғана дауыс қылып келеді. 4 оқушы
Жинақтау	Жаттығумен жұмыс: 168-тапсырма. Мәтінді оқып, көңіл айту дәстүріне, ондағы айтылған сабырға шақыру, жұбату сөздерінің мән-мағынасына назар аудару. 169-тапсырма. Көп нүктенің орнына тиісті әріптерді қою. Жұппен жұмыс: 170-тапсырма. 1-жұп. 1.Көп нүктенің орнына керекті сөз және сөз тіркесін тауып сыңарын тауып жазу. 2. «Алтын» деген сөзге фонетикалық талдау жасау. 2-жұп.1.Мақал-мәтелдер мен қанатты сөздердің бірін тақырып етіп алып, шағын шығарма жазу. 2. «Мәдениеттілік» деген сөзге морфологиялық талдау жасау.
Баға	-Нені білдік? -Нені үйрендік? -Нені білуіміз керек? Түйін: Әр адамның әдептілігі оның сөзінен, көзінен, өзінен байқалады. Яғни, иман жүзді, әдепті адам күндей күлімдеп,жарық дүниедей жадырап сөйлейді, сөзі арқылы да тыңдаушының есту сезімін сүйсіндіріп көңіліне нәр шашады. Әдепті сөздер - ақылдан шыққан аялы сөздер. Әдепке үйреніп,әдепті сөздерді айтуға жаттыққан