"Бүкіл әлемдік экономика және әлемдік нарық"

Бүкіл әлемдік экономика және әлемдік нарық

1. Еркін сауда және капитал

2. Халықаралық валюта жүйесі

1. Еркін сауда және капитал

Капитал шығару – бұл ұлттық айналымнан капиталды шетке шығару, қазыргі дүниежүзілік шаруашылық пен халықаралық экономикалық қатынастардың маңызды нысаны.

Көп жақты және екі жақты ынтымақтастық үшін қолайлы жағдайлар жасау және осы бағытты келсімдеу мақсатында көптеген халықаралық, соның ішінде үкіметаралық және үкіметтік емес ұйымдар пайда болды.

Халықаралық ұйымдар сауда тосқауылдарын жою бойынша маңызды мәселелерді шешеді, мемлекеттер арасындағы кең тауар айналымына

және валюталардың тұрақталуына жәрдемдеседі, басқа да сыртқы сауда мәселерін қарастырады. Олар өзара тәуелді халықаралық ынтымақтастықтың күрделеніп келе жатқан сипатына жауап қайтару үшін және әр мемлекет пен оның субъектісіне халықаралық қызметке қатысудың өз мүмкіндіктерін пайдалануға жәрдемдесу мақсатында құрылған.

«Римдік шарттардың» күшіне енуінен бұрын Батыс Еуропада ЕЭЫҰ-дың (Еуропалық экономикалық ынтымақтастық ұйымы) барлық 17 мемлекеттерін қамтитын еркін сауда зонасын құру әрекеті сәтсіздікке ұшырады. Еуропалық еркін сауда ассоциясын (ЕФТА) құру туралы келісім бір жағынан, ЕЭЫ қарым-қатынасының жағдайын келіссөздерде жақсартуға жәрдемдесу үшін, ал басқа жағынан, он жыл бойы толық жұмыспен қамтылу және өмір деңгейін кедендерді ликвидациялау және өнеркәсіптік тауарларға көптеген шектеулер енгізу арқылы жақсартуды қамтамасыз ету үшін енді. ЕЭЫ-ға қарағанда сауданың кез-келген либерализациясы ұлттық кедендік автономдылықты сақтау арқылы жүзеге асыуы керек.

Еуропалық еркін сауда ассоциясы кең экономикалық және саяси интеграцияға ұмтылғандықтан, оның жеке құқықтық реттеулері жоқ және ол минимум мүшелерден құралады. Ең жоғарғы орган ЕФТА кеңесі болып табылады, онда әр елдің бір даусы болады. Бұл кеңес шарттардың қолданылуын және орындалуын бақылайды. Сонымен қатар ол қатысушы елдер ассоцияция мақсаттарын жүзеге асыруды қолдау үшін келесі қадамдарды жасау керек пе, соны тексереді. Бұдан басқа жеті тұрақты комитеттер бар (мысалы, сауда және кедендік эксперттер). ЕФТА секретариаты Женевада орналасқан. Оны бас директор мен оның орынбасары басқарады. ЕФТА-дан шығу өтінішті бергеннен кейін 12 ай оөткен соң ғана мүмкін.

Бірқатар елдер үшін ЕФТА Еуропалық одаққа кірудің бастапқы қадамы болады.

ІІ. Халықаралық валюта несие қатынастарды бөлу, айырбастау, тұтыну салаларына жатады. Өндіріс салаларынан еркін және төлем баланысында көрініс тапқан, халықаралық экономикалық қатынастардың барлық формаларының айақталғандығын білдіреді. Сонымен бір мезгілде олар салыстырмалы түрде дербес болып саналыды. Ұлттық экономикамен халықаралық экономикалық қатынастарын бүкіл жүйесіне кері әсерін тигізеді. Әлемдік валюта жүйесі, ұлттық экономиканың өзара тәуелділігінің күшейуімен әлемдік шаруашылық байланыстармен келісілген, ақша экономикалық қатынастарының жиынтығын білдіреді. Халық аралық еңбек бөлінісі тауарды өндіріс пен әртүрлі елдер арасындағы сыртқа сауда оның базасы болып саналады.

Әлемдік валюта жүйесінің құрамды элементтері:

• Халықаралық төлем құралдарының белгілі бір жиыны (ұлттық, шетелдік және ұжымдық халықаралық валюта):

• Валюта бағамы және валюта өлшемі (паритеті) мен еркін айналым жасаушылығын қоса алғандағы валюта айырбастау тәртібі;

• Халықаралық айналымда валюта төлем құралдары мен қамтамасыз етудің тетігі (механизмі) :

• Халықаралық есеп айырысу формалары мен валюта және алтынның халықаралық нарығының тәртібін ретке және жүйеге келтіру;

• Валюта қатынастарының тәртібін реттеуші, мемлекет аралық институттардың мәртебәсі;

• Әлем шаруашылығының сыртқы экономикалқық қызметі мен байланысты халықаралық есеп айырысу мен несие операцияларын жүзеге асырушы халықаралық және ұлттық банк мекемелерінің жүйесі.

Әлемдік валюта жүйесіндегі барлық төлем мен есеп айырысу операциялары аталмыш ұлттық валюта ақша бірлігінің бағасы басқа ел валюталарының ақша бірлігінде көрінетін валюта бағамдарының негізінде жасалған. Алғашқы беттегі валюта бағамы (курсы) алтын мен және оның құны мен, ұлттық валютаның алтын құрамымен, валюталарды пайдалану, арасындағы қарама-қайшылық тереңдей түседі. 60-шы жылдардың ортасында доллар стандарты капиталистік әлемдегі Батыс Европа мен Жапонияның пайдасына өзгеруші күштер ара-қатынасының сәйкес келушілігін доғарды, әлем экономикасындағы тұрақсыздық империалистік шиеленіс фокторына айналды. Бреттон-Вуд жүйесіндегі құрылымдық дағдарыс 1971-1973 жылдары оның барлық қағидаларының үзілуіне алып келді: доллардың алтынға бөлшектенуі тоқтатылды, алтынның ресми бағасы алынып тасталды, белгіленген бағамдар тәртібі еркін айналыстағы бағамдар мен ауыстырылды. Жаңа әлемдік валюта жүйесі алтынның демонитизациялануын белгілеген және валюталардың алтын өлшемдерін жойған алтын доллор стандартының күйреуі 1976 жылғы Ямай келісімімен заңдастырылды. «Қарыз алудың арнайы құқығы» валюта жүйесі негізінде жарияланды. Әрбір ел валюта бағамының тәртібін өздерінің қараулары бойынша таңдау құқығын алды. Валюта бағамдарының әр түрлі тәртіптеріндегі валюталар жүйесі қалыптасты. 1979 жылдан бастап әлемдік валюта жүйесі шеңберіндегі аймақтық деңгейде, өзінің есеп айырысу бірлігі ЕВРО енгізілді. толыққанды ұжымдық халықаралық валюта болып саналатын Евро Европалық валюта жүйесі (ЕВЖ) қызметін жүргізеді. Долладың өктемдігімен «ортақ нарықты» қорғау, Европалық валюта жүйесінің (ЕВЖ) негізгі мақсаты болып саналды. Қазіргі кезеңдігі әлем шаруашылығы байланыстардың қалыптасуы мен әлемдік валюта жүйесінің құрылуы аяқталып біткен жоқ және тұрақты жетілдірілу үстінде.