САБА?ТЫ? ТА?ЫРЫБЫ: НАРЫ? Ж?НЕ ?ЫЗМЕТ АТ?АРУ ЗА?ДАРЫ
МА?САТЫ:
Білімділік ма?саты: о?ушылар?а нары? ??ымын, элементтерін, т?рлерін т?сіндіріп, білімдерін пысы?тау ар?ылы, экономиканы озат ме?герген топты аны?тау;
Дамытушылы? ма?саты: о?ушыларды? білімге ??штарлы?ын арттыру, зияткерлік ?абілетін дамыту;
Т?рбиелік ма?саты: о?ушыларды ?йымшылды??а, экономикалы? сауаттылы??а, ?рбір істі саналы т?рде орындау?а т?рбиелеу
Саба?ты? т?рі: теориялы? саба?
Саба?ты? типі: аукцион саба?
Саба?ты? ?ткізілу ?дістері: т?сіндіру, баяндау, с?ра? жауап, талдау, жина?тау, ой ту?ызу, хабарлау
Саба?ты? к?рнекілігі: компьютер, интерактивті та?та, MS PowerPoin- та жасал?ан слайдтар, бал?а, гонг, ?рт?рлі купюралы? “те?гелер”.
Саба? барысы:
?й тапсырмасы бойынша о?ушыларды? білімін тексеру :
1.Білім аукционы
2.Эрудиттер сайысы
3.Та?дау табыс
Саба?ымызды? алдында білім сайысыны? ?діл эксперт м?шелерімен таныс болы?ыздар (эксперт м?шелерімен таныстыру)_____________________
Ендігі кезек о?ушыларда (?р топ ?з атымен, ?ранымен таныстырады)
1. БІЛІМ АУКЦИОНЫ
Аукцион шартымен таныс болы?ыздар.Б?гін аукционымызда сауда те?ге бірлігімен ж?ргізіледі. О?ушылар?а ?яшы?та жасырыл?ан с?ра?тардан ?ойылады, о?ушылар с?ра?тар?а жауап бере отырып, суреттерін де д?рыс табулары ?ажет. Д?рыс жауап беру ар?ылы топ ?з а?ша ?орын жинайды.
?зірше ?р топты? ?орында-3000 те?геден бар.Б?л бастап?ы капитал. ?з капиталы?ызды к?бейту ?з ?олдары?ызда.?яшы?та жасырыл?ан с?ра?тарды? бастап?ы ба?асы -200 те?ге.Топ капитаны ба?аны 200 те?геден жо?арылата алады.Ба?а к?рсеткіштері: 200,500, 1000, 2000 те?ге.Е? жо?ар?ы ба?а ?сын?ан со? с?ра? о?ылады.Егер д?рыс жауап айтылса, ба?а ??ны сол топ?а беріледі, ал ?ате жауап айтылса, онда топ капитаны сол а?шаны ?айтарады. Адам байлы?ыны? ішіндегі е? тамашасы білім деген екен шы?ыс ??ламасы ?бу Райхан ?л Бируни. Ендеше білім байлы?ы сауда?а т?сер аукционымызды бастайы?. Аукцион?а бірінші экономиканы? дамытушылары туралы с?ра?тар ?ойылады. Сауданы бастаймыз. Бастап?ы ба?а -200 те?ге. ?ай топ жо?ары ба?а береді? (?р топ ?здері ?сын?ан ба?аларын айтады) е? жо?ары ба?а?а с?ра? о?ылады. Д?рыс жауаптар берілген жа?дайда топ ?з ?орына ?пайдар ?осады.
2. ЭРУДИТТЕР САЙЫСЫ
Топтар шапша? т?рде берілген с?ра?тарды? жауабын айтуы тиіс. ?р топ?а берілген уа?ыт 1 мин. ?р бір д?рыс жауап ??ны -200 те?ге. С?ра?ты? жауабын білмеген жа?дайда «келесі» деп айту керек.Ендеше сайысты е? к?п капиталы бар топтан бастаймыз.Уа?ыт.
3. ТА?ДАУ ТАБЫС
?рбір топ ?тілген та?ырыптар бойынша с?ра?тар?а жауап береді. Бастап?ы ба?а -200 те?ге. ?ай топ жо?ары ба?а береді? (?р топ ?здері ?сын?ан ба?аларын айтады) е? жо?ары ба?а?а с?ра? о?ылады. Д?рыс жауаптар берілген жа?дайда топ ?з ?орына ?пайдар ?осады.
1.Экономиканы? тарихы та?ырыбына байланысты с?ра?тар:
Экономиканы? даму кезе?дері (Меркантилизм, физиократтар, марксизм, классикалы? саяси экономия, маржинализм, неоклассикалы? теория, кейнсианды?тар, институтционализм )
Экономикалы? теорияны? зерттеу ?дістері (?ылыми абстракция, талдау, жина?тау индукция, дедукция, логикалы? ?діс, экономикалы? математикалы? модельдер )
2.Меншік та?ырыбына байланысты с?ра?тар:
Жа?а та?ырыпты ме?герту
Жа?а саба?ты? та?ырыбы: НАРЫ? Ж?НЕ ?ЫЗМЕТ АТ?АРУ ЗА?ДАРЫ
Жа?а саба?та ?аралатын м?селелер:
1.Нары? ??ымы, т?рлері
2.Нары?ты? арты?шылы?ы, кемшілігі
3.Нары?ты? ат?аратын ?ызметтері
4.Нары? механизміні? элементтері
Нары? – б?л экономикалы? проблемаларды тиімді шешуді ?амтамасыз ететін тауарларды ?ндіру мен оларды а?ша к?мегімен айырбастау процесінде туындайтын экономикалы? ?арым-?атынастарды? жиынты?ы.
Нары? к?пжа?ты, оны? к?птеген аны?тамалары бар.
нары? с?раныс пен ?сынысты?, ?ндіруші мен т?тынушыны? ?зара ?рекеті;
нары?-экономиканы? іс- ?рекеттеріні? к?рделі механизмі;
нары? ел ішіндегі ж?не елдер арасында?ы айырбас айналымы
нары? – б?л ?дайы ?ндірісті? барлы? буынында: ?ндіру, б?лу, айырбастау, т?тыну ж?не сату мен сатып алу ар?ылы ж?зеге асырылатын ?йымды?- экономикалы? ?атыстарды? ж?йесі.
Нары?ты? субъектілеріне жататындар: сатушылар мен сатып алушылар (?й шаруашылы?ы, фирмалар, мекемелер мемлекет). Нары? объектілеріне жататындар: тауарлар мен а?шалар. Тауарлар?а жататындар: ?ндірілген ?нім, ?ндіріс факторлары (е?бек, жер, капитал) мен к?рсетілетін ?ызметтер
Нары? мынадай негізгі ?ызметтерді ат?арады:
- А?паратты? ?ызмет - нары? экономика жа?дайы туралы м?ліметтер таратады.Егер ?нім ?ндіру шы?ыны жо?ары болса, онда оны? ба?асы жо?ары болады,ал оны ешкім сатып ала алмайды ж?не болаша?та ол ?ндірілмейді, сонды?тан нары??а шы?ыстарын жабатын ба?а бойынша сатылатын ?німдер ?ана т?седі. Осы жа?дайларды? барлы?ы а?парат ар?ылы ж?зеге асады.
- Делдалды? ?ызмет – нары? жа?дайында т?тынушы ?зіне ?олайлы тауар сатушыны тауып, ?ндіруші (сатушы) ?зіне пайдалы тауарды алушыны та?дау?а м?мкіндік алады. Я?ни нары? ар?ылы ?ндірушілер мен т?тынушылар байланысы бекітіледі.
- Ба?а белгілеу ?ызметі – нары? ар?ылы ?німдер мен ?ызметтерге ба?а белгілеуге болады. Ба?а ?сыныс пен с?ранысты? ?серінен ауыт?ып отырады.
- Реттеушілік ?ызметі капиталды? пайдасыз салалардан пайдалы сала?а к?шуі ар?ылы болаша?ы мол салаларды? дамуына жа?дай жасайды. Я?ни нары? ар?ылы ?о?амды? ?ндірісті реттеуді іске асыруда нені, ?алай, кім ?шін деген с?ра?тар?а жауап береді.
- Сауыктырушы ?ызмет – нары? экономиканы тиімсіз, рентабельділігі т?мен фирмалардан «тазалау» ар?ылы оны сауыктырып отырады
Арты?шылы?ы
- ?згеретін жа?дайлар?а тез бейімделу ж?не икемделу;
- шы?ындарды азайту ж?не пайданы к?бейту ма?сатымен жа?а технологияларды оперативті ?олдану;
- шешім ?абылдауда, келісім жасауда ?ндірушілер мен т?тынушыларды? т?уелсіздігі;
- ?р т?рлі ?ажеттіліктерді керекті м?лшерде ж?не жо?ары сапамен ?ана?аттандыру ?абылеті.
Кемшіліктері
- нары? е?бек пен табыс?а ???ы?ты? кепіл бермейді;
- ж?мыссыздарды ?леуметтік ?ор?ауды ?амтамасыз етпейді
- тауарлар мен ?ызметтерді ?жымдас?ан т?рде ?ндіруге ынта тудырмайды;
. жарнама?а ?те к?п шы?ындарды талап етеді
??РЫЛЫМЫ ЖА?ЫНАН НАРЫ?ТЫ МЫНАДАЙ КРИТЕРИЙЛЕРГЕ Б?ЛУГЕ БОЛАДЫ:
Нары? ?атынастары объектілеріні? ат?аратын экономикалы? ?ызметі бойынша:
- игіліктер мен ?ызметтер нары?ы;
- ?ндіріс ??ралдарыны? нары?ы;
- ?ылыми- техникалы? ??ралдар нары?ы;
- ??нды ?а?аздар нары?ы;
- ж?мыс к?ші нары?ы.
Нары?тарды тауарлы топтар бойынша
- ?ндірістік ?ызметке ба?ытталатын тауарлар нары?ы;
- халы? т?тынатын тауарлар нары?ы;
- шикізат пен материалдар нары?ы.
Ке?естік критериі бойынша.
- айма?тар ішіндегі;
- айма?тар аралы?;
- республикалы?;
- республикааралы?;
?лемдік нары?тар
Б?секені? шектеулі д?режесі бойынша:
- монополиялы?;
- олигополиялы?;
- салааралы? нары?тар.
Нары? ?атынастарыны? субъектілері бойынша
- к?терме сауда нары?тары;
- б?лшек сауда нары?тары;
ауыл шаруашылы? ?німдерін мемлекеттік сатып алу нары?тары
Экономикада за?дылы?ты са?тау бойынша
- за?ды, ресми нары?тар;
за?ды емес, к?ле?келенген нары?тар
Нары?ты? ??рылымды? т?рлеріне байланысты:
Тауарлар мен ?ызметтер нары?ы
т?тыну заттарыны? нары?ы ?ызметтерді? нары?ы
технология
жобалы? -мердігерлік ж?мыстар
?ндіріс факторыны? нары?ы
жер нары?ы
е?бек нары?ы
капиталдар нары?ы
?аржы нары?ы
??нды ?а?аздар нары?ы
несие нары?тары
валюта
а?ша нары?тары
са?тандыру
Нары? механизміні? элементтері: ?сыныс, с?раныс, ба?а, б?секе.
С?раныс б?л а?шалай камтамасыз етілген т?тынушыны? ?ажеттілігі.
С?раныс за?ы – тауар ба?асы мен с?раныс к?лемі арасында?ы кері ?атынасты? к?рінісі, я?ни тауар?а ба?а т?мендегенде т?тынушы оны к?п м?лшерде сатып алады. Егер тауар?а ба?а ?ссе, о?ан деген с?раныс азаяды.
С?раныс ?исы?ы- б?л с?раныс за?ыны? графиктегі к?рінісі, я?ни б?л сызы?та?ы н?ктемелер белгілі бір уа?ытта?ы т?тынушыны? тауарды ?андай ба?амен ж?не ?анша м?лшерде сатып алатын м?мкіншіліктерін к?рсетеді
Нары?ты? с?раныс к?птеген факторларды? ?серімен ?алыптасады. С?раныс?а ба?адан бас?а да ?сер ететін факторлар:
- Т?тынушыларды? табысы. Табыс ?скен сайын т?тынушыларды? с?ранысы да ?седі.
- Т?тынушыларды? саны. Т?тынушылар саны молай?ан сайын с?раныс та ?седі.
- Т?тынушыларды? тал?амы
- Бірін бірі алмастыратын ж?не бірін - бірі толы?тыратын тауарларды? ба?аларыны? ?згеруі.
?сыныс б?л ?ндірушіні? ?з ?абілетіне ?арай ?ндіретін ж?не белгілі бір ба?ада ?сынатын ?німіні? саны.
?сыныс за?ы -тауарды? ба?асы мен ?сынатын тауар к?леміні? арасында?ы тура т?уелділік, я?ни тауарды? ба?асы ?ымбатта?ан сайын сатушыларды? сату ынтасы арта т?седі.
Тауарды? ба?асы мен ?сынатын тауар к?леміні? арасында?ы байланысты график т?рінде бейнелеуге болады оны ?сыныс ?исы?ы деп атайды.
?сыныс?а ба?адан бас?а да ба?адан бас?а да ?сер ететін факторлар:
- Ресурстарды? ба?асы. Ресурстар ба?асыны? ?суі ?сынысты? азаюына ?келеді.
- Технология. Технологияны? жетілдірілуі ?сынысты? ?суіне ?келеді.
- Бірін бірі алмастыратын ж?не бірін бірі толы?тыратын тауарларды? ба?асы.
- Б?секені? де?гейі
- Салы?тар ж?не субсидиялар. Салы? ставкасыны? ?суі ?сынысты? азаюына, субсидияны? берілуі – ?сынысты? ?суіне ?келеді.
С?раныс пен ?сынысты? ара ?атынасыны? ?згерістеріне байланысты ба?алар ?алыптасады. Те?дік ба?а – б?л с?раныс пен ?сынысты те?дестіретін, с?раныс пен ?сыныс ?исы?ыны? ?иылысуы ар?ылы пайда бол?ан ба?а.
Б?секе – нары? субъектілеріні? пайданы барынша ?л?айту?а, я?ни ?ойыл?ан ма?сатты ж?зеге асыру жолында ?ндірісті? аса ?олайлы жа?дайлары ?шін к?сіпкерлерді? ?зара к?рес ?атынастар ретінде к?рінетін экономикалы? жарысы.
Саба?ты бекіту тапсырмалары:
1.Аны?тамалар мен т?сініктерді? ж?птарын ??растыру. ?р бір д?рыс жауап ??ны -200 те?ге
2. Нары? с?зіне талдау жасау, я?ни берілген ?ріптерге экономикалы? термин с?здер жазу (е? к?п с?з тауып жаз?ан топ жо?ары ?пайды иеленеді)
3.Отанды? брендті жарнамалау
Шарты: О?ушылар ?здеріні? та?да?ан тауарларын жарнамалайды. Жарнамалар ?демі де ?ызы?ты ?имылдармен, ?ле?дермен шы?уы керек. Жарнама - 500 те?гемен есептеледі.
СЫЙЛЫ?ТАР АУКЦИОНЫ
Топтар жина?ан а?ша ?орын сыйлы?тар?а айырбастайды.Енді біз со??ы кезе? «СЫЙЛЫ?ТАР АУКЦИОНЫНА» к?шеміз. Аукцион?а сыйлы?тар ?ойылады. Жина?ан а?ша ?орын сыйлы?тар?а айырбастай аласыздар. ?р лотта ж?мба? жасырыл?ан, ж?мба?ты? жауабы д?рыс болса сыйлы? сіздікі. Бастап?ы ба?а - 200 те?ге. Кім жо?ары ба?а ?сынады. С?з кезегін сарапшылар?а береміз.(Же?іске жеткен команда аны?талады.)
Саба?ты ?орытындылау, ба?алау. Саба?ты о?ушыларды? жина?ан ?пайы бойынша ж?не смайлдар ар?ылы ба?алау.
та?йге псырма: Нары? т?рлеріне с?зж?мба? ??растыру, нары? ??ымына ?атысы бар 10 терминдік с?здіктерді жазып, т?сінігін айту
?дебиеттер
