Дәреснең темасы: « Хәл һәм аның төрләре. Урын хәле.»
Максат: укучыларны ң күзәтүчәлекләрен, фикерләү, чагыштыра белү сәләтләрен, сөйләм телләрен үстерү.
Бурычлар:
1. Җөмлә кисәкләре турында өйрәнгәннәрне искә төшерү.
2. Укучыларга х әлләр, хәлләрнең бирелешен аңлату, аларның төркемчәләргә бүленешен ачыклау.
3. Урын х әле. Укучыларга урын х әлен таба һәм аларга хас үзенчәлекләрне таный белергә өйрәнү өчен ярдәм итү.
Җөмлә кисәкләренең шә җ әрә агачы.
Җөмлә кисәкләре
Баш кис әкләр
Иярчен кисәкләр
Аныклагыч
Аергыч
Ия
Х әбәр
Тәмамлык
Модаль
кис әкләр
Х әл
Гади
ия
Тезм ә
ия
Фигыль
х әбәр
Исем
хәбәр
Туры
тәмамлык
Кыек
тәмамлык
Ти ңдәш
аергыч
Тиңдәш
т үгел
аергыч
Энд әш
сүзләр
Кереш
сүзләр
Тезм ә
фигыль
хәбәр
Кушма
фигыль
хәбәр
Гади
исем
х әбәр
Тезм ә
исем
хәбәр
Кушма
исем
хәбәр
Гади
фигыль
х әбәр
Хәлләр гаиләсе.
1. Балаларым! Басуыбыз эченд ә бер
хәзинә бар. Әмма кай җиренә
күмелгән икәнен белә алмадым. (Дәрдемәнд)
2.Хәзер миңа элеккегә караганда да иртәрәк
торырга туры килә. (А.Алиш)
3.Алдымда ак кар җәелгөн ялтырап, ап-ак
булып,
Энҗе-мәрҗәннәр чәчелгән өстенә вак-вак
булып . (Ш. Бабич )
4. Ләкин бу биш-алты сәгать миңа күз ачып
йому кадәрле дә тоелмады. (Г. Ибраһимов)
5. Агачлардан җанга ятыш әйбер ясар өчен,
ничәмә ничә корал кулланалар. (Ф.Яруллин)
6.Ял итәргә, тамакны туйдырыга
туктаган идек. (Г.Әпсәләмов)
7. Җиргә бассам арта егәрлегем,
Күккә баксам, иркен тын алам. (Э. Мөэминова)
8.Көн кичкә авышсада, үзенә күрә матурланып китте. (Х.Хәйруллин)
Урын х әле
Вакыт х әле
Рәвеш х әле
Күләм х әле
Сәбәп х әле
Максат х әле
Шарт х әле
Кире х әл
Х әл
Х әл һәм аның төрләре.
Урын хәле.
Урын х әлендә кунакта.
- Эш яки х әлнең урынын белдереп, кайда? кая? кайдан? сорауларының берсенә җавап була торган хәл урын хәле була.
Р әсемнәр буенча җ өмләләр төзергә. Анда урын хәлләре кертелергә тиеш.
Җөмл әләрдән чыгып хәлл әрне ң үзенчәлекләрен ачыклыйк.
т/с
Мисал өчен җ өмл әлә р.
1
Соравы
2
Эш яки хәлне кайсы яктан ачыклый?
3
Ничек белдерел ә?
4
5
Кошлар, никтер т үбәнтен
очалар.
Урманда кошларга игътибарлы
бул!
Торналар к өньякка китә
башладылар.
Машиналар кырдан ашлык
ташыйлар.
Батыр ди ңгезчеләр маякка таба
юл тоттылар.
Нәти җ ә.
- Урын х әле юнәлеш, чыгыш,урын-вакыт килешендәге исемнәр, урын рәвеше, шулай ук бәйлек (бәйлек сүз) белән килгән исемнәр ярдәмендә белдерелә.
Тест.
А. Татар телендә ничә җөмлә кисәге бар?
1. 4 җөмлә кисәге бар.
2. 5 җөмлә кисәге бар.
3. 6 җөмлә кисәге бар.
4. 7 җөмлә кисәге бар.
- А. Татар телендә ничә җөмлә кисәге бар? 1. 4 җөмлә кисәге бар. 2. 5 җөмлә кисәге бар. 3. 6 җөмлә кисәге бар. 4. 7 җөмлә кисәге бар.
- А. Татар телендә ничә җөмлә кисәге бар? 1. 4 җөмлә кисәге бар. 2. 5 җөмлә кисәге бар. 3. 6 җөмлә кисәге бар. 4. 7 җөмлә кисәге бар.
- А. Татар телендә ничә җөмлә кисәге бар? 1. 4 җөмлә кисәге бар. 2. 5 җөмлә кисәге бар. 3. 6 җөмлә кисәге бар. 4. 7 җөмлә кисәге бар.
- А. Татар телендә ничә җөмлә кисәге бар? 1. 4 җөмлә кисәге бар. 2. 5 җөмлә кисәге бар. 3. 6 җөмлә кисәге бар. 4. 7 җөмлә кисәге бар.
Б. Х әлләр ничә т өрг ә бүленә?
1. 5 т өрг ә бүленә.
2. 9 т өрг ә бүленә.
3. 8 т өрг ә бүленә.
4. 12 т өрг ә бүленә.
В . Юк, аңа тапшыра алмадым,
«Ялкын» редакциясендә
калдырдым. Калын хәре белән
бирелгән сүз нинди җөмлә
кисәге?
1. Урын х әле .
2. Тәмамлык.
3. Аергыч.
4. Ия.
- Б. Х әлләр ничә т өрг ә бүленә? 1. 5 т өрг ә бүленә. 2. 9 т өрг ә бүленә. 3. 8 т өрг ә бүленә. 4. 12 т өрг ә бүленә. В . Юк, аңа тапшыра алмадым, «Ялкын» редакциясендә калдырдым. Калын хәре белән бирелгән сүз нинди җөмлә кисәге? 1. Урын х әле . 2. Тәмамлык. 3. Аергыч. 4. Ия.
- Б. Х әлләр ничә т өрг ә бүленә? 1. 5 т өрг ә бүленә. 2. 9 т өрг ә бүленә. 3. 8 т өрг ә бүленә. 4. 12 т өрг ә бүленә. В . Юк, аңа тапшыра алмадым, «Ялкын» редакциясендә калдырдым. Калын хәре белән бирелгән сүз нинди җөмлә кисәге? 1. Урын х әле . 2. Тәмамлык. 3. Аергыч. 4. Ия.
- Б. Х әлләр ничә т өрг ә бүленә? 1. 5 т өрг ә бүленә. 2. 9 т өрг ә бүленә. 3. 8 т өрг ә бүленә. 4. 12 т өрг ә бүленә. В . Юк, аңа тапшыра алмадым, «Ялкын» редакциясендә калдырдым. Калын хәре белән бирелгән сүз нинди җөмлә кисәге? 1. Урын х әле . 2. Тәмамлык. 3. Аергыч. 4. Ия.
- Б. Х әлләр ничә т өрг ә бүленә? 1. 5 т өрг ә бүленә. 2. 9 т өрг ә бүленә. 3. 8 т өрг ә бүленә. 4. 12 т өрг ә бүленә. В . Юк, аңа тапшыра алмадым, «Ялкын» редакциясендә калдырдым. Калын хәре белән бирелгән сүз нинди җөмлә кисәге? 1. Урын х әле . 2. Тәмамлык. 3. Аергыч. 4. Ия.
Г. Урын х әле сораулары:
1. Кайда? Кайчан?
2. Күпме? Кая? Кайдан?
3. Кайда? Кая? Кайдан?
4. Кая? Ничек? Нигә
Д. Урын х әлләре нинди сүз төркемнәре
ярдәмендәбелдерелә?
1. Бары тик исемнәр белән генә.
2. Юнәлеш, чыгыш һәм урын-вакыт килешендәге исемнәр,
урын рәвеше, шулай ук бәйлек (бәйлек сүз) белән
3. Урын р әвеше белән генә.
4. Юнәлеш, чыгыш һәм урын-вакыт килешендәге исемнәр
белән генә.
