« Салтым – асыл ?азынам »

            К?ні:__________                                Сыныбы :__________

Та?ырыбы: « Салтым – асыл ?азынам »

Ма?саты:  О?ушыларды ?аза? хал?ыны? салт – д?ст?рлері мен ?дет – ??рпыны? т?рбиелік м?нін ??ындыру, баланы? бойына адамгершілік ?асиеттерін ?алыптастыру,  халы? ?негесін ?йрету.

К?рнекілігі: Интерактивтік та?та, слайд презентациясы.

Барысы :

       Ата салтым – асыл м?рам, арда?ым,

      Бабаларды? жал?астырар арманын.

      Сан ?асырда ?алпын б?збас ?адірім,

      ?ркенімді б?гінменен жал?адым.

      ?а?азымны? салт – д?ст?рі жа??ыр?ан,

      Т?лімді ой сына?ы, т?рбие к?зі ?алдыр?ан.

      Салт – д?ст?рді арда?тайы?, а?айын,

      ?аза? атты ?лкен, кіші, балдыр?ан.

?нерлі халы? – ?мірше? халы?,  ?аза?ты? ?дет – ??рпына, салт – д?ст?ріне ба?ыттал?ан “ Салтым  - асыл ?азынам ” атты ашы? т?рбие  са?атын бастаймыз.

Отбасы, т?рмыс д?ст?рі

     Т?рбие са?атымызды бастамас б?рын салт – д?ст?рлер туралы ?ыс?аша м?лімет беріп кетсек.                                 (1-слайд)

?аза ??рыптары

?аза? хал?ыны? салт-д?ст?рлері

Ислам та?лымы

Т?рбие д?ст?рі

Отау к?теру д?ст?рі

Наурыз д?ст?рі

Е?бек д?ст?рі

Отау к?теру д?ст?рі:  ?ыз к?ші, бет ашар, ша?ыра? к?теру.

Т?рбие д?ст?рі: бесікке салу, алтыба?ан.

Е?бек д?ст?рі: а?шылы?.

Отбасы, т?рмыс д?ст?рі: дастар?ан?а бата, б?йге, отпен аластау.

Ислам та?ылымы: ??рбан шалу.

?аза ??рыптары: д??а о?у.

Наурыз д?ст?рі:  наурызнама, наурыз к?ні, наурыз тойы.

Салт – д?ст?рлеріні? ішіндегі бала т?рбиесіне байланысты т?рбие д?ст?ріне то?талса?.

Т?рбие д?ст?рі. Салт – ?р ?лтты?, халы?ты? діні мен сеніміне, т?рмыс – тіршілігіне,  ?лтты? ??рылым ерекшелігіне с?йкес ?асырлар бойы жина?талып,  ?мірді? ?зі ту?ыз?ан ??рыптар т??ырыны? негізі. ?аза?ты? бірнеше салттарын атап ?тсек.

1 – о?ушы:  Шілдехана. Жа?а ту?ан н?рестені? ??рметіне жасалатын ойын – сауы?, той. М?нда “ бала?ызды? бауы берік болсын ” дегендей ??тты болсын айтылады,  жастар жиналып, ?н салып,  домбыра тартып, ?ле?,  жыр айтады. “ Шілдехана?а ” ша?ырумен де, ша?ырусыз да бара береді.  Шілдехана  - ?мірге адам келгеніні? ж?не о?ан ?уануды? бір белгісі.  Бала ту?аннан кейін жан – жа?та?ы жа?ындар?а с?йіншіге ат шаптырады.

2 – о?ушы:  Кіндік кесер. Н?ресте ту?ан с?тте оны? кіндігін кесетін ?йелдер ( кіндік шешесі ) дайын т?рады.  Кіндік кесу – м?ртебелі, абыройлы іс. Байыпты ?желерді? шешімімен кіндік кескен ?йелге «кіндік кесер» к?десі беріледі. Б?л да жолы б?лек к?де. Кейін де «кіндік шеше» деп аталатын ?лгі ?йел сол баланы? анасы есепті ??рметке ие болады. Кіндік баласын оны? ?з анасынан кем санамауы керек.

3 – о?ушы:  Бесікке салу. Жа?а ту?ан баланы бесікке салу. Бесік ?асиетті,  киелі,  ??тты м?лік, с?биді? алтын ?ясы болып есептеледі. Бесікті ?аза?ты? ??рмет т?туы соншалы?, кейде атасы жат?ан бесікке немерелері жат?ан.  ?аза?ты? ту?ан жерді алтын бесікке те?еуі де бесікті арда?таудан шы??ан. Бала?а деген ана махаббаты “Бесік жырлары” ар?ылы берілген.

4 – о?ушы:  ?ыр?ынан шы?ару.  Баланы? ту?анына ?ыры? к?н тол?ан со? оны ыдыс?а ?ыры? ?асы? су ??йып шомылдырады.  Б?л  ресми д?ст?р. О?ан ?лкен ?желер,  ?йелдер ?атысады,  к?де беріледі,  дастар?ан жайылады. С?биді? ?арыншашы алынып, оны с?биді? ?зіні? киіміне мата?а орап тігіп ?ояды. ?ыр?ынан шы?ару салты с?биді? жан-ж?йесіні? ?алыптасып дені сау болып ?суіне деген а? тілектен шы??ан. Осы жерде «?ыр?ы» деген с?зге м?н беру керек. ?айтыс бол?ан адамны? да «?ыр?ы» беріледі. М?ны шатастырып алу?а болмайды.

5-о?ушы: Т?сау кесер. Т?сау кесу-бала ?аз т?рып ж?ре баста?анда жасалатын салт-д?ст?р. Б?л д?ст?р бала ??ламай,  ая?ын тез басып ж?ріп кетсін деген тілекпен жасалып,  мынадый тілек айтылады.

     ?аз-?аз, балам, ?аз балам.

     ?адам басса? м?з болам.

     К?рмеуі?ді шешейін.

     Т?сауы?ды кесейін.

    ?аз-?аз, балам, ?аз балам.

    То?ымы?ды жаз балам.

    ?адамы?ды ?арайы?.

    Бас?аны?ды санайы?.

    ?аз-?аз балам, ж?ре ?ой.

    Балтыры?ды т?ре ?ой!                                

М??алім:  ??рып- ?аза?ты? ?мір салты, ?рен салты т.б ?олдану мен д?ріптеуді ??рып дейміз. ?аза? хал?ында ?алыптас?ан бірнеше ??рыптар:

6-о?ушы:  Ат ?ою(??рып). ?аза? хал?ы жа?а ту?ан с?биге жа?сы есімдер мен ?йгілі адамдарды? атын ?ой?ан. Сонымен бірге бала есімін беделді кісілерге ?ой?ызып батасын ал?ан.  ?аза?та бала?а ат ?оюды? жолы мен с?ттері ?те к?п.  Наурыз айында туса Наурызбай, туа берсе ?лболсын,  ?лту, ?лмекен деп ?оятын бол?ан.

7-о?ушы:  Айдар (??рып). Балаларды? т?бет шашын ?зартып ?сіріп, монша? араластырып ?сіріп ?ояды. М?ны – айдар дейді. Б?рын ел б?л ??рыпты к?п ?олдан?ан. Мысалы,  Кенесарыны? інісі ата?ты Наурызбай батырды? ?зын айдары бол?ан. Б?л ??рып ер бала?а жасалады. С?билерге шаш орнына кекіл, т?лым да ?ойылады.                                                                        (2-слайд)

8-о?ушы.  Кекіл.(??рып). Жас балаларды? шашын ?старамен алып тастайды да ма?дайына бір ш?кім шаш ?алдырып, оны? жиегін тегістеп ?иып ?ояды. Оны «кекіл» дейді. Кекіл балалар?а жарасымды ажар береді.  Кекіл жыл?ыда да болады.

М??алім:  Д?ст?р-халы?ты?  атадан бала?а к?шіп,  жал?асып ж?не дамып отыратын тарихи ?леуметтік, м?дени-т?л?асыны?,  к?сіптік, салт-сана, ?деп-??рып,  мінез-??лы?, т?лім-т?рбие ж?не рухани іс-?рекеттер к?рінісі. ?аза?ты? бірнеше д?ст?рлерін атап ?тсек.

9-о?ушы:  Тыштырма (д?ст?р). С?биді бесікке салар кезде бесікті? т?бегі т?ратын тесіктен ??рт,  ірімшік, т?ттілер ?ткізіп «тыштыма, тыштыма» деп ырым жасайды ж?не оны «тыштырма» деп атайды. Тыштырманы ?йелдер ырым етіп б?лісіп, бала-ша?аларына ?лестіріп береді.

10-о?ушы.  Базарлы? (д?ст?р) – алыс сапар?а шы??ан адамдарды? жа?ындарына (жерлес,  к?рші-к?лем,  жас балалар?а, сыйлас адамдарына) ?келген сыйлы?ы.

11-о?ушы.  Бай?азы (д?ст?р)- балаларды?, жастарды? жа?а киімі ?шін берілетін а?шалай, заттай сый.

12-о?ушы. Тілашар (д?ст?р)-баласы 7 жас?а тол?ан со? жа?а киім кигізіп, о?у жабды?тарын дайындап,  ша?ын той ?ткізеді. М?ны «тілашар» тойы деп атайды.

13-о?ушы.  Жеті ата (д?ст?р). Хал?ымыз кейінгі ?рпа??а жеті атасын білуді міндеттегін. Олай болса жеті ат: Бала, ?ке,  Ата, Ар?ы ата,  Баба,  Т?п ата,  Тек ата.

14-о?ушы.  Асату (д?ст?р). Ет желініп бол?ан со? т?рде отыр?ан а?са?ал таба?та ?ал?ан етті жас балалар мен жігіттерге асатады. Б?л д?ст?рді «асату деп атайды» .                                     (3-слайд)

М??алім:

      Баталы ??л арылмас,

      Батасыз ??л жарымас.

  А? тілеуді? белгісі-бата. Ол жерде айтыла бермейтін рухани ??ым. Бата беру-б?л жа?сы д?ст?р. Бата с?з ?неріні? бір т?рі. «Бата» деген с?зді? ?зі бір істі? бастауы,  ашылуы,  кіріспесі дегенді білдіретін араб с?зі. М?сылмандарды? ?асиетті кітабы «??ранны?» с?зі бата  деген с?зден, я?ни «Фатиха» с?ресінен басталады. Батаны? ма?ынасына ?арай бірнеше т?рі бар.                                            

      Батаменен ел к?гереді,

      Жауынменен жер к?гереді, -  демекші бата беріледі.

15-о?ушы.           Бата

                     .Илла?и ??дая.

                      Тілегімді ?абыл ет.

                      Иманы?ды к?міл ет.

                      Тоза?ты? отынан са?та.

                      Пара?ор соттан са?та.

                      Ынтыма?сыз туыстан са?та.

                      ?ара ж?рек батылдан са?та.

                      Адамды ?адірлемес есерден са?та.

                      Татымсыз ?ызы?нан са?та.

                      ?айырымсыз жекжаттан са?та.

                      Жастары?да ?деп жо?,

                        ?лгені?е б?туа жо?.

                        ??р ай?ай, шат-ш?лекей да?нан са?та.

                        ?умин!

М??алім:

Ата д?ст?р абырой к?тергенге,

О, б?л с?здер с?йектен ?тер д?мде!

То?таламыз енді біз, ал халайы?,

?анатты с?з,  ма?ал мен м?телдерге.                            (4-слайд)

                  Ма?ал-м?тел даналы??а бастайды.

1.  Алыстан алты жасар бала келсе,

      Алпыста?ы шал с?лем беред.

2.   К?зден алыстаса, к??ілден де алыстар.

3.   Екі ?ош?арды? басы бір ?азанда піспес.

4.   Мектеп-кеме,  білім –те?із.

5.   Салтын с?ймеген- хал?ын с?ймейді.

6.   ?яда не к?рсе?, ?ш?анда соны ілерсі?.

7.   Ата-б?йтерек, бала-жапыра?.

8.  Тая? еттен ?теді, с?з с?йектен ?теді.

9.  Жеті ж?ртты? тілін біл,

     Жеті т?рлі білім біл.

10. Жа?сы с?з с?йіндіреді, жаман с?з к?йіндіреді.

М??алім:  ??рметті о?ушылар, б?гінгі бізді? саба?ымызды? ма?саты-заман ?згерсе де ?лтты? салт-д?ст?рімізді? к?нермейтіндігін еске алып,  ?лтты? м?раны ?айта жа??ырту. Б?гінгі т?рбие са?атымыз?а ?здірі?із ку? бол?ан д?ст?рлерді к?кейлері?ізге то?ып, саналары?ыз?а сі?іріп алса?ыздар арты? болмас.

«То?сан ауыз с?зді? тобы?тай т?йіні бар» демекші, салтын с?йген ?рбір жас ?рпа? болаша?та хал?ын с?йетін, еліне адал ?ызмет ететін, тіліні?, салт-д?ст?рлеріні? жанашыры болатынды?ына сенімдімін.

Елімізді? жар?ын болаша?ы сіздерді? ?олдары?ызда,  ??рметті о?ушылар!