Рациональное использование водных ресурсов играет огромную роль в создании материально-технической базы развития нашего государства. Особую актуальность приобретают вопросы разработки и совершенствования технологии доочистки сточных вод для нужд технического водоснабжения
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«Научная статья : Использование водных ресурсов»
Использование водных ресурсов
Бухарский филиал Ташкентского института ирригациии инженеров механизации сельского хозяйства, Узбекистан
Рациональное использование водных ресурсов играет огромную роль в создании материально-технической базы развития нашего государства. Особую актуальность приобретают вопросы разработки и совершенствования технологии доочистки сточных вод для нужд технического водоснабжения
Кенжаева М, Абдугафуров Ш.
SUG‘ORISH UCHUN SUV MANBALARI. SUV MANBALARI TURLARI VA ULARGA QO’YILADIGAN TALABLAR.
BARNAYEVA M.A., KENJAYEVA M., ABDUG’AFUROV Sh.
Suv manbasi sug‘orish tizimining asosiy qismi hisoblanib, ularning xususiyatlari sug‘orish tizimining ishiga katta ta’sir ko‘rsatadi.
Hozirgi kunda quyidagi suv manbalaridan foydalaniladi.
Daryo suv manbalari (O‘zbekistonda sug‘orish tizimlari suv manbasining 90% ini tashkil qiladi).
Suv havzalari (tabiiy ko‘llar, sun’iy suv omborlari).
Mahalliy oqova suv manbalari (yomg‘ir va qor suvlari).
Yer osti suvlari (sizot va artezian suvlari).
Chiqindi suv manbalari (kundalik turmushdan foydalanilgan chiqindi suvlar).
Ishlov berilgan dengiz suvlari.
Sug‘orish uchun ishlatiladigan suv manbalari o‘zlarining quyidagi xossalariga asosan qabul qilinadi va ular orqali manbaning sug‘orish qobiliyatlari belgilanadi:
Suvning sarf qiymati: Q = f (t).
Suvning hajm qiymati: V = f (t).
Suvning sifat tarkibi: YA, t0C, p.
Suvning sath qiymatlari: H = f (t).
Suvning sarf qiymatidan suv manbasining sug‘orishlik qobiliyati quyidagicha aniqlanadi:
w = Qqai h , ga, qmax
bu yerda Qcal -qabul qilingan hisobiy suv sarf qiymati, l/s; h -sug‘orish tizimining FIK; qmax -gidromodul grafigining salmoqlashtirilgan ordinata qiymati, l/s-ga.
Suv hajm qiymatidan suv manbasining sug‘orishlik qobiliyati quyidagicha aniqlanadi:
bu yerda Vcal -qabul qilingan hisobiy suv hajm qiymati, m3; M -sug‘oriladigan
3
ekinlarning o‘rtalashtirilgan mavsumiy sug‘orish me’yori, m /ga:
M= M1 'a 1 + M2 • a2 + ••• + Mn • anm3/ga
100 ’
bu yerda a -ekin maydonlarining foizi, (a 1 + a2 + ••• + an = 100%).
Suv manbasining sug‘orishlik qobiliyati suv manbasining suv rejimini boshqarish orqali, ya’ni suv sarfini va miqdorini ko‘paytirish orqali amalga oshiriladi. Bunda qishloq xo‘jaligi ekinlarining sug‘orish rejimini o‘zgartirish (qmax va M qiymatlarini kamaytirish),
ya’ni kam suv iste’molli ekinlarni yetishtirishni rejalashtirish, sug‘orish tizimining FIK qiymatini oshirish orqali bajarish mumkin.
Suv manbasining haqiqiy va hisobiy rejimini bilgan holda uni sug‘orish rejimi bilan solishtiriladi. Buning uchun Q = f (t) grafiklari chiziladi va grafiklarni ustma-ust qo‘yish suv manbasining suv sarfini, sug‘orish uchun kerak suv miqdorini aniqlash imkonini beradi (1Ы- rasm).
1-rasm. Suv manbasi (daryo) suv rejimining tahlili grafigi
Agar suv iste’moli suv manbasining hisobiy rejim grafigida yotishi «Q1» ko‘rinishda bo‘lsa, unda sug‘orish manbasining suv rejimini boshqarishning keragi yo‘q.
Agar suv iste’moli suv manbasining hisobiy rejim grafigida yotishi «Q2» ko‘rinishida bo‘lsa, ya’ni daryo gidrografi Q = f (t) sug‘orish ta’minot chizig‘i bilan mos kelmasa - ma’lum t0 vaqt
davomida ma’lum bir tadbirlar qoTlanilishi kerak bo‘ladi. Bu tadbirlar suv manbasining suv sarflari bilan sug‘orish suv sarfi rejimlarini bir- biriga moslashdan iborat bo‘ladi. Bu tadbirlar quyidagilar:
Suv omborlarini qurish (suv manbasining suv miqdorini ma’lum vaqt davomida boshqarishga qaratilgan tadbir).
Sug‘orish maydonlarining ko‘lami va gidromodul qiymatlarini o‘zgartirish.
Sug‘orish jarayonini mukammallashtirish (sug‘orish tarmog‘ining FIK qiymatini oshirish, sug‘orish texnikasini takomillashtirish)ga qaratilgan tadbirlar.
2-rasm. Daryoning rejimini suv omborlari yordamida boshqarish
Suv omborlarini qurish tadbirlari ba’zidaQrQ,ba’zidaQrholatlarida amalga oshiriladi.
Agar Vr har doim (yillik oqim hajmi bo‘yicha) Vw dan katta bo‘lsa
(VrVw), suv manbasining suv miqdori mavsumiy boshqariladi, ya’ni
sun’iy hosil qilinadigan suv omborning hajmi Vres =(0,2 - 0,7)• Vr hajmida loyihalanadi.
Agar, Vr Vw yoki Vrw bo‘lganda sun’iy hosil qilinadigan suv omborining hajmi Vres = (1,2 -1,5)• Vr qilib loyihalanadi.
Loyihalanadigan sun’iy suv omborlarining mavjud sxemalari 2- rasmda ko‘rsatilgan.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
Mirzayev S.Sh., Valiyev X.I., Salohiddinov A.T., “Suv resurslaridan mukammal foydalanish” Toshkent-2005 y.