И туган тел, И туган ил.
( ?д?би – музыкаль композиция авылым шагыйр?л?ре бел?н)
Ис?нмесез,х?ерле к?н, кадерле милл?т?шл?р – х?рм?тле кунаклар, туган телебез сагында торучы фидакарь укытучыларыбыз ??м укучылар!
“Туган тел”, “туган ил” с?зл?ре ??рвакыт берг?, аерылгысыз булып яши.К?ренекле д??л?т эшлеклесе,с?яс?тче, хокук ??м тел белгече Садри Максуди:”.безне? бер милл?т булып тора алуыбыз телебезне саклый алуыбызга б?йледер.Телебезне саклый алсак, бер милл?т булып тора алырбыз, ?г?р телебезне саклый алмасак, милл?тебезд?н м?хр?м булырбыз”, - диг?н язучы.
Газиз туган телебез турында й?зл?г?н шигырь,?ыр язылган.Алар ?рн?генд? укучыларыбыз матур, д?рес с?йл?рг?, фикерне т?г?л белдерерг?,?ор теллелекк? ?йр?н?.Телебезне? байлыгын,хикм?тен,язмышын а?ларга да н?къ мен? ?д?би ?с?рл?ребез,телебез ?????рл?ре ярд?м ит?. С?хн?д?н н?фис с?з бел?н чыгыш ясаганда, укучы ?зе д? к?пмедер д?р???д? шагыйрь кичерг?н хис бел?н яна ; ул с?зл?р тезеп кен? бармый, халык акылын,аны? с?нгатьч? фикерл?вен ты?лаучыга да ?иткер?.
“Ят телд? и? м?катд?с н?рс?л?рне ?йр?н? м?мкин т?гел”, -диг?н Садри Максуди. К??елд? бер ?мет яши:?з туган теленд? н?фис с?з с?йл?г?н, ?ыр ?ырлаган шигьри ?анлы бала,?ичшиксез, к??елле- нечк?,тойгылары-?ылы,? ?зе табигать матурлыгын ??м кешел?рд?ге г?з?л сыйфатларны к?р?-а?лый бел?че бай рухлы ш?хес булып ?сеп ?ит?р.
Безне? туган телебез- татар теле, зур тарихлы, бай ?ырлы, мо?лы тел ул.
Туган тел!??ркем ?чен д? газиз бу с?з. Туган йортыбызны?,туган авылыбызны?, туган илебезне? кадерле булуын без и? элек туган тел аша тоябыз. Безне хыялланырга ?йр?тк?н ?киятл?ребезне,тапкыр,?ор телле булырга ?йр?тк?н табышмак ??м м?кальл?ребезне,мо?лы ??м хисле итк?н ?ырларыбызны туган тел аша ишет?без.
Б?ек ш?хесл?ребез турында уйлыйбыз да:”Алар каян к?ч алган?”-дип куябыз. Ул к?ч-халыкта,туган ?ирд?, туган телд?. Ул к?ч –халык к?йл?ренд?,халык мо?нарында.
Галимн?ребез,язучыларыбыз татар теле турында нинди матур с?зл?р ?йтк?нн?р!"Бер?р кеше башка телне ?йр?нм?кче булса, башта ?з телен белсен,”- диг?н КАюм Насыйри.
“.Халыкны? и? зур байлыгы, и? кадерле рухи х?зин?се,?ичшиксез,аны? теле.Халык ?зене? телен,оста бакчачы кебек, яман ?илл?рд?н, р?химсез салкыннар куырудан саклап, ме? еллар буена ?стереп килг?н, аны ?злексез баетып,матурлап, и? тир?н фикерл?рен,и? нечк? хисл?рен д? а?лашылмаган бирер д?р???г? ?иткерг?н”,- диг?н Гом?р Б?широв.
Бик борынгы д?верл?рд?н,Болгар чорыннан ук татар халкы белемг? омтылган.Халкыбыз элек-элект?н бик м?гъриф?тле булган.? бит к?п еллар буена “татар халкы надан булган”диг?н фикер тудыралар.Юк, халкыбызны? ме? елдан артык вакыт бел?н ис?пл?нг?н язуы,бай ?д?би мирасы да бар.??р татар ?енд? китап изге ?йбер кебек кадерл?п сакланган.Татарда китапсыз ?й булмаган.? м?др?с?л?р халык к??елен? нур сиб?че, аны агартучы, д?рес юлга юн?лт?че уку йортлары булган.Русларны? 3000 кешесен? бер”школа” туры килс?,татарларда 100 кешег? бер м?др?с? булган.
ШагыйрьЗ?лф?т белеп кис?т?.?йе, без туган телебезне к?з карасыдай сакларга,а?а тугрылыклы булып, с?зл?рне бозмыйча,саф татар теленд? с?йл?шерг? тиешбез.Моны ист?н чыгармаска кир?к.Телебезне сакласак, халкыбыз да яш?р, авылыбыз да ч?ч?к атар.Авылым шагыйр?л?ре ?зл?рене? матур шигырьл?рен укыйлар.(Каипова Ф?взия Зарифовна,Курмакаева Роза Абдулхаковна).
Мен? быел б?ек ?и??г? 70 ел булачак, шул у?айдан мин сезг? бернич? с?з ?йтеп кит?р идем. Сугыш. Р?химсез ул. Б?тен д?нья малына алыштыргысыз к?пме ир –егетл?рне вакытсыз ?ир астына к?мде. Фашизм ?з юлында н?рс? очраганны барысын да ?имерде, юк ит?рг? тырышты.Мен? шул сугышта к?п кен? татар язучылары да катнаша. М.??лил,А.Алиш,Г.Кутуй, Ф. К?рим ?.б тик аларга насыйп булмый ?йл?неп кайтырга. Безне? авылдан дошманга каршы к?р?шк? 400г? якын ир-егет китк?н.Шуларны? 221е ил азатлыгы ?чен к?р?шт? ??лак булган. ? к?пме кешел?р гарипл?неп, гомер буе сызлап торган яралар бел?н кайттылар?
Тормышны? асты-?ск? китерг?н д??ш?тле елларны иск? т?шер? ветераннарга, сугыш басылуга 70 ел ?итеп барса да, ул й?р?кне телг?ли, - ди Ямашев Кяшаф абый. Гел очрашып торабыз.А?а да туры кил?1954 елны август аенда армияг? алалар. Яшь солдатлар курсаларын узгач, Венгрияг? озатыла.
Служба ?йб?т кен? барганда 1956 елны? 23 октябренд? Совет солдатларын Венгрияд?н куып чыгарыр ?чен сугыш ачалар.Кяшаф абый авиация гарнизонында зенитчылар артиллериясенд? була.Венгерларны? зур дивизиял?рен тар-мар иттек.Сугыш каты барды, к?п кеше ??лак булды,яраланучыларда к?п иде.?лел?рне ??м яралыларны ?зебезне? илг? самолётларда озата бардык.
Ми?а 1958 нче елда ?йг? ис?н -имин кайтырга насыйп булды.Сугыштан кайткач,медаль бел?н б?л?кл?ндем “За участие контрреволюционного мятежа в Венгрии”.
Просмотр содержимого документа
«"И туган тел, и туган ил"... »
И туган тел, И туган ил...
( әдәби – музыкаль композиция авылым шагыйрәләре белән)
Исәнмесез,хәерле көн, кадерле милләтәшләр – хөрмәтле кунаклар, туган телебез сагында торучы фидакарь укытучыларыбыз һәм укучылар!
“Туган тел”, “туган ил” сүзләре һәрвакыт бергә, аерылгысыз булып яши.Күренекле дәүләт эшлеклесе,сәясәтче, хокук һәм тел белгече Садри Максуди:”...безнең бер милләт булып тора алуыбыз телебезне саклый алуыбызга бәйледер.Телебезне саклый алсак, бер милләт булып тора алырбыз, әгәр телебезне саклый алмасак, милләтебездән мәхрүм булырбыз”, - дигән язучы.
Газиз туган телебез турында йөзләгән шигырь,җыр язылган.Алар үрнәгендә укучыларыбыз матур, дөрес сөйләргә, фикерне төгәл белдерергә,җор теллелеккә өйрәнә.Телебезнең байлыгын,хикмәтен,язмышын аңларга да нәкъ менә әдәби әсәрләребез,телебез җәүһәрләре ярдәм итә. Сәхнәдән нәфис сүз белән чыгыш ясаганда, укучы үзе дә күпмедер дәрәҗәдә шагыйрь кичергән хис белән яна ; ул сүзләр тезеп кенә бармый, халык акылын,аның сәнгатьчә фикерләвен тыңлаучыга да җиткерә.
“Ят телдә иң мөкатдәс нәрсәләрне өйрәнү мөмкин түгел”, -дигән Садри Максуди. Күңелдә бер өмет яши:үз туган телендә нәфис сүз сөйләгән, җыр җырлаган шигьри җанлы бала,һичшиксез, күңелле- нечкә,тойгылары-җылы,ә үзе табигать матурлыгын һәм кешеләрдәге гүзәл сыйфатларны күрә-аңлый белүче бай рухлы шәхес булып үсеп җитәр.
Безнең туган телебез- татар теле, зур тарихлы, бай җырлы, моңлы тел ул.
Туган тел!Һәркем өчен дә газиз бу сүз. Туган йортыбызның,туган авылыбызның , туган илебезнең кадерле булуын без иң элек туган тел аша тоябыз. Безне хыялланырга өйрәткән әкиятләребезне,тапкыр ,җор телле булырга өйрәткән табышмак һәм мәкальләребезне,моңлы һәм хисле иткән җырларыбызны туган тел аша ишетәбез.
Бөек шәхесләребез турында уйлыйбыз да:”Алар каян көч алган?”-дип куябыз. Ул көч-халыкта,туган җирдә, туган телдә... Ул көч –халык көйләрендә,халык моңнарында.
Галимнәребез,язучыларыбыз татар теле турында нинди матур сүзләр әйткәннәр!"Берәр кеше башка телне өйрәнмәкче булса, башта үз телен белсен,”- дигән КАюм Насыйри.
“...Халыкның иң зур байлыгы, иң кадерле рухи хәзинәсе,һичшиксез,аның теле.Халык үзенең телен,оста бакчачы кебек , яман җилләрдән , рәхимсез салкыннар куырудан саклап, мең еллар буена үстереп килгән, аны өзлексез баетып,матурлап, иң тирән фикерләрен,иң нечкә хисләрен дә аңлашылмаган бирер дәрәҗәгә җиткергән”,- дигән Гомәр Бәширов.
Бик борынгы дәверләрдән,Болгар чорыннан ук татар халкы белемгә омтылган.Халкыбыз элек-электән бик мәгърифәтле булган.Ә бит күп еллар буена “татар халкы надан булган”дигән фикер тудыралар.Юк, халкыбызның мең елдан артык вакыт белән исәпләнгән язуы,бай әдәби мирасы да бар.Һәр татар өендә китап изге әйбер кебек кадерләп сакланган.Татарда китапсыз өй булмаган.Ә мәдрәсәләр халык күңеленә нур сибүче, аны агартучы, дөрес юлга юнәлтүче уку йортлары булган.Русларның 3000 кешесенә бер”школа” туры килсә,татарларда 100 кешегә бер мәдрәсә булган.
ШагыйрьЗөлфәт белеп кисәтә.Әйе, без туган телебезне күз карасыдай сакларга,аңа тугрылыклы булып, сүзләрне бозмыйча,саф татар телендә сөйләшергә тиешбез.Моны истән чыгармаска кирәк.Телебезне сакласак, халкыбыз да яшәр, авылыбыз да чәчәк атар.Авылым шагыйрәләре үзләренең матур шигырьләрен укыйлар.(Каипова Фәвзия Зарифовна,Курмакаева Роза Абдулхаковна).
Менә быел бөек җиңүгә 70 ел булачак, шул уңайдан мин сезгә берничә сүз әйтеп китәр идем. Сугыш. Рәхимсез ул. Бөтен дөнья малына алыштыргысыз күпме ир –егетләрне вакытсыз җир астына күмде. Фашизм үз юлында нәрсә очраганны барысын да җимерде, юк итәргә тырышты.Менә шул сугышта күп кенә татар язучылары да катнаша. М.Җәлил,А.Алиш ,Г.Кутуй, Ф. Кәрим һ.б тик аларга насыйп булмый әйләнеп кайтырга. Безнең авылдан дошманга каршы көрәшкә 400гә якын ир-егет киткән.Шуларның 221е ил азатлыгы өчен көрәштә һәлак булган. Ә күпме кешеләр гарипләнеп, гомер буе сызлап торган яралар белән кайттылар?
Тормышның асты-өскә китергән дәһшәтле елларны искә төшерә ветераннарга, сугыш басылуга 70 ел җитеп барса да, ул йөрәкне телгәли, - ди Ямашев Кяшаф абый. Гел очрашып торабыз .Аңа да туры килә1954 елны август аенда армиягә алалар. Яшь солдатлар курсаларын узгач, Венгриягә озатыла.
Служба әйбәт кенә барганда 1956 елның 23 октябрендә Совет солдатларын Венгриядән куып чыгарыр өчен сугыш ачалар.Кяшаф абый авиация гарнизонында зенитчылар артиллериясендә була.Венгерларның зур дивизияләрен тар-мар иттек.Сугыш каты барды, күп кеше һәлак булды,яраланучыларда күп иде.Үлеләрне һәм яралыларны үзебезнең илгә самолётларда озата бардык.
Миңа 1958 нче елда өйгә исән -имин кайтырга насыйп булды.Сугыштан кайткач,медаль белән бүләкләндем “За участие контрреволюционного мятежа в Венгрии”.
