Просмотр содержимого документа
«Урок казахского языка "Антоним"»
Сабақтың тақырыбы: Сан есім. Уақыт.
Сабақтың мақсаты:
білімділік: Оқушыларға сан есім туралы жалпы түсінік беру, сан есімнің құрамдық, мағыналық түрлерімен таныстыру; Уақыт өлшемдері туралы білімдерін кеңейту, бекіту.
дамытушылық: тапсырма түрлері арқылы оқушылардың ойлау, есте сақтау, сөйлеу қабілеттерін дамыту; тапқырлық, ізденімпаздық қасиеттерін қалыптастыру.
тәрбиетлік: халық ауыз әдебиеті үлгілерін ала отырып, адамгершілікке, уақытты тиімді, үнемді қолдануға, салт-дәстүрлерін құрметтеуге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: дәстүрлі сабақ
Сабақтың типі: жаңа материалды түсіндіру
Сабақтың әдісі: 101 техникаәдіс-тәсілдері
Сабақтың көрнекілігі:шашу кәмпиттері, бекіту парағы, І деңгей үшін кеспе тапсырмасы, жұмбақ мәтіні.
-Балалар, біздің әр күніміз, әр сабағымыз-қуаныш. Әр қуанышқа кеңпейіл халқымыз шашу шашқан. Шашу-тілек, береке. Бір-бірімізге бақыт, қуаныш тілеп біз де шашу шашайық (шашу деп «кәмпит» шашылады, әрбір кәмпитте сұрақтар бар, сол сұрақтарға жауап беру керек)
- Көктемнің бірінші айы қандай?
- 8-ші наурыз қандай мереке?
-Наурыз мерекесі қашан тойланады?
- Ақпан айында неше күн?
-9-шы мамыр қандай мереке?
-Үстеудің неше түрі бар?
-Бүгін сәуірдің нешесі?
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау кезеңі.
Үстеу ережесін, 3 түрін қайталау; 113-бет 2-тапсырма
-Уақыттың ең кішкентай бөлігін немен өлшейді?(секунд)
-«Уақыт -алтыннан қымбат» деген мақалды қалай түсінесіңдер?
а) Сөздік жұмыс
Ал енді уақыт өлшемдерінің жаңа түрлерімен, жаңа сөздермен танысамыз:
дәуір-эпоха
ғасыр-век
сан-число
рет-порядок
есептік сан есім-количественное числительное
дәреже- категория
бірлік-единицы
ондық-десятки
жүздік-сотни
мыңдық-тысячи
-Берілген сөздермен сөз тіркесі, сөйлем құрастырамыз
Мысалы: жаңа дәуір, 1 ғасыр; Қазір-21-ші ғасыр. ....
ә) Жаңа материалды түсіндіру
- 1 ғасыр сөз тіркесіндегі сөздердің сөз табын анықтаймыз (сан есім+ зат есім)
Ереже (114-бет): Сан есім-сөз табы. Заттың саның, ретің білдіретін сөзді сан есім дейміз. Сан есім неше? қанша? нешінші? нешеу? деген сұрақтарға жауап береді. Сан есімдер құрамына қарай дара, күрделі болып бөлінеді. Дара сан есі бір сөзден тұрады, ал күрделі сан есім екі және одан да көп сөздерден тұрады.
Сан есімдермағынасына қарай бірнеше топқа бөлінеді. Бірінші топ- есептік сан есім. Есептік сан есім заттың жалпы санын білдіреді.Есептік сан есімдер дәрежесіне қарай бірлік, ондық, жүздік, мыңдық сандар деп бөлінеді.
-Ал, балалар, қазақтың мақалы «Білекті бірді жығар, білімді мыңды жығар» дейді. Жаңа білімімізді бекітейік.
ІІІ деңгей 1- тапсырма Мәтінді түсініп оқы.
2- тапсырма Сан есімнің құрамына бөлінуі бойынша «Өрмекші» кестесін құрастыру, мысал келтіру.
3- тапсырма Тақтада:
-Сан есімнің қандай мағыналық тобын
білеміз?
4- тапсырма Есептік сан есімнің
дәрежесіне қарай класстер жаса:
5- тапсырма Қателеспей бірлік, ондық, сан есімдерді тақтаға, дәптерге жазу; жүздік, мыңдық сан есімдерді ауызша атау (тақта алдында 4 оқушы); аталған сан есімдермен сөйлем құрастыру (ауызша).
ІІ деңгей 6- тапсырма «Картография» тәсілімен кестені толтыр:
... жыл
... ай
... жыл мезгілі
... күн
... күн
... сағат
... минут
... секунд
7- тапсырма «Балық сүйегі» кестесін толтыр
дара күрделі мыңдық бірлік жүздік ондық
Сан есімдер: 37, 5, 201, 2012, 9, 16
І деңгей Ойланып, сұрақтарға жауап тап (кеспе тапсырма)
12 айдың ішінде 30 саны ауысып отырады. Ал 28 саны қай айда кездеседі?
(Жауабы: барлық айда бар, ал 28 күн ақпанда ауысып келеді.)
Жазған кезде оңынан да, солынан да өзгермейтін сандарды жаз.
(Жауабы:1991, 202, 505....)
1 кг. тас ауыр ма, 1 кг. мақта ауыр ма? (Жауабы:бірдей)
Сан есімнен басталатын қазақтың ұлттық ойындарын ата.
(Жауабы: Алтыбақан, тоғызқұмалақ)
5. Бағалау
6. Үйге тапсырма беру. Сан есім, уақыт тақырыптарын қайталау, жұмбақ шешу: Әр ағаштың 12 бұтағы бар,
Әр бұтағында 30-дан жапырағы бар.
Жапырақтың бір жағы-ақ, бір жағы-қара.
(жауабы: жыл, ай, күн мен түн)
І деңгей- «Сан есім және оның балалары» деген тақырыпта өз ойыңнан ертегі құрастырып келу.
Задача № 1
В туристический лагерь прибыло 240 учеников из г. Москвы и Орла. Мальчиков среди прибывших было 125 человек, из которых 65 - москвичи. В числе учеников, прибывших из Орла, девочек было 53. Сколько всего учеников прибыло из Москвы?
Задача № 2
Сидя у окна вагона поезда мальчик стал считать телеграфные столбы. Он насчитал 10 столбов. Какое расстояние прошёл за это время поезд, если расстояние между столбами 50 м?
Задача № 3
Начертить прямоугольник, площадь которого равна 12 см, а периметр равен 26 см.
Задача № 4
Во сколько раз увеличится площадь квадрата, если каждую сторону его увеличить в 2 раза?
Задача № 5
Во сколько раз больше число, выраженное четырьмя единицами четвёртого разряда, чем число, выраженное четырьмя единицами первого разряда?
Задача № 6
Хоккейная команда провела три матча, забив в ворота противника всего 3 шайбы и пропустив 1 шайбу. Один из матчей она выиграла, другой свела вничью, а третий проиграла. С каким счётом закончился каждый матч?
Задача № 7
Сумма двух чисел 715. Одно число заканчивается нулём. Если этот нуль зачеркнуть, то получится второе число. Найди эти числа.
Задача № 8
Одни часы отстают на 25 минут, показывая 1 ч 50 мин. Какое время показывают другие часы, если они забегают на 15 мин?
Задача № 9
Напиши самое большое шестизначное число, все цифры которого различны.
Задача № 10
Расставь скобки так, чтобы равенство было верным: 15 - 35 + 5 : 4 = 5
Задача № 11
В шахматном турнире участвовали 7 человек. Каждый с каждым сыграл по одной партии. Сколько всего партий они сыграли?
Задача № 12
Площадь прямоугольника 91 кв. см. Длина одной из его сторон 13 см. Чему равна сумма всех сторон прямоугольника?
Задача № 13
Если Андреев даст Петрову 300 рублей, то денег у них станет поровну. На сколько у Андреева денег больше, чем у Петрова?
Задача № 14
Расставь в свободных клетках числа 2, 3, 4, 5, 6, 8 так, чтобы произведение чисел в каждом столбике и в каждой строке было равно 120. 20 1 15
Задача № 15
Во дворе ходят курочки и козочки, у всех вместе 44 ноги и 14 голов. Сколько курочек и козочек ходят во дворе?
Задача № 16
Москва основана в 1147 году. Сколько лет исполнилось Москве в 2009 году?
Задача № 17
Соня доходит от дома до школы за 12 минут, а её брат Алёша добегает до школы и обратно без остановки за 8 минут. Во сколько раз скорость Алёши больше, чем скорость Сони?
Задача № 18
Запиши число 111 четырьмя двойками.
Задача № 19
Поезд отправляется в 20-00. Лена хотела быть на вокзале за полчаса до отправления поезда. В какое время ей надо выйти из дома, если она идёт до трамвая 20 минут, едет на трамвае 15 минут и 5 минут идёт от трамвая до вокзала?
Задача № 20
12.Пассажир на такси ехал в село. По дороге он встретил 5 грузовиков и 3 легковых автомобиля. Сколько всего машин ехали в село?
Ответы к задачам олимпиады:
Ответ к задаче 1: 1) 240-125=115 девочек из Москвы и Орла 2) 115-53=62 девочек из Москвы 3) 65+62=127 детей из Москвы
Ответ к задаче 2: 50 х 9=450 (м)
Ответ к задаче 3: стороны прямоугольника 12 см и 1 см
Ответ к задаче 4: в 4 раза.
Ответ к задаче 5: 4000:4= 1000(раз)
Ответ к задаче 6: Пропущенная шайба была в проигранном матче. Этот матч закончился со счётом 0:1. Других пропущенных шайб не было. Значит, ничейный матч закончился со счётом 0:0 Выигранный матч закончился со счётом 3:0.
Ответ к задаче 7: 650+65=715
Ответ к задаче 8: 1 час 50 мин+25 мин= 2 часа15 мин 2 часа 15 мин+15 мин=2 часа 30мин
Ответ к задаче 9: 987654
Ответ к задаче 10: 15-(35+5):4=5
Ответ к задаче 11: 6х7=42
Ответ к задаче 12: 40 см
Ответ к задаче 13: на 600 рублей
Ответ к задаче 15: 8 козочек и 6 курочек
Ответ к задаче 16: 862
Ответ к задаче 17: в 3 раза
Ответ к задаче 18: 222:2=111
Ответ к задаче 19: 18 ч 50мин
Ответ к задаче 20: 1 машина-такси
Макатаев Мукагали
Казахский советский поэт и писатель, переводчик.
Родился 9 февраля 1931 года, село Карасаз, Нарынкольский район, Алматинская область.
Окончил среднюю школу. Работал секретарём аулсовета, заведующим красной юртой, работником комсомольских органов, литературным сотрудником районной газеты.
В 1954-1962 годах работал диктором на Казахском радио, учителем, в 1962-1972 годах — заведующим отделом газет «Социалистік Қазақстан», «Қазақ әдебиеті», журналов «Мәдениет және тұрмыс», «Жұлдыз», в 1972-1973 годах — литературным консультантом Союза писателей Казахстана.
Мукагали Макатаев родился в селе Карасаз Алма-атинской области, у подножия гор великого Хан-Тенгри. Закончил Литературный институт им. Горького. Автор книг «Жизнь-легенда», «Жизнь-река», «Реквием Моцарта», «Избранное». Песня на его стихи «Саржайляу» стала народной. Переводил на казахский русскую классику, зарубежную литературу, в том числе Уолта Уитмена, «Божественную комедию» Данте. Его имя ставят рядом с именами Абая, Ауэзова и других классиков казахской литературы. Лауреат Государственной премии Казахстана...Мукагали и его сверстники стали основной рабочей силой и заменили взрослых мужчин, ушедших на фронт. Они пасли скот и пахали землю, убирали урожай и молотили. Вместе с женщинами и стариками они считали себя ответственными за жизнь в тылу и очень гордились этим.
«Уже в двенадцать лет мы все могли: стоять у станков на заводе, если надо, водить обозы, защищать от обнаглевших волчьих стай овчарни аула, если надо, - размышляя о судьбе Мукагали Макатаева и детях военного времени, говорил его друг и собрат по перу Ануар Алимжанов. - Нам порою так хотелось спать, и так хотелось ощутить прохладное прикосновение к телу свежей, чистой ситцевой рубашки.
Но времени для сна не хватало, а белый ситец заменяла баранья шкура, выделанная и выскобленная руками бабушек...
Война и голод научили великой мудрости жизни - уметь отличать все съедобное: корни, листья, - уметь находить горный лук и щавель, уметь ценить вкус похожих на пуговки желтых корневищ подснежников, сваренных в кипятке и заправленных молоком... И ещё время научило нас терпению, умению ждать...
Мы умели до слез радоваться любому доброму слову, трудились, чувствуя себя счастливыми только потому, что были нужны людям, нужны своему аулу, своему колхозу. Доброта для нас была самым священным признаком человечности».
Мукагали Макатаев начал печататься в 1948 году. Известность ему принесла поэма «Аппасионата» (1962). Поэмы «Ильич» (1964) и «Мавр» (1970) были посвящены В. И. Ленину и К. Марксу. Поэтические сборники «Привет, друзья» (1966), «Ласточка моя» (1968), «Сердце моё» (1972), «Лебеди не спят» (1974), «Тепло жизни» (1975), «Поэма жизни» (1976), «Река жизни» (1978), «Биение сердца» (1-2 книги, 1982), «Шолпан» (1984) и другие вошли в золотой фонд казахской национальной поэзии. Прозаические произведения вошли в сборник под названием «Две ласточки» (1988). Многие стихи Макатаева положены на музыку.
Макатаев перевёл на казахский язык сонеты У. Шекспира (1970), стихи У. Уитмена (1969), поэму «Божественная комедия» Данте (1971) и другие.
В 2000 году Мукагали Макатаеву за сборник стихов «Аманат» правительством Казахстана была посмертно присуждена Государственная премия Республики Казахстан в области литературы, искусства и архитектуры.
В 2002 году ему был установлен бронзовый памятник в сквере на углу улиц Макатаева и Желтоксан
Источник: wikipedia
Биография[править | править вики-текст]
Окончил среднюю школу. Работал секретарём аулсовета, заведующим красной юртой, работником комсомольских органов, литературным сотрудником районной газеты.
В 1954-1962 годах работал диктором на Казахском радио, учителем, в 1962-1972 годах — заведующим отделом газет «Социалистік Қазақстан», «Қазақ әдебиеті», журналов «Мәдениет және тұрмыс», «Жұлдыз», в 1972-1973 годах — литературным консультантом Союза писателей Казахстана.[1]
Мукагали Макатаев родился в селе Карасаз Алма-атинской области, у подножия пика Хан-Тенгри. Закончил Литературный институт им. Горького. Автор книг «Жизнь-легенда», «Жизнь-река», «Реквием Моцарта», «Избранное». Песня на его стихи «Саржайляу» стала народной. Переводил на казахский русскую классику, зарубежную литературу, в том числе Уолта Уитмена, «Божественную комедию» Данте. Его имя ставят рядом с именами Абая, Ауэзова и других классиков казахской литературы. Лауреат Государственной премии Казахстана.
Мукагали и его сверстники стали основной рабочей силой и заменили взрослых мужчин, ушедших на фронт. Они пасли скот и пахали землю, убирали урожай и молотили. Вместе с женщинами и стариками они считали себя ответственными за жизнь в тылу и очень гордились этим.
«Уже в двенадцать лет мы все могли: стоять у станков на заводе, если надо, водить обозы, защищать от обнаглевших волчьих стай овчарни аула, если надо, — размышляя о судьбе Мукагали Макатаева и детях военного времени, говорил его друг и собрат по перу Ануар Алимжанов. — Нам порою так хотелось спать, и так хотелось ощутить прохладное прикосновение к телу свежей, чистой ситцевой рубашки.
Но времени для сна не хватало, а белый ситец заменяла баранья шкура, выделанная и выскобленная руками бабушек…
Война и голод научили великой мудрости жизни — уметь отличать все съедобное: корни, листья, — уметь находить горный лук и щавель, уметь ценить вкус похожих на пуговки желтых корневищ подснежников, сваренных в кипятке и заправленных молоком… И ещё время научило нас терпению, умению ждать…
Мы умели до слез радоваться любому доброму слову, трудились, чувствуя себя счастливыми только потому, что были нужны людям, нужны своему аулу, своему колхозу. Доброта для нас была самым священным признаком человечности».
Боль за своё рано повзрослевшее поколение навсегда осталась в сердце будущего поэта и пробудила в нем чувство сострадания ко всем осиротевшим детям. От имени своих сверстников, от имени всех сирот земли Мукагали Макатаев обратился к людям в поэме «Реквием Моцарта», написанной им незадолго до смерти:
Мы сироты Одни на свете. Мы — не взрослые и не дети; Нам не страшно И нам не больно. Шар земной Будто мяч футбольный. Не ругайте нас, одичалых, Нас, к любому делу пригодных, Нас, отчаявшихся, печальных, Нас, бессребреников голодных. Равнодушье преодолейте, Нашей болью переболейте. Нам обиду не наносите Жалких слез над нами не лейте.
Способность сострадать, сопереживать, творить добро, быть милосердным стала главным критерием поэта в оценке человека и лейтмотивом всего творчества. Для него жизненно важно было, чтобы строки «простые как жизнь», народ понял и полюбил.
Мукагали Макатаев прожил недолгую, но яркую творческую жизнь. Больше тридцати лет он провел в родном Карасазе. Последние десять лет его жизни, исключая два года учебы в Москве, в Литературном институте, прошли в Алматы. Друзья и современники ценили его оптимизм, жизнелюбие, постоянный поиск.
Где бы ему ни приходилось работать — секретарем аулсовета, заведующим «красной юртой», литературным сотрудником в районной газете, диктором Казахского радио, заведующим отделом в газетах «Социалистіқ Қазақстан» «Қазақ әдебиетi», журналах «Мәдениет және тұрмыс», «Жұлдыз», литературным консультантом в Союзе писателей — главным для него было как донести до читателя то, что переполняло его, не давало покоя.
Памятник Мукагали Макатаеву в Алматы. Июль, 2015 года
«Он искал слова, — писал Ануар Алимжанов, — которые бы полнее выражали смысл жизни, суть труда и дел нашего поколения. И он сумел найти такие слова. Добротой наполнены его строки, добротой и любовью к человеку».
Первые стихи семнадцатилетнего Мукагали увидели свет в 1948 году в газете «Советская граница», ведь родом он был из Нарынкольского приграничья. Стихи всегда полны упоминаний этих мест, и, смертельно больной, он просит отвезти его в родной аул в надежде, что спасти его может только родная земля.
Читатели узнали и почувствовали своего поэта по публикациям в газетах и журналах, по коллективному сборнику «Жастар жыры» («Песни молодости»), выпущенному в 1951 году. В 1962 году газета «Социалистiқ Қазақстан» опубликовала поэму «Аппассионата», которая принесла Макатаеву известность, и его имя пополнило ряд лучших казахских поэтов.
А вот первая книга стихов М.Макатаева вышла, когда ему было тридцать три и оставалось всего двенадцать лет жизни. Он очень много работал, даже тогда, когда был уже серьёзно болен и осознавал, что жить остается недолго. В своем дневнике он записал: «После всяких потрясений, и моральных, и материальных, оказался в больнице. Больница мне помогла. После долгой разлуки мы встретились с Поэзией, как влюбленные. Видать, соскучились друг без друга. В течение двух месяцев … написано около четырех тысяч стихотворных строк. Работал по совести, не думая, возьмется ли кто-нибудь опубликовать их». И действительно прижизненные его издания можно перечесть по пальцам одной руки: «Ласточка ты прилетела», «Мавр», «Дарига», «Когда спят лебеди». Одну из лучших своих книг «Жизнь — поэма» поэт подготовил, но не увидел вышедшей в свет. Когда в 1979 году в издательстве «Жазушы» вышла книга «Жизнь — озеро», а в 1984 году — «Шолпан», то стало очевидным: М.Макатаев не издал при жизни и половины написанного им. Это было трагедией для поэта, осознававшего свою творческую силу, своё место в национальной поэзии. Сердце Мукагали стало давать сбои.
В своё сорокалетие, в стихотворении «Ещё каких то двадцать лет» он просит у жизни такой или хотя бы десятилетней отсрочки для своего творчества. Последний период жизни совпадает со временем учебы в Москве на Высших литературных курсах. Он поднимается до вершин своей поэзии, но живется ему трудно. М.Макатаев много работает, а издают мало. В его произведениях усиливается трагическая нота любви к жизни, ко всему сущему. Поэт ушел из жизни, когда ему было всего 45, оставив в наследство грядущим поколениям свои многочисленные строки.
«Когда спят лебеди», «3дравствуйте, друзья!», «Милая моя ласточка», «Поющая душа», «Река жизни», «Шолпан», «С грузом в сердце», двухтомное издание стихотворений и поэм «Биение сердца» — все эти книги были изданы на родном поэту казахском языке. Так уж случилось, что первая книга стихов Мукагали Макатаева на русском языке вышла в свет спустя несколько лет после его смерти. В 1981 году был опубликован сборник «Зов души».
Частью творческого наследия поэта стали замечательные переводы, заслужившие самую высокую оценку литературной общественности Казахстана. К классическим образцам можно отнести его переводы «Листьев травы» У.Уитмена и «Божественной комедии» Данте, «Сонетов» Шекспира и русских поэтов А.Пушкина, Н.Некрасова, А.Блока. Мастерски переложенные на казахский язык, они стали достоянием родной поэзии. О переводе "Божественной комедии" Данте Алигьери коллега Макатаева Орынбай Жанайдаров написал: "Мукагали, переводя Данте, добавил к строке «Божественной комедии» два слога и знаменитые терцины рифмовал, не разделяя на перекрестную рифму. У Мукагали в терцинах-трехстишиях, из которых состоит поэма, рифмуются все три строки! В результате получился чеканный казахский стих! Стих, изумительный по своей структуре и слогу" (журнал "Простор", 2012, №2).
Мукагали Макатаев — яркая страница казахской поэзии 60-70 годов ХХ века. Поэт ворвался в литературу подобно огненной молнии, всех ослепив. Когда-то Рабиндранат Тагор сказал: «Нация обязана сделать всеобщим достоянием то, что у неё есть». Эти слова в полной мере должно отнести к творчеству поэта.
Он прожил бурную, полную лишений жизнь, его часто не понимали. Первый сборник стихов вышел только через тринадцать лет после поэтического дебюта, а переводов своих произведений на русский язык Мукагали так и не увидел. Поэт никогда не роптал на жизнь, потому что главным для него было творчество.
Слава к Мукагали Макатаеву пришла после смерти. Уникальным стало иллюстрированное издание «Божественной комедии» Данте в его переводе. Поэтические сборники вошли в золотой фонд казахской поэзии. А нежные поэтические строки положены на музыку и звучат песнями. В эти же годы появились переводы стихов М.Макатаева на русский язык, сделанные О.Жанайдаровым и М.Курганцевым, Ю.Александровым и Л.Шашковой.
Творчество[править | править вики-текст]
Мукагали Макатаев начал печататься в 1948 году. Известность ему принесла поэма «Аппасионата» (1962). Поэмы «Ильич» (1964) и «Мавр» (1970) были посвящены В. И. Ленину и К. Марксу. Поэтические сборники «Привет, друзья» (1966), «Ласточка моя» (1968), «Сердце моё» (1972), «Лебеди не спят» (1974), «Тепло жизни» (1975), «Поэма жизни» (1976), «Река жизни» (1978), «Биение сердца» (1-2 книги, 1982), «Шолпан» (1984) и другие вошли в золотой фонд казахской национальной поэзии. Прозаические произведения вошли в сборник под названием «Две ласточки» (1988). Многие стихи Макатаева положены на музыку.[1]
Макатаев перевёл на казахский язык сонеты У. Шекспира (1970), стихи У. Уитмена (1969), поэму «Божественная комедия» Данте (1971) и другие[1].
Семья[править | править вики-текст]
Этот раздел статьи ещё не написан.
Согласно замыслу одного из участников Википедии, на этом месте должен располагаться специальный раздел. Вы можете помочь проекту, написав этот раздел.
Память[править | править вики-текст]
В 1981 году в Алматы его именем была названа улица, установлена мемориальная доска на доме, где он жил.
В 1985 году Союзом писателей Казахстана была учреждена литературная премия имени М. Макатаева.[1]
В 2000 году Мукагали Макатаеву за сборник стихов «Аманат» правительством Казахстана была посмертно присуждена Государственная премия Республики Казахстан в области литературы, искусства и архитектуры.[2]
В 2002 году ему был установлен бронзовый памятник в сквере на углу улиц Макатаева и Желтоксан[
БАБАЛАР ЕРЛІГІ – ҰРПАҚҚА ӨНЕГЕ
Аманқос Дарын Асқарбекұлы, 7-сынып оқушысы, Бейнеу лицейі,Бейнеу ауданы, Маңғыстау облысы Жетекшісі: Айсұлтанова Бағила Дүйсенбекқызы, тарих пәні мұғалімі
Жоспары: І. Кіріспе . Азаттық – бабалар аманаты. ІІ.Негізгі бөлім. Бабалар ерлігі-ұрпаққа өнеге. 1.Отансүйгіштік рух – қасиетті тірек. 2.Еркін елдің ертеңі – тағылымды тұлға.
ІІІ.Қорытынды: Ұлттың ортақ ұраны: Отан, тәуелсіздік, тұрақты даму
Сан ғасырлық тарихымызда мақтан тұтар, бүгінгіміз бен келешегіміз үшін ғибрат алар оқиғалар мен ел тағдырын өз тағдырынан биік қойған, ұлтының тұтастығын, жерінің бүтіндігін мұрат еткен қазақ батырлары, Отан алдындағы адал қызметінен үлгі алар ұлы тұлғалар аз болмаған. Сонау ғасырлар қойнауының қатпар-қатпар белесінен байқасақ, ежелден-ақ ру-тайпаларымыздың өз жерін еш жауға бастырмай, шыбын жанын шүберекке түйіп, қасық қаны қалғанша күрескен жауынгерлік істері бізге аманат болып жеткен. Қазақ халқының тарихына көз жіберсек, сонау Күлтегін, Білге қаған, Тоныкөктен бастап жерін, елін, тілін, ділін қорғауда¬ғы өшпес ерліктерге толы. Бесік жырынан басталатын ерлікке баулу дәстүрлері түркі халқына тән негізгі ырымдар.Халқымыз¬дың бойындағы отансүйгіштік құндылық-тарды ұрпақтан-ұрпақ¬қа беріліп отыр¬ған заңдылық тұрғысынан да қарауға болады. Бұған дәлел көне түркі зама¬нынан бастау алған патриоттық құн¬ды-лық Күлтегін жазбаларын¬да былай деп суреттеледі: “Елте¬ріс қағанның алғырлығы, еліне деген сүйіспеншілігі Күлтегіннің қанына ана сүтімен сіңді” – деген көне жазу қазақ халқының бойындағы ұлттық патрио¬тизм сезімдері бүгін ғана пайда болған жоқ, ол ежелден-ақ туындап, дамып келе жатқан қасиет деуге болатын¬дығын көрсетеді. Күлте¬гін жазбасында тағы да мынадай жыр жолдарын кездестіруге болады: Кедей халықты бай қылдым, Аз халықты көп қылдым… Түркі иелігінен айырылған халықты Ата-баба мекеніне орнатты… - делінген еді. Бұл жазбадан патриотизмнің –ата-баба мекеніне ие бо¬лып отыру жолында жан ая¬мау, діл бірлігін қорғау, жиғанын халықтан аямау екендігін аңғаруға болады. Жоңғар сияқты алып империямен алысуға, Ресей патшалығының зеңбірегіне жалаң қылышпен қарсы шабуға жетелеген де осы Отанына деген сүйіспеншіліктің, патриотизмнің қуатты күші. Туған жерге деген ыстық сезім, ата¬мекенге деген құрмет пен қадір қа-сиет тұтуды Ұлы дала ойшылдары Қор¬қыт Ата, әл-Фараби, Жүсіп Бала-сағұни, Мах¬мұд Қашқари, т.б. айтқан бола¬тын. Ақын-жыраулар халыққа өне¬ге¬лі сөздерімен ықпал етіп, олар¬ды іргелі ел, берекелі жұрт болуға шақырды. Жыраулар жаугершілік заманда хандар мен бектердің ақылгөй кеңесшісі болып, жорық¬тарға бірге аттанды, ру тайпаларға басшылық етті, сұрапыл қанды майдан көріністерін жырға қосты, ерлікті мадақтады, шейіт болған батырларды жоқтап, ел қайғысын бөлісті. Жоңғар шапқыншылығы ке¬зін¬дегі халықтың береке бірлігін, Отанға адалдығын сақтау, намыс¬ты қолдан бермеу, өз Отанын жаудан аянбай қорғау – ат жалын тартып мінуге жарайтын қазақ баласының қасиетті борышы екен¬дігін Шалкиіз, Ақтамберді, Бұқар жырау, Шал ақынның өлең-жырларынан көре аламыз. Қазақтың айбынды ақын¬дарының бірі Махамбет Өтеміс¬ұлы қазақ шаруаларын бостандық үшін күреске шақырып, қара халықты бақытқа жеткізуді арман¬дап өткен. Ол өзінің үзеңгілес серігі Исатай мен халықтың ерлі¬гін, олардың адамгершілік қа¬сиеттерін жыр етті. Өз халқына, ұлтына деген пат¬риоттық сезімді қазақ ағартушы¬лары Ш.Уәли¬ханов, Ы.Алтын-сарин, А.Құнанбаев шығармала¬рынан да көруге болады. Қазақта ең алғаш қазақ бала¬лары үшін халық мұрасына, салт-дәстүріне, ерлік, адамгершілік тәрбиесіне негіздей отырып, оқулық жазған Ы.Алтынсарин болды. Ол көшпенді елдің бала¬сына ғылым-білім, өнер үйретуді армандады. Абай Құнанбаевтың еңбекте¬рін зерделеп қарайтын болсақ, жастарды ерлік рухта, патрио¬тизм¬ге баулып, намысын, ар-ожданын, адамгершілік қасиет¬терін тудыратын жыр жолдарын кездестіреміз. Оның “Адамзаттың бәрін сүй бауырым деп” деген сөзі, барша жұртшылықты жаула¬су, күш көрсету дегенді білместен, тек тату-тәтті өмір сүруге шақы¬рады. Қарап отырсақ, қай кезде бол¬масын халық игілігі үшін еңбек еткен ағартушылардың, ақын-жыраулардың барлығының мақ¬сат-мүддесі қазақ халқын тек бір¬лікке, ынтымаққа шақыру, ешкім¬мен жауласпау, оқу білімге уағыз¬дау, адамгершілікті, адал шын¬шыл болуға, өз Отанын сүюге, отан-шылдық, отансүйгіштік қасиет¬терді әр адамның бойына дарыту¬ға ұмтылған. Бұл бүгінде Қазақ¬станның, Елбасымыз Н.Назар¬баевтың “әр этностың ұлттық сезімін сыйлап, бірде-бір ұлтпен қарама-қайшылық туғызбау” деген бағытымен үндесіп жатыр. Отанға деген сүйіспеншілік, ұлтына деген ыстық сезімді Алаш¬орда қайраткерлері А.Байтұр¬сынов, М.Дулатов, М.Жұмабаев, С.Торайғыров, Т.Рысқұлов, Ә.Бө¬кейханов, М.Шоқай т.б. еңбек¬терінен де кездестіреміз. Ұлт зиялысы М.Дулатов: “Көзіңді аш, оян, қазақ, көтер басты” – дейді. Ал.С.Торайғыров: Қараңғы қазақ көгіне Өрмелеп шығып күн болам! Қараңғылықтың кегіне, Күн болмағанда кім болам? – деп, жастарды өнер-білім алып, жарыққа талпыну Отанға пай¬далы азамат болу екендігін сан қайталап еске салады. Қазақ халқының батыр ұлы Бауыржан Момышұлының өнегелі өмірі бір төбе. Ол ерлік, рух, ұлттық намыс арасындағы тығыз байланысты: “меніңше, ұлттық намыс болмаса, ұлт батырлары да болмайды. Сонымен қатар ол, ең алдымен, елінің патриоты атанбаса, батыры да емес. Егер тура мағынасында айтсам, патриотизм – адамды өзінің арғы тегімен жалғастырып жататын арқауы мықты қасиетті жіп”, – деп тұжырым жасаған еді. Шындығында, отанды сүю сірә қанмен берілетін қасиетті рух секілді. Тәуелсіздік үшін болған ата-бабаларымыздың қанды жорықтары, дабылды, дауылды азаттық күрес жолдары, ел бос¬тандығы, бірлік жолы, ұлтжан¬ды¬лық, ұлттық сананы негізгі арқау етіп мынадай кезеңдерде жүрген еді: І кезең. Жоңғарларға қарсы күрестер ІІ кезең. Қоқан-Хиуа хан¬дық¬тарына қарсы ұлт-азаттық қоз¬ғалыс. ІІІ кезең. Ресейге қосылу кезеңі, бодандыққа қарсы ұлт-азаттық қозғалыс. ІV кезең. Отарлау саясатына қарсы Сырым Датұлы, Исатай Тайманов, Махамбет Өтемісұл¬дарының басқаруымен болған шаруалар көтерілісі. V кезең. Кенесары хан бастаған ұлт-азаттық қозғалыс. VІ кезең. ХІХ ғ. 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалыс. VІІ кезең. 1917 жылғы Ақпан және Қазан революциясы. Отансүйгіштік рух – қазақ елінің әлемдік өркениетті елдер қатарына қосылып, дүниежүзілік қауымдастықтан лайықты орын алуға мүмкіндік беретін бірден-бір күш. Отансүйгіштік сезім өрге бастайтынын өз ұлтымыздың тарлан тарихы талай дәлелдеді. Ендігі жерде сол алдыңғы толқыннан үйренетін, тәлімін алатын, қанатты ісін жалғастыратын дәстүр біздің еншімізге тиіп отыр. Сол жақсы үрдісті жалғастыру біздер үшін перзенттік қарыз да парыз болып саналады. Осы арқылы кейінгіге біз де із қалдыруға тиістіміз. Менің ойымша, қазақстандық отансүйгіштік рух Қазақстан азаматының өзін осы елдің төл баласы, нағыз азаматы ретінде сезінгенде ғана қалыптасады. Қазақстанның патриоты болу үшін: - Қазақстанда тұратын барлық ұлт өкілдері Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздеріне ерекше құрметпен қарап, шын ниетімен қадірлеу; - Қазақстанда тұратын барлық халықтардың ұлтына қарамай, Отанды қорғауға дайын болу; - Ұлттық патриоттық мақтаныш сезімінің болу: - Қазақ халқының тарихы мен салтын, тілін сүю қажет сияқты. Қай кезде де азаматтың өз Отаны алдында парызы болады. Азаматтың қасиетті борышының бірі – Отан алдындағы парызын өтеу. Кез келген адам бейбіт заманда да Отанын қорғай алады. Ол дегеніңіз қолға қару алу емес, өз Отаныңның білімді, өркениетті, салауатты перзенті бола алу. ”Отан үшін отқа түс, күймейсің” деген екен батыр Бауыржан Момышұлы. Бұлай деп текке айтпаған. Өйткені Отан үшін еткен еңбегің ешқашан ұмытылмайды. Біздің ата-бабамыз түрлі қанқұйлы соғысты басынан өткерді. Олардың ең соңғысы – Ұлы Отан соғысы болды. Олардың соғысқа қатысқандағы мақсаты – ұрпақтарының, яғни, біздердің жақсы өмір сүруімізді, бейбітшілікте өмір сүруімізді қалады. Осылайша, аттың жалында, түйенің қомында жүріп, біздерге бейбіт өмірді орнатып берді. Халқымызда «Ерім дейтін ел болмаса, елім дейтін ер қайдан болады» деген мақал бар. Жастар өз Отанының нағыз патриоты бола алу үшін үлкендер де өз соңынан ерген ұрпақты дұрыс тәрбиелеуі керек. «Отаным маған не бересің деп емес, Отаным, мен саған не бере аламын?» деп өсу керек. Сонда елімізде әрқашан да бейбітшілік болады. Себебі, ертеңгі елдің тізгінін ұстар азаматттар білімді болса, олар барлық қиыншылықтарды ақылмен шеше алатын болады. Қорытынды Қазақ халқы өзінің ата-баба тарихына сүйіс¬пен¬шілік¬пен қарауға құқықты. Өйткені, біздің ата-бабаларымыз бір сәт құлдыққа бас сұғып, өзінің отар ел болған болмысына ризашылық білдіріп, отырып қалған емес. Олар арының тазалығын ту қы¬лып, азаттық жолын қалады. Ата-баба салты – тарихымыздың үлесі халқы¬мыздың баға жетпес мұрасы. Қазақ халқы ежелден басқа халықтардай Отанын, ұлтын сүйген қасиет тұтқан ел. Батырларымыз бастаған қазақ халқы Отанын, жерін, ұлтын жаудан қорғаған еді. Оны Қазыбек би: «Біз қазақ деген мал баққан елміз, бірақ ешкімге соқтықпай, жай жатқан елміз.Елімізден құт береке қашпасын деп, жеріміздің шетін жау баспасын деп, найзаға үкі таққан елміз;ешбір дұшпан басынбаған елміз, басымыздан сөзді асырмаған елміз. Досымызды сақтай білген елміз, дәмі-тұзын ақтай білген елміз; асқақтаған хан болса, хан ордасын таптай білген елміз.Атадан ұл туса, құл боламын деп тумайды, анадан қыз туса, күң боламын деп тумайды» дей отырып, қазақ халқының өз елін, жерін қорғаудағы қажырлығын, жанын аямайтын патриоттығын, такаппарлығын сипаттаған еді. Демек, біз - аманатты арқалаған баһадүр бабалардың ұрпағымыз! Бабалар салып берген сара жолдың иесіміз. Толарсақтан саз кешіп, ат ауыздықпен су ішкен заманда, қолына найза алып, ерлеулі атқа қонған батыр да қайсар қазақтың жалынды ұрпақтарымыз.Олай болса, бабалар рухына бас ие отырып, егемендікті сақтау, тәуелсіздігіміздің тұғырын тереңнен бекіту қасиетті борышымыз саналады емеспе?!
Елдік пен ерліктің киесіндей, батырлық пен батылдықтың иесіндей, асылдық пен жасындықтың үлгісіндей аты аңызға айналған баһадүр батыр Бауыржан Момышұлы –тау тұлға. Ол кісінің өмір жолы, сұрапыл соғыс жылдарындағы жанқиярлық ерлігі, өжеттігі мен өрлігі, алғырлығы мен көрегендігі – біле білгенге ұлы тәрбие, үлкен өнеге мектебі. Батыр Бауыржан Момышұлы – алмас қылыштай өткір де қайсар, дана да данышпан, шешен әрі ақын, «сөз қадірін өз қадірі, өз қадірі ел қадірі» деп бағалаған айбынды азамат. Осынау дара тұлғаның бүкіл саналы ғұмыры, ғибратқа толы істері, жүріс-тұрысы, сөйлеген сөздері, терең мағыналы ойлары әркімнің көкейінде. Б.Момышұлы – адамгершіліктің, азаматтықтың, патриоттықтың, имандылықтың символы, көркем бейнесі іспетті. Батыр атамыз Б.Момышұлы жеке басы ойшылдығымен, отаншылдығымен, ұлтжандылығымен, қаһармандылығымен, дарындылығымен, жоғары адамгершілік қасиеттерімен елеулі. Баукең – әлем халқының ортақ перзенті дәрежесіне дейін көтерілген азамат.
Бауыржан Момышұлы – соғысты өз көзімен көрген жазушы. Ол – суреткер. Батыр Бауыржанның айтар ойы, жазар тақырыбы – соғыс шындығы. Ол өз шығармасының кейіпкері, өзінің образдарымен тұтасып кеткен тұлға. Барлық оқиғалардың бел ортасында өзі болғандықтан автор әнгімені өз атынан айтады. Ол сырт бақылаушы емес, белсенді қатысушы.
Қазақтың Бауыржан Момышұлындай ұлы перзентін таныстырып жату артық. Ел оның ерлігін, жазған кітаптарын біледі. Оның мірдің оғындай қанатты сөздері де халықтың аузында жүр. Сөйтсе де сол сөздерді жүйелеп беріп, жинақтаса, ол жаңа бір сипатқа еніп, халқымыздың батыр ұлының абыздық қырын аша түседі.
Соғыста 207 рет шабуылға шығып, бірнеше рет жараланып тірі қалғаны, өмір бойы ешкімге бас имей тек өз ар-намысының ғана құлы болғаны, халқының қамын ойлап, болашағы үшін күресіп өткені, өмірдегі өзі арқалаған ауыр жүгін, қоғам алдындағы өз парызын терең түсінгені – осының бәрі Баукең шығарған қанатты сөздердің қайнар бұлағы. Баукеңнің нақыл сөздеріне айналған, оның басынан кешкен жайттары ғана емес, өмірден көріп білгені, көкірек-көңіліне түйгені, жүрегіне ұялағаны, қоғамға, болашаққа деген ой-пікірлері.
Ал бұл ойларды жинақтап, мақал – мәтел деңгейіне дейін көтеріп, болашаққа өсиет ретінде жазып қалдыру – тек Бауыржан Момышұлы сияқты талантты тұлғаның ғана қолынан келетін іс.
Батырдың өсиет сөздерінің көбі Ұлы Отан соғысы кезінде орыс тілінде жазылған, себебі бүкіл Совет Армиясының командирлеріне арналған. Қазіргі уақытта бұл өсиеттер екі тілде де қолданысқа ие. Батырдың артына қалдырған өсиет сөздерін топтай келе, тақырып жағынан ауқымы кең екендігіне көз жеткізуге болады «Елім» деп еңірген ер ұлт, Отан, өмір, батылдық, тіл тағдыры, еңбек, оқу-білім т.б. тақырыптарда өзінің дара, дана ойын жеткізуге тырысқан. Осы өсиет сөздерінің ішінде көбірек қалам тербегені қолбасшылық, сардарлық, әскери борыш жайында жазылған афоризмдері екен.
Батырдың өзі , сегіз қырлы бір сырлы «ел деп еңіреген ер» болғандықтан, бар білгенін, бар тәжірибесін өсиет ретінде артына қалдырған. Бұл өсиеттердің зор құндылығы жан тебірентетін білгірлікте. Батыр тек қана еуропалық және ресейлік әскери ғылыммен, әскери өнерге сүйенбейді, өз ата-бабаларымыздың жауынгерілк дәстүрлеріне арқа тірейді. «Білек бірді жығады, ақыл-айла мыңды жығады», «Ер намысы – ел намысы», «Ерді намыс, қоянды қамыс өлтіреді » секілді аталарымыздың ұшқыр сөздерін Бауыржан Момышұлы орынды пайдаланған. Сондықтан батырдың өсиеттері қазақ жауынгерлеріне өте жақын, ойларына азық, бойларына қуат беріп тұрады..
Қанатты сөздер жайдан-жай тумайды және оны айтып қалдыру кім болса соның қолынан келе бермейді. Ол үшін ғұлама, терең ойшыл, үлкен философ, ақынжанды және өз басы күнделікті күйкілжің өмірден жоғары тұратын ірі тұлға болуы керек. Бәукең, міне, сондай адам. Ол кісінің нақылдары сан алуан тақырыпқа арналған: соғыс және бейбіт өмір, тәртіп пен тәрбие, парыз бен қарыз, тіл мен әдебиет, салт пен дәстүр, тағы сол сияқты болып жалғаса береді. «Намысты нанға сатпа», «Ердің туы – намыс». «Тізе бүгіп тірі жүргеннен, тіке тұрып өлген артық», «Ұшқынсыз от тұтанбас», «Өзін сыйламаған басқаны сыйлауға қабілетсіз», «Тәртіпке бағынған құл болмайды, тәртіпсіз ел болмайды», «Тіл тазалығы үшін күрес ешқашан толастамақ емес» т.б. сөздері жастың да, кәрінің де санасында жатталған ұлағатты сөздер.
Қазақтың сүт бетіндей қаймағы бар,
Өзіндік парасатты байламы бар
Баукеңнің ерліктері өз алдына
Елге айтқан әр сөзінің айғағы бар
Батыр, батыл, кемеңгер, кемел бабам,
Болмайды ешқашан да төмен бағаң
Талай жыл, талай ғасыр өтсе – дағы
Ерлігіңді ұмытпас келер қоғам.
Баукеңнің даңқы, рухы өзіне керек емес, ол бізге, ұлтымызға, келер ұрпағымызға керек. Баукеңнің даңқымен, рухымен, дана өсиет сөздерімен тәрбиеленген ұрпақ осал ұрпақ болмайтыны айдан анық.
Маңдайдағы наркескеннің өзісің
Ерлігіңмен, өрлігіңмен ірісің,
Халқыңменен біргесің сен, жан ата
Ұмытылмайды өнегелі ұлы ісің
Қорыта айтқанда, Бауыржандай алыбымызды ардақтай білейік, ұлтымызға ұран болған ұлы тұлғамызды ұлықтай білейік. Тек қана қара дүрсін сөзбен емес, Бәукеңнің атын дәріптейтін игі істермен, тиянақты тірліктермен дәлелдеуге тырысайық.
Бауыржан атамыздың өн бойынан тұнып тұрған нағыз жауынгерлік, ер адамға лайық қасиеттерді аңғарамыз. Бір оқиға жайлы ұстазымыз айтып еді. Бауыржан атамызға бірде шашы ұзын журналист жігіт сұқбат алуға келген екен. шашының ұзын екенін көрген ол: Кругом, шагом марш, шашынды қырықтырмай интервью бермеспін саған деген екен.
Мейіргүл Оңғарова
Жауап беру Болдырмау
+0
03 наурыз 2014, 22:47
Бауыржан Момышұлы туралы шығарма деп іздейтіндерге жақсы болды )
Grand King
Жауап беру Болдырмау
+0
15 мамыр 2015, 00:19
Б.Момышұлының соғыстағы ерліктері туралы да қосу керек.
Пікір білдіру:
Пікір қалдыру үшін тіркеліңіз немесе сайтқа кіріңіз.
Әлеуметтік желі арқылы кіру:
— Айдарлар бойынша қызықты —
15 сәуір 2016
Массагет «Apple мәзір» атты байқау жариялайды
Шаңырақ
Босанғаннан кейін қауіпсіз арықтау жолы
Музыка
Марат Оралғазиннің үш жылғы еңбегі қолды болды
Мақала
Премьер-лига. «Ертіс» пен «Астана» дес бермей келеді
Ең қызықты блогтар
Сүйікті ісім
Əр адамның сүйікті ісі болады, сол сияқты менің де сүйікті ісім табиғатты...
Автор: Аяжан Каримова
"Томыртқа" асы қалай дайындалады?
Ескі салтты бір еске салайық.
Автор: Бауыржан Жақсымбет
Гүлді алма бәліші (Байқау)
Массагет сайты 15 сәуір ғашықтар күніне орай ұйымдастырған «Apple мәзір» байқауына...
Автор: Жазира Жомартова
"АЛТЫН ҰЯ" телехикаясында басты рөлдерді сомдаған актерлерімен сұқбат.
"АЛТЫН ҰЯ" телехикаясында басты рөлдердің бірін сомдаған Қ. Қуанышбаев театрының...
Автор: Шырақ Байкенова
Егер саяхаттауға мүмкіндік болса, ешкімге айтпай кетіп қалыңыздар
Астана қаласынан Бурабайға жету аса қымбатқа шықпайды
Автор: Сырым Рахимбеков
Массагеттің тұрақты оқырманы – Назым Сапарова
Осы жоба арқылы оқырмандар бір-бірін жақынырақ таниды және қазақ тілді сайттың...
Автор: Әсел Асанова
Барлығын көру
— Фоторепортаждар —
Көк теңізге көп барам...
Ұлыс күні қарсаңындағы Алматы
Көз тартар Қостанай. Нағыз қыс
Бөлімге өту
Соңғы аудармалар
Шоколадты банк / Шоколадный банк/ Choko bank [kaz_sub]
Ел: Оңтүстік Корея Жанр: комедия, мелодрама Жыл: 2016 Режиссер: Ким Чхве Сок Рөлдерде: Kai (EXO), Park Eunbin, Yeon Junseok, Lee Chaewon, lee Ilhwa, т.б. Бөлім саны: 6 Аударған: Айназ Қорғанбаева Тайминг, Әрлеу: T.Kyuti
Шоколадты банк / Шоколадный банк/ Choko bank [kaz_sub]
Ел: Оңтүстік Корея Жанр: комедия, мелодрама Жыл: 2016 Режиссер: Ким Чхве Сок Рөлдерде: Kai (EXO), Park Eunbin, Yeon Junseok, Lee Chaewon, lee Ilhwa, т.б. Бөлім саны: 6 Аударған: Айназ...
Lуn - With You (Descendant Of The Sun OST) [kaz_sub]
Good Entertainment компаниясының әншісі Lyn 1981 жылы дүниеге келген. Ол бала кезінен музыкаға ерекше ықыласы ауып, ес жиған шағында ата-анасының қолдауының...
Барлығын көру
— Massaget TV — Барлығы "Массагет" аялдамасы Әдебиет әлемі Сабақтар I-дос Клиптер