"Өзендер мен көлдер"

Бекітемін:

Күні:

Пәні: Дүниетану

Сабақтың тақырыбы: Өзендер мен көлдер.Адам тіршілігі үшін судың маңызы және оны қорғау.

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі: Қазақстанның өзендері мен көлдері жайында бастапқы түсінік

қалыптастыру.

Дамытушылығы: Оқушылырдың өзен мен көл туралы дүниетанымын,танымдық қабілетін, өзен мен көлдерді пайдалану және сақтау жайында пікір,сенім қалыптастыру,шығармашылығын

дамыту.

Тәрбиелігі:Адамгершілікке, өзен мен көл суларын , табиғатты қорғауға

және оны аялай білуге, Отанға деген сүйспеншілікке тәрбиелеу.

Көрнекілігі: Суреттер, Қазақстан картасы,тірек-сызбалар,мақал-мәтелдер.

Түрі: Жаңа білімді игерту сабағы, танымдық сабақ.

Әдісі: Түсіндіру,ой жинақтау, ой қорыту,көрнекілікпен жұмыс.

Сабақ барысы:

І. Қызығушылықты ояту:

1) Психологиялық тренинг.

-Қолды еркін тізелеріңізге қойып,көздеріңізді жұмып,жайлы отырыңыздар.

Менің айтқанымды ғана тыңдаңыз. Менің дауысыма зейіндеріңізді тұрақтаңдырыңыздар.Үш рет дем алып,баяу дем шығарыңыз.

Ал, енді өзіңізді күн сәулесінен жарқыраған шалғынды елестетіңіз. Жақсылап жан-жаққа қарап,тыңдаңыз,қандай дыбыстар сізді аялайды? Әдемі гүлдерді көріп тұрсыздар,көздің жауын алады. Сіз осы шалғын арасындағы жолмен келе жатырсыз.Алдыңызда орман, соған кіріңіз. Мұндағы ағаштың,орманның иісі мен бұлақтың сылдыры, тасыған өзеннің суымен дыбысын сезініңіз. Құстардың дауысы жанымызға тыныштық береді. Орманнан шығып,шалғынға қарай шықтық. Әдемі гүлдер,самал жел,,,,,,,,,,,,

Қандай жұпар иіс пен таза ауа. Жеңіл және еркін демалыңыз.Көңіл күйлеріңіз сергек және қуанышты. «Үш» дегенде көздеріңізді ашыңыздар.

(Карточка тандау арқылы топқа бөлу.Ұнаған түстерін таңдап топтасып отырады)

көл

өзен

су

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау. «Жер асты сулары»(сұрақ жауап)

Ойын: «Қар лақтыру»

• Судың түрлері?

• Сусыз тіршілік жоқ дегенді қалай түсінесің?

• Табиғатта су айналымы қалай жүреді?

• Жер асты суларының қандай маңызы бар?

• Жер асты сулары қалай пайда болады?

• Қандай суларды минералды сулар деп атайды?

• Шипалы сулар туралы не білеміз?

ІІІ. Мағынаны тану:

1)Сөз жұмбақ шешу: «Өзен, көл» (тақтамен жұмыс)

Ө

«Өзен» Сұрақтары:

З

1. Құрлық бетіндегі түрлі ойыс. (көл)

   Е

2. Тұзды көлден қандай пайдалы минерал өндіріледі? (тұз)

   Н

3. Қазақстандағы баяу ағатын өзендердің бірі. (Ертіс)

4. Өзеннің жер бетіндегі белгілі бір ойысты бойлап ағуы. (арна)

К

«Көл» Сұрақтары:

Ө

1. Қазақстандағы тұзды теңіз. (Каспий)

   Л

2. Жылғалар бір – бірімен қосылып нені құрайды? (Өзен)

3. Сайдың түбінен ылдиға қарай сылдырап ағады. (бұлақ)

2)Видео ролик.

ІІІ Жаңа сабақ. ( Күннің жадымен тақырыпты жазамыз)

1)Түсінік беру- Қазақстан кең байтақ өлке. Ол Еуразияның ең ірі мемлекеттерінің бірі.Қазақстан орман-тоғайлы, шалғынды, таулы, өзен,көлді жерлерге бай.

Қазақстан аумағында ірілі-ұсақты 85 мың өзен бар.Олардың бастылары: Жайық, Ертіс, Есіл, Тобыл, Сырдария , Іле, Нұра, Сарысу, Торғай. Ең басты көлдер олар: Каспий, Байкал, Балқаш, Арал.Жердің ¾ бөлігін су алып жатыр.

Адам суды өз қажетіне және ауыл шаруашылығ ы үшін пайдаланады.Адам әртүрлі қажеттілігі үшін тәулігіне 700 литрге дейін су тұтынады екен.Өнеркәсіп орындары өзен маңына таяу орналасады. Өйткені олар көп мөлшерде суды тұтынады. Үлкен өзендер суымен егістіктер суғарылады, кемелер жүреді,стансалар салынып ,су күшінен электр қуаты өндіріледі.ПАйдаланған су шайынды суға айналады. Қазіргі кезде лас суды тазартатын арнайы қондырғылар орнату қажетті болып отыр.Өйткені мұхит теңіздердіңде сулары ластанып отыр.қалдықтар төгіліп жатыр.Арал теңізінің суын тек біздің ел тұрғындары ғана емес ,көршіліес елдерде пайдаланады ,сондықтан су мөлшері азайып кетті.Қалпына келтіру үшін іс шара қарлып жатыр,халықаралық қор құрылып Кіші Аралдға су құйып жатыр.

2) Өзіміздің тұратын жердегі өзен –Көлдер Батыс Қазақстан облысында 140-тан астам көл бар. Оның 9-ның су айдыны 10 км²-ден асады. Суы тұщы маңызды көлдері: Қамысты Самар, Итмұрынкөл, Сұлукөл; ірі тұзды көлдері: Шалқар, Аралсор, Жалтыр, Жалтыркөл, Боткөл, т.б

Өзендер Облыстағы өзендер Каспий теңізі алабында жатыр. Ұзындығы 100 км-ден асатын 14 өзен бар. Басты су артериясы — Жайық өзені Ұзындығы 500 км-дей. Жайыққа облыс аумағында Емболат, Шаған, Дерқұл, Елек, Шыңғырлау, Барбастау өзендері құяды.Физикалық картамен жұмыс.

2) Сызбамен жұмыс.

Жайық Ертіс Есіл

Өзендер

Тобыл Торғай

Сарысу

Нұра Сырдария

Өзен

Өзі салған арнамен ағатын су ағыны.

Ағыс

Сала

Саға

Бастау

Өзеннің басқа су қоймаға құятын жерін атайды.

Ағып келе жатқан өзендегі жолдан басқа да бұлақтар мен өзендер суын құяды.

Өзендегі су қозғалысы

Өзен басталатын орын. Өзен еңіске қарай ағады.

Көл

Көл

Жер бетіндегі суға толған табиғи ойыстар. Үлкен көлдер – теңіз деп аталады.

Өзен құймайды сонд. ащы

Ащы

Балқаш көлі

Зайсан көлі

Арал теңізі

Каспий теңізі

Ірі өзендер келіп құяды

Тұщы

IV. Дәптерге өзен, көлдердің атын жазып алу.

VОқулықпен жұмыс

І Мәтінді тізбектей оқыту.

ІІ мәтіндегі өзен , көлдердің атын жай қарандашпен сызып табу

VI Сергіту сәті

Тамшы болып тамайық,

Арықпен бірге ағайық.

Көлшік болып жиналып,

Күнге қолды бұлғайық.

Бу болып аспан төрінде,

Бұлттар санын құрайық.

Бұлттан жаңбыр сөгілер,

Жер әлемге төгілер.

VII Шығармашылық жұмыс(ақ бет пен маркер беріледі)

1) І топ- 4 жол өлең

2) ІІ топ- су туралы мақал мәтелдер

Суды іздеген – берекелі іс жасайды, .

Суды бекер төккен – күнә жасайды.

Таулы жер бұлақсыз болмас,
Сулы жер құрақсыз болмас.

Көлдің көркі құрақ,
Алпыс күн тасыған су,
Алты күнде қайтар. 
Жауынмен жер көгереді,
Батамен ел көгереді.

3) ІІІ топ- су туралы ырым тиымдар

Жайық өзенінің суретін салу.

V.Қорытынды

1) Тест жұмысы

1. Қазақстанның өзендері:

А) Ертіс, Ніл, Нұра

Ә) Сырдария, Ертіс, Нұра

Б) Лена, Енисей, Сена

2. Қарағанды мен Екібастұзда не өндіріледі?

А) Мұнай

Ә) Көмір

Б) Газ

1. Шипалы су шығатын жер қалай аталады?

А) Құдық

Ә) Бастау

Б) Арасан

1. Жер асты суының негізгі көзі:

А) Тұщы су

Ә) Құдық

Б) Жауын – шашын

1. Жер бетін өзгертетін апат:

А) Селдер

Ә) Су тасқындары

Б) Мұз айдындары

1. Судың үш күйін ата:

А) Қатты, сұйық, газ

Ә) Таза, ақ, көгілдір

Б) Сұйық, газ, мөлдір

2) Видеоролик

3)Тақтамен жұмыс

1) Венн диаграммасы

Өзендер	Ұқсастығы	Көлдер
Өзі салған арнамен ағатын су ағыны.	Екеуі де су, адам тіршілігі үшін қажет.	Жер бетіндегі суға толған табиғи ойыстар.

2) Су туралы не білеміз?

4) Өзен, көлдер Жер асты сулары

Су

Адам, жануар, тазалыққа

өсімдік

сусын жаңбыр, қар, шық

VI. Үй тапсырмасы: «Өзендер мен көлдерАдам тіршілігі үшін судың маңызы және оны қорғау» тақырыбын окып тусінгендерін айту

VІІ. Бағалау.

Жайық
Сипаттамасы
Ұзындығы	2428 км
Су алабының ауданы	237 000 км²
Су алабы	Каспий теңізі
Су шығыны	400 м³/с
Су ағысы
Бастауы	Орал тауы
· Биіктігі	760 м
· Координаттары	54°42′10″ с. е.59°25′05″ ш. б. (G) (O) (Я)  (T)
Сағасы	Каспий теңізі
· Координаттары	46°53′02″ с. е.51°37′01″ ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 46°53′02″ с. е. 51°37′01″ ш. б. (G) (O) (Я)  (T)
Орналасуы