М??алім

« Қарақұм орта мектебі » мемлекеттік мекемесі

Абай Құнанбаев

Дайындаған: 8 «Ә» сыныбы

2015 – 2016 оқу жылы

Өмірбаяны

Абай 10 тамыз күні 1845 жылы қазіргі Семей облысының Шыңғыс тауларында Қарқаралының аға сұлтаны Құнанбайдың төрт әйелінің бірінен туған. Орта жүздің Арғын тайпасының Тобықты руынан шыққан билер әулетінен. Әкесі Өскенбайұлы Құнанбай өз заманындағы атақ даңқы алысқа кеткен адамдардың бірі болған. Патша өкіметі XIX ғасырдың ортасындағы бір сайлауда оны Қарқаралы ауданының аға сұлтандығына бекіткен. Шешесі Ұлжан Орта жүздің Арғын тайпасынан Қаракесек руының шешендікпен, тапқырлық, әзіл әжуамен аты шыққан шаншарлардың қызы «Абай» деп жас Ибраһимді анасы Ұлжан еркелетіп атаған. Содан бері бұл есіммен Абай тарихқа енді.

Абай ( Ибраһим ) Құнанбаев (1845—1904) — ақын, жазушы, қоғам қайраткері, қазіргі қазақ жазба әдебиетінің негізін салушы, либералды білімді исламға таяна отырып, орыс және еуропа мәдениетімен жақындасу арқылы қазақ мәдениетін жаңартуды көздеген реформатор. Азан шақырып қойған аты — Ибраһим.

Балалықтың базарын Абай әжесі Зере мен анасы Ұлжанның қасында өткізеді. Абай бойындағы адамгершілік қасиет пен өнерге құштарлықтың бастау - негізі осы екі ананың тәрбие өнегесінде жатыр. Алдынан кісі өтпейтін,бөгде сөз айтылмайтын қаһарлы, айбынды Құнанбайдың өзі қаймығатын, ел анасы – мейірімді Зере, өз анасы – Ұлжан екеуі қазақтың өздері жақсы білетін түрлі аңыз – ертегілерін,өлең – жырларын бала Абайға талай рет жыр етіп,қызықтырып айтып берген көкрегі шежірелі жандар еді.Бұл Абайдың алғашқы алған өнеге мектебі болатын.

Ауыл молдасынан дәстүрлі дәріс алып,сауатын ашқан он жасар Абайды Құнанбай діни сауатын жетілдірсін деген ниетпен Семейдегі Ахмет Риза медресесіне оқуға жібереді.Медреседе дәріс алып жүрегн бала Абай Шығыс поэзиясын қызыға оқып,өлеңге деген құштарлығы оянады.Шығыс ақындары үлгісінде өлең жазуға талаптанады.

Медресенің соңғы жылында өз бетімен орыс мектебінің сабақтарына қатысып, орыс тілін үйрене бастайды.Бірақ көп ұзамай он үшке толған Абайды Құнанабай елге шақырыптып алады.

Құнанбай тілге шешен, ақылды, әділ ел басқарған, жұртына көп жақсылық жасаған адам болыпты.Ол қажылық жолымен Меккеге барған,онда қажылыққа барған қазақтар түсінетін арнайы қонақ үй салдырған.Сондай –ақ Құнанбай Қарқаралы қаласында мешіт салдырып, мұсылманшылық жолын қатты ұстаған.Абай «Арғы атасы қажы еді» атты өлеңінде әкесінің бар жақсы мінезін, ізгілікті істерін жырлаған.

Абай – соңында бай рухани мұра қалдырған қазақ әдебиеттінің классик ақыны.Ол қазақтың қоғамдық өмірінің қыр – сырын,өзекті мәселелерін шынайы, көркем бейнелеген үздік лирикалық өлеңдердің, қара сөздерінің,шығыс тақырыбында жазған поэмалардың авторы.Орыстың классик ақындары А.С.Пушкиннің, М.Ю.Лермонтовтың, И.А.Крыловтың бірсыпыра туындыларын ана тілімізге шебер аударған тәржімашы ақын.

Абай поэзияға жоғары талап қоя білген, оған өнер, тәрбие, өнеге құралы деп қараған, қазақ өлеңінің құрылысына, тақырыбы мен мазмұнына, түріне көптеген сапалы өзгерістер, тың өрнектер қосқан жаңашыл суреткер.

19 ғасырдың 90 – 98 жылдарында, яғни ақынның азаматтық, ойшылдық, шығармашылдық тұлғасы кемеліне келіп толысқан шағында жазған қара сөздері жайлы М.Әуезов: «... осы шығармалар Абайдың өзі тапқан, бір алуан көркемсөздің бірі. Кейде бұлар сыншылдық, ойшылдық және көбінше адамгершілік, мораль мәселеріне арналған өсиет- толғау тәрізді.

Бұл шығармаларда Абай өзінің оқушыларымен әңгімелесіп, жүзбе – жүз кездесудегі мәслихат, кеңес құрып отырған ойшыл ұстаз тәрізденеді.» деп дәл байыптаған.

Тағы да сол Абай мұрасының бас зеріттеушісі М.Әуезов: «Қазақ жазушыларынан , әрине , Абайды сүйемін. Менің бала күнімнен ішкен асым, алған нәрімнің барлығы да- Абайдан. Таза әдебиет сарынына бой ұрғанда, маған «Абай» деген сөз «қазақ» деген сөзбен теңбе – тең түсінетіндей кездері бар секілді», - деп тебірене айтқан.

Абай шығармашылығынан

Абайдың поэтикалық шығармалары мен қара сөздері пәлсапалық, этикалық, эстетикалық, психологиялық және педагогикалық ой-пікірлерге толы. Абай түсінігінше, табиғат біздің санамыздан тыс және бізге тәуелсіз өмір сүреді. Біздің түйсігіміз бен қабылдауымыз, түсінігіміз айналадағы ақиқат шындық өмірдің сәулесі ғана.

Абайдың ерте кездегі шығарған кітаптарының бірі

.

Ұлы ақынның шығармашылық мұрасы халқымыздың ғасырлар бойы маңызын жоймайтын рухани қазынасы. Ақынның дүниеге келгеніне бір жарым ғасыр, ал өзінің мәңгі өлмес шығармаларымен халқына сөздің ұлы мағынасында ұстаздық ете бастаған ғасырдан астам уақыт өтті.Содан бері оның артына қалдырып кеткен мұрасы елі мен жұртының рухани өмірдегі қай бұрылыстар мен құбылыстарда да айнымас темірқазық жұлдызы іспеттес

Қазақтың классик жазушысы Әуезовтың бас кітабы - «Абай жолы» ұлы ақынға арналған. 1993 жылы «Абай жолы» эпопеясы дүние жүзі халықтарының 116 тіліне аударылған.Қазақ әдебиетінің тарихындағы дала тағдырын мұхит тектес тереңдікпен толғаған «Абай жолы» роман – эпопиясының көпке дейін, дәлірек айтқанда, қырықтың үстіне шыққанша, ұлы ақынның өмірі, өскен ортасы туралы шығарма жазу жоспары болмағанын ескерткені бар.Абай заманының сан – сырларын, дәуірдің қат –қабат тартыстарын, аңыз – әңгімелерді даланың жез таңдай, ескі көз, құйма құлақ адамдары кейде таза күйінде, кейде мың құбылтып жеткізген.

Төрт томды эпопиялық көлемді роман қазақ қлғамының жарты ғасырлық әлуметтік, тұрмыстық, отбасылық, ғұмырын мейлінше дәл, айқын, адал бейнелейді.Оқиғалар жыл маусымдарының төрт мезгіліне бірдей, тәуліктің әр түрлі сәттерінде, күн демей, түн демей, толассыз өтіп жатады. Романдағы негізгі соқталы оқиға, бас майдан өтетін орта – тобықты рулары мекендеген Шыңғыстау аймағы.Көршілес елдер қаракесек, уақ, керей, матай авторлық баяндау барысында, кейбір тартыс, дау – дамай кезінде ғана айтылып отырады.

Ұлы ақын туралы пікірлер

Шын хакім, сөзің асыл – баға жтпес,

Бір сөзің мың жыл жүрсе дәмі кетпес.

Қарадан хакім болған сендей жанның

Әлемнің құлағынан әні кетпес!

М.Жұмабаев

« Әрбір данышпан адам, сөз жоқ, қандай да болсын бір әлуметтік ұлы өзгерістің, әлуметтік ұлы ілгерілеудің нәтижесі, жемісі», - дейді. Олай болса, ақын Абайды туғыған қандай әлуметтік өзгеріс, қандай әлуметтік ілгерілеу?

Луначарский

«Абай – ақсақал, ру дәуірінің бел баласы. Абай феодал дәуірінің ел билеген, өсиет айтқан ақсақалдарының бірі».

Қ.Қуанышұлы

«Абайдың тілегі жеке бір таптың тілегі емес, көптің тілегі».

Әмина