То?ыз??мала? ойыны арнайы та?тада екі адам арасында ойналады. Ойын та?тасы – 2 ?азан, 18 отау, 162 ??мала?тан т?рады. Ойын басында ?р ойыншы?а бір ?азан, то?ыз отау?а то?ыз-то?ыздан салын?ан сексен бір ??мала? тиесілі. Та?таны? жазу ?лгісіндегі жалпы ??рылысы т?мендегідей:
?остаушы ?азаны
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
Бастаушы ?азаны
Ал?аш?ы ж?ріс жаса?ан ойыншыны – бастаушы, ?арымта ж?ріс жаса?ан ойыншыны – ?остаушы деп атайды. Кейде бастаушы ?шін – а? жа?ы, ?остаушы ?шін ?ара жа?ы деген тіркестерді де ?олданамыз. Берілген диаграммаларда бастаушыны? отаулары мен онда?ы ??мала?тар м?лшері ?немі т?менгі жа?ында орналасады.
І. Ж?ріс жасау ерекшеліктері
Ж?ріс ойыншылар тарапынан кезектесіп ж?ріледі. Ж?рісті кімні? жасайтыны жеребемен немесе ?арсыластарды? келісімімен аны?талады.
Ж?ріс жасау ?шін ?з жа?ы?ызда?ы отауларды? бірінен бар ??мала?тарды ?ол?а алып, біреуін орнына ?алдырып, солдан о??а ?арай бір-бірлеп таратамыз. Тарату с?тінде ??мала?тар ?з отауларымыздан асып кететін болса, ?арсыласты? отауына таратамыз. Егер со??ы ??мала? ?арсыласты? та? санды ??мала?ы бар отауына т?сіп, онда?ы ??мала?тарды ж?п ?ылса (2, 4, 6, 10, 12 ж?не т.б.), сол отауда?ы ??мала?тар ?тып алынып, ?з ?азанымыз?а салынады. Егер со??ы ??мала? ?арсыласты? ж?п санды ??мала?ы бар отауына т?сіп, та? ?ылса немесе ?з отауымыз?а т?ссе, ??мала? ?тып алынбайды. М?селен, жо?арыда?ы та?тада?ы ал?аш?ы жа?дайда бастаушы №7 отауда?ы 9 ??мала?ын таратса, со??ысы ?арсыласыны? №6 отауына барып т?седі ж?не онда?ы 9 ??мала? со??ы ??мала?пен 10 болып, ?тып алынады ж?не ?азан?а салынады. Сол кезде та?тада т?мендегідей жа?дай ?алыптасады.
–
9
9
9
–
10
10
10
10
10
9
9
9
9
9
9
1
10
10
10
Отауда?ы жал?ыз ??мала? к?рші отау?а ж?ргенде орны бос ?алады.
Ж?ріс жаса?ан кезде отаулар?а ??мала? салмай немесе 2-3 ??мала? б?ліп алып ж?руге болмайды.
ІІ. Т?зды? алу ережесі
То?ыз??мала? ойынында ??мала?тан бас?а ойында бір рет ?арсыласты? отауын ?тып алу?а да болады. Оны ежелде – “т?зды ?й”, ?азіргі тілде – т?зды? деп атайды.
Т?зды? алу ?шін ж?ріс жаса?ан кезде, ?арсыласты? екі ??мала?ы бар отауына тарат?ан ??мала?ы?ызды? со??ысын т?сіру керек. Сонда сол отауда ?алыптас?ан 3 ??мала?пен бірге отау да ?тып алынып, ойынны? ая?ына дейін сізді? меншігі?ізге айналады. Енді ж?ріс жасал?ан сайын т?зды? алын?ан отау?а т?сетін бір ??мала?, міндетті т?рде сізді? ?азаны?ыз?а салынып отырады. Т?зды? алын?ан отау?а арнайы белгі ?ойылады. Жазбаша т?рде – Х. М?селен, т?мендегі диаграмма?а ?арайы?.
–
–
10
10
1
11
11
11
11
11
10
10
10
10
10
10
2
11
1
12
Осы жа?дайда ?остаушы ойыншы №7 отауда?ы 10 ??мала?ын тарату ар?ылы, со??ы ??мала?ын бастаушыны? №7 отауына т?сіріп, онда?ы 2 ??мала?ты ?шеу етіп, осы ??мала?тарды ?тумен ?атар, осы отау?а т?зды? жариялайды. Сонда т?мендегі жа?дай ?алыптасады.
3
1
11
1
1
11
11
11
11
11
11
11
11
11
11
11
Х
11
1
12
Ендігі кезде б?кіл ойын барысында №7 отау – ?остаушыны? меншігіне айналады.
Т?зды? ойында бір рет алынады ж?не №9 отаудан еш?ашан алынбайды.
Т?зды? аттас отаулардан алынбайды. Мысалы, жо?арыда?ы диаграммада?ы жа?дайда ?остаушы ойыншы №7 отаудан т?зды? алды, енді бастаушы ойыншы ойын барысында б?л отаудан т?зды? алу?а ?а?ысы жо?.
ІІІ. “Атсырау” ережесі
Ойын ая?талу?а жа?ында?ан сайын ?р ойыншыны? отауларында?ы ??мала? таусыла бастайды. ?р ??мала? ?тып алын?ан сайын немесе т?зды??а т?скен сайын ?арсыластарды? ж?ріс м?лшері кеми береді. Сонды?тан ойын со?ында ?арсыластарды? біріні? отауларында ж?ріс жасай алмайтын жа?дай да кездеседі.
Ойыншыларды? біріні? отауларында?ы ??мала?ты бірінші таусып алып, ж?ріссіз ?алуы – атсырау деп аталады.
Атсырау?а ?шыра?ан ойыншыны? ?арсыласы б?л жа?дайда ?осымша бір ж?ріс жасап, барлы? ??мала?тарды ?з ?азанына салып алады. Мысалы:
78
1
1
1
Х
1
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
Х
–
4
76
Осы та?тада?ы жа?дайда ж?ріс бастаушыдан. Ол №9 отауда?ы 4 ??мала?ын таратады. ?з кезегінде ?остаушы №1 отау?а т?скен 1 ??мала?ты ж?реді. Бастаушы №9 отауда?ы жал?ыз ??мала?ты 1 отау?а салады. ?остаушы кез келген отауда?ы ??мала?пен, м?селен, №1 отауда?ы 1 ??мала?пен ж?ріс жасайды. Сонда т?мендегіше жа?дай туындайды:
78
1
1
1
Х
1
–
1
3
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
76
Енді ?остаушы отауларында?ы 8 ??мала?ты ?азанына салып, ойынны? есебін ж?ргізеді. Есеп 76-86. ?остаушы ?тты.
Егер “атсырау” жа?дайында ?осымша ж?ріс ж?рілген кезде, ??мала?тар амалсыздан ?арсыласты? отауларыны? біріне т?сіп, ж?ріс беретін болса, ойын ?рі ?арай жал?аса береді.
М?селен, т?мендегі та?тада?ы жа?дай?а назар аударайы?.
78
1
1
–
Х
–
–
–
–
–
Х
–
–
–
–
–
1
1
3
77
Ж?ріс а? жа?ынан:
1. 89 91 (79)
2. 78 89
3. 89 91 (80)
Ендігі кезекте т?мендегідей жа?дай орын алады.
80
–
–
–
Х
–
–
–
–
–
Х
–
–
–
–
–
–
–
5
77
Ж?ріс а? жа?ынан.
Амал жо?
4. 94 ж?рісін жасайды. ?ара жа?ы 12 ж?реді.
5. 91 12 а? жа?ы ?тылып ?алады.
Сонымен ?атар ойыншы ойын барысында 82 ??мала? жинаса да, н?тижені? д?лдігі ?шін ойынды со?ына дейін ойнауы тиіс.
Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?
Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.
Быстро и объективно проверять знания учащихся.
Сделать изучение нового материала максимально понятным.
Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.
Просмотр содержимого документа
«"То?ыз??мала? ойыныны? ережесі"»
ТОҒЫЗҚҰМАЛАҚ.
ОЙЫН ЕРЕЖЕСІ
Тоғызқұмалақ ойыны арнайы тақтада екі адам арасында ойналады. Ойын тақтасы – 2 қазан, 18 отау, 162 құмалақтан тұрады. Ойын басында әр ойыншыға бір қазан, тоғыз отауға тоғыз-тоғыздан салынған сексен бір құмалақ тиесілі. Тақтаның жазу үлгісіндегі жалпы құрылысы төмендегідей:
Қостаушы қазаны
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
Бастаушы қазаны
Алғашқы жүріс жасаған ойыншыны – бастаушы, қарымта жүріс жасаған ойыншыны – қостаушы деп атайды. Кейде бастаушы үшін – ақ жағы, қостаушы үшін қара жағы деген тіркестерді де қолданамыз. Берілген диаграммаларда бастаушының отаулары мен ондағы құмалақтар мөлшері үнемі төменгі жағында орналасады.
І. Жүріс жасау ерекшеліктері
Жүріс ойыншылар тарапынан кезектесіп жүріледі. Жүрісті кімнің жасайтыны жеребемен немесе қарсыластардың келісімімен анықталады.
Жүріс жасау үшін өз жағыңыздағы отаулардың бірінен бар құмалақтарды қолға алып, біреуін орнына қалдырып, солдан оңға қарай бір-бірлеп таратамыз. Тарату сәтінде құмалақтар өз отауларымыздан асып кететін болса, қарсыластың отауына таратамыз. Егер соңғы құмалақ қарсыластың тақ санды құмалағы бар отауына түсіп, ондағы құмалақтарды жұп қылса (2, 4, 6, 10, 12 және т.б.), сол отаудағы құмалақтар ұтып алынып, өз қазанымызға салынады. Егер соңғы құмалақ қарсыластың жұп санды құмалағы бар отауына түсіп, тақ қылса немесе өз отауымызға түссе, құмалақ ұтып алынбайды. Мәселен, жоғарыдағы тақтадағы алғашқы жағдайда бастаушы №7 отаудағы 9 құмалағын таратса, соңғысы қарсыласының №6 отауына барып түседі және ондағы 9 құмалақ соңғы құмалақпен 10 болып, ұтып алынады және қазанға салынады. Сол кезде тақтада төмендегідей жағдай қалыптасады.
–
9
9
9
–
10
10
10
10
10
9
9
9
9
9
9
1
10
10
10
Отаудағы жалғыз құмалақ көрші отауға жүргенде орны бос қалады.
Жүріс жасаған кезде отауларға құмалақ салмай немесе 2-3 құмалақ бөліп алып жүруге болмайды.
ІІ. Тұздық алу ережесі
Тоғызқұмалақ ойынында құмалақтан басқа ойында бір рет қарсыластың отауын ұтып алуға да болады. Оны ежелде – “тұзды үй”, қазіргі тілде – тұздық деп атайды.
Тұздық алу үшін жүріс жасаған кезде, қарсыластың екі құмалағы бар отауына таратқан құмалағыңыздың соңғысын түсіру керек. Сонда сол отауда қалыптасқан 3 құмалақпен бірге отау да ұтып алынып, ойынның аяғына дейін сіздің меншігіңізге айналады. Енді жүріс жасалған сайын тұздық алынған отауға түсетін бір құмалақ, міндетті түрде сіздің қазаныңызға салынып отырады. Тұздық алынған отауға арнайы белгі қойылады. Жазбаша түрде – Х. Мәселен, төмендегі диаграммаға қарайық.
–
–
10
10
1
11
11
11
11
11
10
10
10
10
10
10
2
11
1
12
Осы жағдайда қостаушы ойыншы №7 отаудағы 10 құмалағын тарату арқылы, соңғы құмалағын бастаушының №7 отауына түсіріп, ондағы 2 құмалақты үшеу етіп, осы құмалақтарды ұтумен қатар, осы отауға тұздық жариялайды. Сонда төмендегі жағдай қалыптасады.
3
1
11
1
1
11
11
11
11
11
11
11
11
11
11
11
Х
11
1
12
Ендігі кезде бүкіл ойын барысында №7 отау – қостаушының меншігіне айналады.
Тұздық ойында бір рет алынады және №9 отаудан ешқашан алынбайды.
Тұздық аттас отаулардан алынбайды. Мысалы, жоғарыдағы диаграммадағы жағдайда қостаушы ойыншы №7 отаудан тұздық алды, енді бастаушы ойыншы ойын барысында бұл отаудан тұздық алуға қақысы жоқ.
ІІІ. “Атсырау” ережесі
Ойын аяқталуға жақындаған сайын әр ойыншының отауларындағы құмалақ таусыла бастайды. Әр құмалақ ұтып алынған сайын немесе тұздыққа түскен сайын қарсыластардың жүріс мөлшері кеми береді. Сондықтан ойын соңында қарсыластардың бірінің отауларында жүріс жасай алмайтын жағдай да кездеседі.
Ойыншылардың бірінің отауларындағы құмалақты бірінші таусып алып, жүріссіз қалуы – атсырау деп аталады.
Атсырауға ұшыраған ойыншының қарсыласы бұл жағдайда қосымша бір жүріс жасап, барлық құмалақтарды өз қазанына салып алады. Мысалы:
78
1
1
1
Х
1
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
Х
–
4
76
Осы тақтадағы жағдайда жүріс бастаушыдан. Ол №9 отаудағы 4 құмалағын таратады. Өз кезегінде қостаушы №1 отауға түскен 1 құмалақты жүреді. Бастаушы №9 отаудағы жалғыз құмалақты 1 отауға салады. Қостаушы кез келген отаудағы құмалақпен, мәселен, №1 отаудағы 1 құмалақпен жүріс жасайды. Сонда төмендегіше жағдай туындайды:
78
1
1
1
Х
1
–
1
3
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
76
Енді қостаушы отауларындағы 8 құмалақты қазанына салып, ойынның есебін жүргізеді. Есеп 76-86. Қостаушы ұтты.
Егер “атсырау” жағдайында қосымша жүріс жүрілген кезде, құмалақтар амалсыздан қарсыластың отауларының біріне түсіп, жүріс беретін болса, ойын әрі қарай жалғаса береді.
Мәселен, төмендегі тақтадағы жағдайға назар аударайық.
78
1
1
–
Х
–
–
–
–
–
Х
–
–
–
–
–
1
1
3
77
Жүріс ақ жағынан:
1. 89 91 (79)
2. 78 89
3. 89 91 (80)
Ендігі кезекте төмендегідей жағдай орын алады.
80
–
–
–
Х
–
–
–
–
–
Х
–
–
–
–
–
–
–
5
77
Жүріс ақ жағынан.
Амал жоқ
4. 94 жүрісін жасайды. Қара жағы 12 жүреді.
5. 91 12 ақ жағы ұтылып қалады.
Сонымен қатар ойыншы ойын барысында 82 құмалақ жинаса да, нәтиженің дәлдігі үшін ойынды соңына дейін ойнауы тиіс.
ТОГЫЗКУМАЛАК.
ПРАВИЛА ИГРЫ
1. Основные правила игры
В тогызкумалак играют на специальной доске два человека. Игральная доска состоит из 2 казанов, 18 лунок в которых размещено 162 кумалака. В начале игры каждому игроку принадлежит по одному казану и по 9 лунок, в каждой из которой по 9 кумалаков, в общей сложности каждому игроку достается по 81 кумалаку.
Нумерация лунок доски начинается слева направо. Каждой лунке противников присвоен порядковый номер от 1 до 9. Печатное изображение доски называется диаграммой.
Первоначальная позиция игры следующая: в каждой лунке находится по девять шариков, казаны пусты/Диаграмма №1/.
№ 9 №8 №7
№6 №5 №4
№3 №2 №1
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
9
№ 1 №2 №3
№ 4 №5 №6
№ 7 №8 №9
Диаграмма №1
Клетки с цифровыми номерами на рисунке – лунки доски. Отдельно стоящие две клетки являются казанами противников. Для ясности начинающего игрока будем называть – белыми, а второго игрока – черными. Отметим, что в дальнейшем на диаграммах нижнюю половину клеток с номерами от 1 до 9 и отдельно стоящую нижнюю клетку будем считать расположением белых, а верхнюю расположением черных.
I.Правила хода
Игроки делают ход по очереди. Кто ходит первым – выбирается по жребию либо по соглашению игроков.
1. Игрок, делающий ход, берёт все шарики из любой лунки, находящейся с его стороны, и начиная с той же лунки /то есть один оставляет на месте/ раскладывает по одному шарику в лунки против часовой стрелки. После девятой лунки со своей стороны следует первая лунка соперника и т.д. Если последний шарик попадает в одну из лунок соперника, и если число шариков в той лунке будет четным, то ход считается результативным и игрок забирает все шарики из этой лунки в свой казан. Если же последний кумалак попадает в лунку соперника с четным количеством кумалаков и делает его нечетным (кроме 3), либо попадает в лунку ходящего, то кумалаки не выигрываются. Например, если на верхней диаграмме, начинающий возьмет кумалаки из лунки №7 и разложит их слева направо, последний кумалак попадает на сторону соперника в лунку №6, количество кумалаков в ней становится 10, и они все перекладываются в казан ходившего. На доске появляется следующее положение /диаграмма №2 /.
–
9
9
9
–
10
10
10
10
10
9
9
9
9
9
9
1
10
10
10
Диаграмма №2
2. Если в лунке всего 1 кумалак, то кумалак перекладывается в соседнюю лунку, а лунка остается пустой.
3. Во время хода запрещено пропускать лунки либо брать из лунки не все кумалаки.
II.Правила получения «туздык»
В тогызкумалаке кроме кумалаков есть возможность один раз выиграть лунку соперника. Правила туздыка придают игре особый интерес. А также взятие туздыка дает игроку значительный перевес. Как взять «туздык»?
4. Если при очередном ходе последний из распределяемых шариков игрока попадает в лунку соперника с двумя шариками, то эти три шарика игрок забирает в свой казан и объявляет данную лунку «туздыком». Этим ходом игрок выигрывает целую лунку соперника и все, что попадет в лунку-туздык, он забирает в свой казан. Таким образом туздык обозначает – выигрыш у соперника одной из лунок.
В лунку, ставшую туздыком, ставится специальный указатель. В письменной форме ее обозначают Х. Например, посмотрим на №3 диаграмму:
–
–
10
10
1
11
11
11
11
11
10
10
10
10
10
10
2
11
1
12
Диаграмма №3
В этом случае черные берут из лунки №7 10 кумалаков и распределив их по лункам, кладут последний кумалак в лунку №7 соперника. В этой лунке становится 3 кумалака, которые переходят в казан ходившего, а лунка – в его собственность, становясь туздыком. Взглянем на №4 диаграмму:
3
1
11
1
1
11
11
11
11
11
11
11
11
11
11
11
Х
11
1
12
Диаграмма №4
Теперь на всем протяжении игры лунка №7 начинающего игрока принадлежит сопернику.
5.Туздык можно получить только один раз за игру, туздыком может быть любая лунка, кроме №9.
6. Туздык не может быть одноименной лункой. Например, на верхней диаграмме продолжающий игрок сделал туздыком лунку №7, теперь у начинающего нет права сделать из нее же свой туздык.
III.Правило «атсырау»
В процессе борьбы силы сторон постепенно “истощаются”, позиция упрощается, количество кумалаков в лунках игроков постепенно уменьшается и игра переходит в последнюю решающую стадию – окончание. У обеих сторон на доске остаются считанные ходы. В конце концов, возникает позиция, когда у одного из игроковзаканчиваются кумалаки, и он не может ничем ходить.
7. Позиция, когда один из игроков не может ходить, потому что в его в лунках закончились кумалаки, называется «атсырау».
8. Если один из игроков попадает в позицию «атсырау», другой игрок имеет право сделать еще один ход и положить все кумалаки в свой казан. Например:
78
1
1
1
Х
1
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
Х
–
4
76
Диаграмма №5
В этой позиции ход у начинающего. Он из лунки №9 раскладывает 4 кумалака. В свою очередь черные ходят кумалаком из лунки №1. Дальше, начинающий ходит опять из лунки №9 единственным оставшимся кумалаком. Второй игрок в свою очередь опять ходит из какой-нибудь лунки, например №1. Получается следующая ситуация (диаграмма №6):
78
1
1
1
Х
1
–
1
3
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
76
Диаграмма №6
В этом случае черные выкладывают все оставшиеся 8 кумалаков в свой казан и проводится подсчет результатов. Счет 76-86, выиграл второй игрок (черные).
9. Если в позиции «атсырау» в момент произведения дополнительного хода один из кумалаков попадает в лунку соперника и даст ему возможность ходить, игра продолжается.
Суть игры заключается в том, что для победы игрок должен выиграть у соперника более 81 шарика (значит, 82 и более). Если 81 – то ничья.
