Сабақтың тақырыбы: «Бала бол, басқа бол, бәріне – заң біреу» Мақсаты: а) Адам құқықтарын сақтау, өз құқықтары мен міндеттерін жүзеге асыруға дайындық қабілеттілігін қалыптастыру. ә) Оқушыларға адам құқығы, бала құқығы, құқықты алаң, оқушының құқығы мен міндеті ұғымдарын меңгерту, проблемалық жағдаяттарды құқықтық тәсілмен шешуге үйрету. б) Оқушыларға өз құқықтары мен еркіндіктерін шектеп ұстау міндеттілігі туралы, құқықтық нормативтік актілерді орындай, құрметтей білуге үйрету, адамгершілікке, елжандылыққа, құқықтық сауаттылыққа тәрбиелеу. Көрнекілігі: Ата Заң, тәртіп туралы нақыл сөздер, Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы Заңы, интерактивті тақта. Сабақтың түрі: құқықтық сауаттандыру Сабақтың барысы І. Ұйымдастыру кезеңі
ІІ. Кіріспе
Мұғалімнің Заң туралы кіріспе сөзі
ІІІ. Негізгі бөлім Тренинг «қол соғыңыздар, егер …» ойыны «Бала құқығы туралы халықаралық конвенция» Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы Заңы Заң сөздікшесі Балаларды қорғауға арналған халықаралық күндер «Әрекет-қабілеттілік пирамидасы» «Өз құқығыңды біл!». Баланың құқықтары мен міндеттері «Менің құқығым» тренинг «Ой жалғау» «Кім тапқыр?» Тренинг «Ассоциация»
ІV. Қорытынды Ата Заң- қорғанымыз. «Азамат жолы-ар жолы» демекші, ешкімнің ала жібін аттамай, өз құқымызды да, өзгенің құқығың да бұзбай тәуелсіз елдің арқа сүйер айбынды, ақылды ұл-қызы болып өсейік. «Еліміздің ертеңгі тағдыры сіздермен байланысты» деген еді Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев. Ендеше сабағымыөдың соңынды сендерге мынадай үндеу тастағым келеді.Жас жеткіншек! Сен өзіңді құрметтеуге тиіссің. Бойындағы бар қабілетіңді тек жақсылыққа бағыттай біл. Зиянды әдеттерден, ішімдіктен, шылымнан, есірткіден аулақ бол. Ар-намысыңды биік ұста. Өз тағдырың-өз қолыңда. Өзіңе сен. Өзіне сенімді адам ғана өзгелердің теріс әсеріне бағындай өзін сақтай алады. Тәртіпті бол, өз құқығыңды дұрыс пайдалан. Сен ел үшін керексің, өйткені сен- тәуелсіз еліміздің болашағысың.
Әнұран орындалады. (сынып ұжымы) Тренинг барысы:. «Қол соғыңыздар, егерде …» ойыны — сіздер бүгін жақсы көңіл-күймен және жаңа білім алуға келсеңіздер; — кімді адам құқығы, оның ішінде баланың құқықтары ойландырады; — кім адам құқықтарын және бала құқықтарын сақтап және құрметтей отырып жұмыс істеуге дайын. Заң дегеніміз- қоғамның негізгі тірегі. Қоғам деп отырғанымыз-мына біздер. Ата Заңымыз- еліміздің рәміздерінің бірі. Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев «Конституция — бұл да ел рәміздерінің бірі. Сондықтан негізгі Заңды елдің Туы, Әнұраны, және Елтаңбасы секілді қадірлеу, құрметтеу-біздің парызымыз» деген. Сондықтан әрбір адамның заң талабына бағынып жат қылықтар, өрескел тәртіп бұзушылыққа бармауы, өзіне жүктелген міндетті уақытылы орындаудың өзін еліміздің Ата Заңын, халықты құрметтеуі деп білуімізге болады. Конституция- елдің барлық ережелері жинақталған мемлекеттің негізгі құжаты. Сондықтан да біз оны Ата Заң деп құрметтейміз. Әрбір адам өзінің де, өзге елдің заңына бағынуға міндетті. Әр мемлекеттің өзіне тән заңы бар. Олой болмағанда дүние астаң-кестеңі шығып, небір жан түршігерлік нәрселер болар еді. Сан мыңдаған жылдар бұрын адамзат пайда болды. Міне, сонымен қатар түрлі мәселелер де туындай бастады. «Адамдар не істеуге болады, не істей алады?» деген сұрақтар туындай бастады. Міне, осы кезде әр елдің заңы, ережелері шыға бастады. Міне, балалар, адамның шыр етіп жерге түскен минутынан бастап оның өмірін, денсаулығын, тыныштығын қорғап отырған заң бар. Бұл заң- 1948 жылы 10-желтоқсанда қабылданған «Адам құқығының жалпыға бірдей декларациясы», сонымен қатар 1959 жылы қабылданған «Бала құқықтары декларациясы». Міне осы декларациядан кейін 61 ел қол қойған 1989 жылы 20-қарашада «Бала құқығы туралы конвенция» қабылданды. Қазірде бұған 91 мемлекет кірген. Конвенция дегеніміз- арнаулы мәселелер жөніндегі келесім шарт. Осы Конвенция негізінде 2002 жылы тамызда Қазақстанда «Бала құқығы туралы» Заң қабылданды. Бұл Заң 10 тарау, 53 баптан тұрады. 2002 жылы 2-қыркүйекте Қазақстан «Бала құқығы туралы конвенцияға» қол қояды, сөйтіп қазақстанның «Бала құқығы туралы заңы» енгізілген. Қазақстан Республикасындағы баланың құқықтары туралы Қазақстан Республикасының 2002 жылығы 8 тамызда № 345 Заңы 10 тарау, 53 баптан тұрады. 1 тарау. Жалпы ережелер 2 тарау. Балалар мүддесін көздейтін мемлекеттік саясат 3 тарау. Баланың негізгі құқықтары мен міндеттері 4 тарау. Бала және отбасы 5 тарау. Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған баланың құқықтары 6 тарау. Мүгедек баланың құқықтары 7 тарау. Бала және қоғам 8тарау. Баланың құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерін қорғау 9 тарау. Бала жауапкершілігінің және оның мінез-құлқына әсер ету ерекшеліктері 10 тарау. Қорытынды ережелер
«Бала құқығы туралы халықаралық конвенциядан»
Конвенцияға кіретін құқықтардың бәрі барлық балаға бірдей тарайды. Конвенцияға қол қойғаннан кейін балаларды кемсітуден қорғауға және олардың құқықтарын жүзеге асыруға жәрдемдесу үшін белсенді шаралар қолдану міндетін мемлекет өзіне алады.
«Бала құқығы туралы халықаралық конвенциядан» — Мемлекет әрбір баланың аман-сау өсіп, жан-жақты дамуын қамтамасыз етеді. — Бала өмірге келе салысымен тіркеуге алынады және өзіне есім мен азаматтық алуға құқылы. — Әрбір бала өз отбасында ата-анасымен бірге өмір сүруге құқылы. — Бала мектепте кінәлі болғанда да оны ешкім ұрып жазалауға, кемсітіп қорлауға құқығы жоқ. — Бала тынығуға және мәдени демалуға құқылы. — Әрбір баланың ой-пікір, ар-ождан және дін еркіндігіне құқығы бар. — Бала өзі қалаған спорт түрімен шұғылдануға құқылы. — Бала денсаулығын сақтауға, емделуге құқылы. — Бала өз ойын еркін айтуға құқылы.
Сөздікпен жұмыс. Балалар адамға қатысты барлық құқықтарға ие, бірақ ересектерге қарағанда өз құқықтарын қорғау мүмкіндіктері аз болғандықтан ерекше құқықтық қорғауды қажет етеді. Қазақстанда балалардың құқығын қорғау үшін арнайы күндер берілген. 1-маусым Балаларды қорғаудың халықаралық күні 20-қараша Балалардың дүниежүзілік күні 10-желтоқсан Адам құқығы күні 10-желтоқсан 1948 жылы Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясын БҰҰ қабылдады. 1959 жылы Әлемде бала құқығының халықаралық күнін мерекелеу Декларацияны жариялаудан басталды. 1979 жылы Балалардың халықаралық жылы өтті 20-қараша 1989 жылы БҰҰ-да Бала құқықтары туралы Конвенция қабылданды 28-қазан 1993 жылы Қазақстан Республикасының тұңғыш Конституциясы қабылданды 8-маусым 1995 жылы Қазақстан Бала құқықтары туралы Конвенцияны бекітті. «Әрекет-қабілеттілік пирамидасы». 40 жас- Президент 30 жас -Сенат депутаты 25 жас – Полиция, сот 20 жас- Маслихат депутаты 18 жас- Сайлау, үйлену құқығы 17 жас- Өсиет жазу құқығы 16 жас- Төлқұжат, еңбек ету құқығы, қылмыстың барлық түрлері бойынша жауапқа тартылу 15 жас- Жұмыс істеу (рұқсатпен) 14 жас- Қылмыстық ісі үшін жауапқа тартылу, еңбекақыға иелік ету 10 жас- Асырап алуға, қорғаныш болуға келісім беру, ата-аналардың бірімен тұруын таңдау құқығы 6-7 жас-Тұрмыстық келісім шааралар, мектепке оқуға баруға 0 жас- Туу, құқық қабілеттілікке ие болу
«Өз құқығыңды біл!» 15-бап 14-бап 12-бап 11-бап 10-бап 9-бап 8-бап 3-тарау. Баланың құқықтары мен міндеттері.
«Менің құқығым» (Әрбір бала-орындарынан тұрып бір-бір құқықтан айтады) Сұрақ: Сен өз құқығың туралы не айтар едің? Сұрақ: Бала құқығының қандай түрлері таныс? Сұрақ: Күнделікті өздерің қолданып жүрген құқықтарыңды ата? Мұғалім: Әрбір адамзат құқықтырын пайдаланып қана қоймай өз міндеттерін де білуі, орындауы керек. Ал Қазақстан Республикасының азаматтарының міндеттері мыналар: Заңдарға бағыну Басқа азаматтардың құқықтарын, бас бостандықтарын, арын құрметтеу. Мемлекет рәміздерін құрметтеу Салықты төлеу Тарихи және мәдени байлықтарды сақтау Табиғатты және табиғат байлықтарын сақтау Ата-аналардың балаларына қамқорлық ету міндеттерін орындауы Орта мектеп білімін алу Қазақстан Республикасын қорғау Ал азаматтар өз міндеттерін дұрыс орындамаса, ол құқық бұзушылық болып табылады. -Балалар, құқық бұзушылық деген қылмыс екен. Ал біздің өз арамызда қылмыс жасау жағдайлары болған жоқ, бірақ тәртіп бұзушылықтың өзі қылмысқа апарып соғары белгілі. Қандай бала тәртіп бұзады? Әрине, тәртіпсіз бала. Ал тәртіпсіз бала деп қандай баланы айтар едіңдер. /Оқушылар жауаптары тыңдалады/
Тәртіпті бала-сүйініш, төбең бір көкке жетеді. Тәртіпсіз бала- күйініш, төмендеп басың кетеді. Ұрыншақ бала жаныңда: ұрыс пен керіс, айқай-шу, Ұстамды бала маңынан ұнамды қылық байқайсың.
Кім тапқыр? Мемлекет билігінің қайнар көзі Халық (3-бап) Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Рәміздері қашан қабылданды? 1992 жылы Қазақстан азаматы екінші, басқа елдің азаматтығын алуға құқықты ма? Жоқ (10-бап) Өз дінім мен ұлтымды айыптауға құқығым бар ма? Иә (19-бап) Әркімнің еңбек ету бостандығына, қызмет пен кәсіп түрін таңдауға құқығы бар ма? Иә (23-бап) Президент кәсіпкерлік қыметпен айналыса ала ма? Жоқ (43-бап) Елімізде жоғары өкілетті орган Парламент (49-бап) Қазақстан азаматы болуға қашан құқылысыз? Дүниеге келген кезде (12-бап) Еліміздің төл мейрамдарын атаңыз? Конституция күні
Республика күні Тәуелсіздік күні
4 топ бойынша Конвенция баптарының шектеулері және түсінік беру тапсырмалары Аассоциация әдісі. Сізде қандай түсінік пайда болады, мына сөздерді естігенде: «аман қалу» бізге аман қалу үшін не істеу қажет «даму» бізге даму және өсу үшін не қажет «қорғау» бізге қорғалу үшін не қажет «қатысу» бізге қоғам өміріне қатысу үшін не қажет Кіші-топ үшін тапсырмалар. Осы тапсырма үшін әр топтан (шағын баптар тізімін қолдануға болады және 4 парақ бір топтан: Аман қалу құқығы баланың өмір сүруге мұқтаждығы мен оның мұқтаждығы қанағаттандыру, ол негізінен лайықты өмір сүру болып табылады, медициналық қамтамасыз ету мүкіншілігі, тамақтану, киім-кешек, баспанамен қамтамасыз ету. Даму құқығы оған бәрі кіреді, балаға өз мүмкіншілігін дамытуға қажет барлық жағдайлар: білім алу құқығы, ойнау, демалу, мәдение, ақпарат алу, ой еркіндігі, діни еркіндігі жатады. Қорғалу құқығын қажет етеді, балалар зорлық-зомбылықтан және қанаудан қоғалу қажет. Ерекше көңіл босқын-балалар проблемасына, зорлық-зомбылық пен жапа көрген балалардың, әскери дауларға тартылған, балаларды еңбекке, жасөспірімдерді жыныстық және нашақорлық қанауда қолданған проблемаларға бөлінген. Қатысу құқығы ел мен қоғам өміріне баланың белсенді қатысуына мүмкіндік беру. Олар бейбітшілік жиналыстар ұйымдастыру құқығы, балалардың өміріне қатысты проблемаларды көтеруге толық құқығы бар. Балалар ержету кезеңінде қоғам өмірене толық белсенді қатысу үшін мүмкіндік жасалып, өмірде жауапты істерде шешім қабылдай алуға дайындау. Қорытынды Ата Заң- қорғанымыз. «Азамат жолы-ар жолы» демекші, ешкімнің ала жібін аттамай, өз құқымызды да, өзгенің құқығың да бұзбай тәуелсіз елдің арқа сүйер айбынды, ақылды ұл-қызы болып өсейік. «Еліміздің ертеңгі тағдыры сіздермен байланысты» деген еді Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев. Ендеше сабағымыөдың соңынды сендерге мынадай үндеу тастағым келеді.
