Баяндама Дамыту ойындары

?азіргі кезе?де ?о?амда болып жат?ан к?п ?згерістер мен ?леуметтік те?сіздіктер, отбасылы?, ?о?амды?, экологиялы?, экономикалы? да?дарыстар ж?йке ж?йесі б?зыл?ан, психикалы? дамуында тежелуі бар балаларды? к?беюіне ?келіп отыр.
Психикалы? дамуында тежелуі бар балалар?а тез шаршау, с?здік ?орыны? аз болуы, ойын ж?не іс-?рекетті? ?алыптасу б?се?дігі, ?абылдауы баяу ж?не ойлау ?ызметіні? т?мендігі, логикалы? ойлауыны? ?алыптасу ?иынды?ы т?н.
Психикалы? дамуында тежелуі бар балалар – ?детте ?за? уа?ытта ?р т?рлі себептегі нау?астар салдарынан, т?рлі созылмалы аурулардан, туа біткен ж?не ж?ре пайда бол?ан соматикалы? ж?йедегі а?аулардан, балалар неврозынан жапа шеккендер. К?п жа?дайда м?ндай балалар ?лсіз, ?лжуаз, ?ор?а? ж?не т?л?алы? ?арым-?атынаста шектеулі болып келеді. К??іл-к?йіні? т?мендеуі баланы? орталы? ж?йке ж?йесіні? дамуына ?сер етеді ?рі шектейді. Алайда, нау?асынан сауы??ан балалар ?з ?атарын ?уып жете алады.
Мектеп табалдыры?ын атта?ан бала ?иын да ?ызы?ты ?мірге енеді. Ол бірте-бірте ?з ?атарластарымен ж?не м??алімдермен ?арым-?атынас ?ліппесін ме?гере бастайды. Педагог-психолог ?алымдарды? зерттеуі бойынша мектепке келген бала ж?йелі о?у?а дайын болады. Мектепке келгеннен кейін балада бірнеше психикалы? ?згерістер пайда болады. Олар:
- ?з мінез-??л?ын, т?ртібін ба?ылай алады;
- ?з ойын жина?тап ?орытады;
- С?йлеуді практикалы? т?рде жете ме?гереді;
- Бас?алармен ?арым-?атынас ??ра біледі;
- ?о?амды? іс-?рекеттерге белсенділік білдіреді.
?азіргі та?да жалпы орта білім беретін мектептерде ?лгерімі т?мен о?ушыларды? 50 пайызын психикалы? дамуы тежелген (ПДТ) балаларды? ??райтынды?ы б?гінгі к?ні ?ылыми т?рде д?лелденіп отыр. Дефектологтар В.И.Лубовский, К.С.Лебединская зерттеулерінде балаларды? жас м?лшері бірдей бол?анымен, психикалы? дамуы ?рт?рлі болуы м?мкін екендігі, я?ни, балаларды? интеллектуалды ?абілетіні? жасына с?йкес келмейтіндігі ерекше атап к?рсетілген. Психикасы дамуы тежелген (ПДТ) дегеніміз ?ылымда психика дамуыны? уа?ытша артта ?алуы деп т?сіндіріледі.
?азіргі уа?ытта ПДТ балаларды этимологиялы? ?а?ида негізінде жіктеу ?олданылуда (К.С.Лебединская).
Психикалы? дамуды? тежелуі 4 топ?а б?лініп ?аралады:
1. Конституциялы?;
2. Соматикалы?;
3. Психогендік;
4. Церебралды?-органикалы? себептерден пайда бол?ан.
Со??ы жылдары елімізде арнайы білім беру ?ажеттіліктері бар балалар?а арнал?ан о?у-т?рбие мекемелеріні? ерекше т?рі – арнайы мектептер ж?ні к?пшілік жалпы білім беретін мектептер ішінен ПДТ балаларды те?естіруге арнал?ан арнайы сыныптар б?ліне бастады.
Жалпы орта білім беретін мектепте т?зете - дамыта о?ыту сыныптарына ?рт?рлі биологиялы?, ?леуметтік себептер салдарынан о?уда, мектепке бейімделуде ?иынды? келтіретін балалар тобы ?абылданады. Б?л сыныптарда о?итын психикасыны? дамуы тежелген балалар ?р уа?ытта н?тижеге жету ?шін ба?ылаудан тыс ?алмауы ?ажет. Психолог, сынып жетекшісі, ата-ана ты?ыз байланыста бол?ан жа?дайда баламен ж?ргізілетін ж?мыс н?тижелі болады, я?ни баланы? ?з-?зіне деген сенімділігін арттыру ар?ылы т?зету- дамыту ж?мыстарын ж?ргізу тиімді.
Психикалы? дамуы тежелген балалармен ж?ргізілетін психологиялы? т?зету-дамыту ж?мыстарыны? т?рлері к?п. Психологиялы? т?зету ж?мыстарын ж?ргізуді? принциптері т?мендегідей:
1. Баланы? жеке т?л?алы? ерекшеліктерін аны?тау;
2. Шаршап кетпеуін ?ада?алау;
3. О?у ?рекетін ойын т?рінде ?йымдастыру, ке?істікті ба?дарлауын дамыту;
4. Ойын да?дыларын о?у ?рекетіне аудару;
5. Арнайы ?дістемелермен о?ытуды ?йымдастыру;
6. Жылды? диагностикалы? даму де?гейін салыстыру.
Мамандарды? о?ыту т?зету процесінде ?дістемелік н?с?ауларды д?рыс ж?не жо?ары де?гейде ?йымдастыруына байланысты психикалы? дамуы тежелген балаларды ?з жасында?ы балаларды? даму де?гейіне жеткізуге болады.
Адамдарды? бір-бірімен ?арым-?атынасы ?те к?рделі процесс. ?орша?ан адамдармен ?арым-?атынас жасауда ?иынды? к?ретін балаларды?, ?жым?а бейімделуі мен білімді ме?геруінде кедергілер болады. Сол себептен б?л о?ушыларды сыныптастарымен те?естіру немесе ?атар?а ?осу негізінде ойын терапиясыны? ма?ызы ?те зор. Ойын іс-?рекеті баланы? танымды? ?абылдауына тікелей байланысты ж?ргізілгені д?рыс. Себебі ойын – о?ушыны? психикалы? процестерін дамытуды? бірден-бір к?зі. Ойын кезіндегі баланы? психологиялы? ерекшелігі мынада: олар ойнайды, эмоциялы? ?сері ?рістейді, белсенділігі артады, ерік ?асиеті, ?иял елестері дамиды.
Баланы о?у?а ?ызы?тыру ж?не дамыту ма?сатында, ?орша?ан ортамен байланысын ны?айту ?шін к?нделікті саба? алдында, ашы?ты?, сенімділік де?гейін, эмоционалды? еркіндігін ж?не ?жымда бірауыздылы? орнату?а жа?дай жасайтын ж?мыстар ж?ргізген ж?н. Сонымен бірге баланы? танымды? іс-?рекетін ?алыптастыру барысында ?рт?рлі психологиялы? жатты?улар т?зете-дамыту ойындарын ?ткізу ?ажет. Дамыту ойындары – б?л баланы? танымды? ж?не ерік-эмоциялар сферасын дамыту?а ба?ыттал?ан іс-?рекет.
К?мекші ??рал ретінде ?олданылатын дамыту ойындары ар?ылы т?зету ж?мыстарыны? алатын орны ерекше екені с?зсіз. Осы ма?сатта психологиялы? дамуы тежелген о?ушылар?а т?мендегі ойындарды ж?ргізу ?сынылады.
1. «Сенемін-сенбеймін» ойыны
Ма?саты: зейінні? т?ра?тылы?ын дамыту.
Балалар ше?бер ??рып отырады. Психолог допты кез келген бір бала?а ла?тырып, былай деп айтады:
- Піл ?шу біледі;
- ??стар апанда ?йы?тайды;
- Балы?тар ??рлы?та ?мір с?реді, т.с.с.
Балалар педагог тек шынды?ты айт?ан кезде ?ана допты ?а?ып алулары керек. Егер бала жа?ылысып, допты ?а?ып алатын болса, онда о?ан ескерту карточкасы беріледі. Бір ескерту алма?ан бала «е? зейінді бала» болып есептеледі.
2. «А?ылды ?кі» ойыны
Ма?саты: баланы? тіл байлы?ын дамыту.
Балалар?а ?рт?рлі орман мекендеушілеріні? суреттері бар карточкалар таратылады. Балалар орта?а шы?ып, ше?бер ??рып т?рады. Санама? ар?ылы бір бала та?дап алынып, ?кі етіп та?айындалады. А?ылды ?кі бол?ан бала ортада т?рады. Енді ше?бер бойында т?р?ан балаларды? біреуі ?зіні? ?олында?ы карточкада?ы бейнеленген жануарды? басына т?скен бір жа?дайды айтады ж?не оны шешу ?шін а?ыл беуін с?райды.
Мысалы: Орманда екі ?оян бір ?лкен жидек тауып алып, о?ан таласып ?алды. Не істеуге болады?
?кіні? а?ылы: жидек біреу бол?анды?тан ?ояндар оны анасына сыйласын.
Ал егер, ?кі а?ыл айта алмаса, онда ол кімге а?ыл бере алмады сол бала оны? орнына а?ылды ?кі болады.
3. «Айт?ыштар» ойыны
Ма?саты: іс-?рекетін ба?ылай алуды дамыту.
- Балалар, мен сендерге с?ра? беремін. С?ра??а тек «Айт» деген команда берілген кезде ?ана жауап беру керек.
- Сендерді? кластары?да?ы ?абыр?аны? т?сі ?андай?
- Б?гін аптаны? ?ай к?ні?
- 100+54 ?ос?анда неше болады?

4. «??гіме ??растыру» ойыны
Ма?саты: есту ар?ылы ?абылдау ?абілетін дамыту.
Н?с?ау: ?р ойыншы кезекпен кезек бір-бір с?зден айтып шы?ады, н?тижесінде орта? ??гіме пайда болу керек. ?з с?зін айтпастан б?рын алды??ы с?здерді ?айталап шы?у ар?ылы с?йлем ??рау ?ажет.
5. «Жал?астырушы жіп» ойыны
Ма?саты: адамдар арасында?ы ?арым-?атынасты ба?алау?а ?алыптастыру.
Балалар отырады, айналдыра м??алімнен бастап жіпті бере бастайды. Жіпті ?олына ал?ан ?р адам не сезінеді, ?зі ?шін не керек екендігін, бас?алар?а не тілейтінін айтады. Жіп ?айтып м??алімге келген со?, к?здерін ж?мысп барлы?ы ?шін бір тілекті ішінен тілейді.
Сонымен бірге ?атынас орнату?а арнал?ан «К??іл-к?йімізді жатты?тыру», «Кім екенін тап», «К?пір», «Ауызша волейбол» ,т.б. тренингтерді ?ткізу ?сынылады.
?орыта келгенде, жалпы білім беретін мектепте арнайы сыныптарда о?итын психикалы? дамуы тежелген баланы сыныптастарына те?естіру немесе ?атар?а ?осу барысында ж?мыс н?тижелі болу ?шін, ?р баланы? рухани дамуына психологиялы? – педагогикалы? жа?дай жасай отырып, ?з ортасында ж?не ?зге ?жымда ?зін еркін сезіне алу?а т?рбиелеу, ?зіне ?зі сенімді, жауапкершілік ?асиетті сі?ірген т?л?а ретінде ?алыптастыру ?ажет.

Вы уже знаете о суперспособностях современного учителя?

Тратить минимум сил на подготовку и проведение уроков.

Быстро и объективно проверять знания учащихся.

Сделать изучение нового материала максимально понятным.

Избавить себя от подбора заданий и их проверки после уроков.

Наладить дисциплину на своих уроках.

Получить возможность работать творчески.

=> ПОЛУЧИТЬ СУПЕРСПОСОБНОСТИ УЧИТЕЛЯ <=

Просмотр содержимого документа
«Баяндама Дамыту ойындары »

ДАМЫТУ ОЙЫНДАРЫ АРҚЫЛЫ ПСИХИКАЛЫҚ ДАМУЫ ТЕЖЕЛГЕН БАЛАЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ ІС-ӘРЕКЕТТЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ

Қазіргі кезеңде қоғамда болып жатқан көп өзгерістер мен әлеуметтік теңсіздіктер, отбасылық, қоғамдық, экологиялық, экономикалық дағдарыстар жүйке жүйесі бұзылған, психикалық дамуында тежелуі бар балалардың көбеюіне әкеліп отыр.
Психикалық дамуында тежелуі бар балаларға тез шаршау, сөздік қорының аз болуы, ойын және іс-әрекеттің қалыптасу бәсеңдігі, қабылдауы баяу және ойлау қызметінің төмендігі, логикалық ойлауының қалыптасу қиындығы тән.
Психикалық дамуында тежелуі бар балалар – әдетте ұзақ уақытта әр түрлі себептегі науқастар салдарынан, түрлі созылмалы аурулардан, туа біткен және жүре пайда болған соматикалық жүйедегі ақаулардан, балалар неврозынан жапа шеккендер. Көп жағдайда мұндай балалар әлсіз, әлжуаз, қорқақ және тұлғалық қарым-қатынаста шектеулі болып келеді. Көңіл-күйінің төмендеуі баланың орталық жүйке жүйесінің дамуына әсер етеді әрі шектейді. Алайда, науқасынан сауыққан балалар өз қатарын қуып жете алады.
Мектеп табалдырығын аттаған бала қиын да қызықты өмірге енеді. Ол бірте-бірте өз қатарластарымен және мұғалімдермен қарым-қатынас әліппесін меңгере бастайды. Педагог-психолог ғалымдардың зерттеуі бойынша мектепке келген бала жүйелі оқуға дайын болады. Мектепке келгеннен кейін балада бірнеше психикалық өзгерістер пайда болады. Олар:
- Өз мінез-құлқын, тәртібін бақылай алады;
- Өз ойын жинақтап қорытады;
- Сөйлеуді практикалық түрде жете меңгереді;
- Басқалармен қарым-қатынас құра біледі;
- Қоғамдық іс-әрекеттерге белсенділік білдіреді.
Қазіргі таңда жалпы орта білім беретін мектептерде үлгерімі төмен оқушылардың 50 пайызын психикалық дамуы тежелген (ПДТ) балалардың құрайтындығы бүгінгі күні ғылыми түрде дәлелденіп отыр. Дефектологтар В.И.Лубовский, К.С.Лебединская зерттеулерінде балалардың жас мөлшері бірдей болғанымен, психикалық дамуы әртүрлі болуы мүмкін екендігі, яғни, балалардың интеллектуалды қабілетінің жасына сәйкес келмейтіндігі ерекше атап көрсетілген. Психикасы дамуы тежелген (ПДТ) дегеніміз ғылымда психика дамуының уақытша артта қалуы деп түсіндіріледі.
Қазіргі уақытта ПДТ балаларды этимологиялық қағида негізінде жіктеу қолданылуда (К.С.Лебединская).
Психикалық дамудың тежелуі 4 топқа бөлініп қаралады:
1. Конституциялық;
2. Соматикалық;
3. Психогендік;
4. Церебралдық-органикалық себептерден пайда болған.
Соңғы жылдары елімізде арнайы білім беру қажеттіліктері бар балаларға арналған оқу-тәрбие мекемелерінің ерекше түрі – арнайы мектептер жәні көпшілік жалпы білім беретін мектептер ішінен ПДТ балаларды теңестіруге арналған арнайы сыныптар бөліне бастады.
Жалпы орта білім беретін мектепте түзете - дамыта оқыту сыныптарына әртүрлі биологиялық, әлеуметтік себептер салдарынан оқуда, мектепке бейімделуде қиындық келтіретін балалар тобы қабылданады. Бұл сыныптарда оқитын психикасының дамуы тежелген балалар әр уақытта нәтижеге жету үшін бақылаудан тыс қалмауы қажет. Психолог, сынып жетекшісі, ата-ана тығыз байланыста болған жағдайда баламен жүргізілетін жұмыс нәтижелі болады, яғни баланың өз-өзіне деген сенімділігін арттыру арқылы түзету- дамыту жұмыстарын жүргізу тиімді.
Психикалық дамуы тежелген балалармен жүргізілетін психологиялық түзету-дамыту жұмыстарының түрлері көп. Психологиялық түзету жұмыстарын жүргізудің принциптері төмендегідей:
1. Баланың жеке тұлғалық ерекшеліктерін анықтау;
2. Шаршап кетпеуін қадағалау;
3. Оқу әрекетін ойын түрінде ұйымдастыру, кеңістікті бағдарлауын дамыту;
4. Ойын дағдыларын оқу әрекетіне аудару;
5. Арнайы әдістемелермен оқытуды ұйымдастыру;
6. Жылдық диагностикалық даму деңгейін салыстыру.
Мамандардың оқыту түзету процесінде әдістемелік нұсқауларды дұрыс және жоғары деңгейде ұйымдастыруына байланысты психикалық дамуы тежелген балаларды өз жасындағы балалардың даму деңгейіне жеткізуге болады.
Адамдардың бір-бірімен қарым-қатынасы өте күрделі процесс. Қоршаған адамдармен қарым-қатынас жасауда қиындық көретін балалардың, ұжымға бейімделуі мен білімді меңгеруінде кедергілер болады. Сол себептен бұл оқушыларды сыныптастарымен теңестіру немесе қатарға қосу негізінде ойын терапиясының маңызы өте зор. Ойын іс-әрекеті баланың танымдық қабылдауына тікелей байланысты жүргізілгені дұрыс. Себебі ойын – оқушының психикалық процестерін дамытудың бірден-бір көзі. Ойын кезіндегі баланың психологиялық ерекшелігі мынада: олар ойнайды, эмоциялық әсері өрістейді, белсенділігі артады, ерік қасиеті, қиял елестері дамиды.
Баланы оқуға қызықтыру және дамыту мақсатында, қоршаған ортамен байланысын нығайту үшін күнделікті сабақ алдында, ашықтық, сенімділік деңгейін, эмоционалдық еркіндігін және ұжымда бірауыздылық орнатуға жағдай жасайтын жұмыстар жүргізген жөн. Сонымен бірге баланың танымдық іс-әрекетін қалыптастыру барысында әртүрлі психологиялық жаттығулар түзете-дамыту ойындарын өткізу қажет. Дамыту ойындары – бұл баланың танымдық және ерік-эмоциялар сферасын дамытуға бағытталған іс-әрекет.
Көмекші құрал ретінде қолданылатын дамыту ойындары арқылы түзету жұмыстарының алатын орны ерекше екені сөзсіз. Осы мақсатта психологиялық дамуы тежелген оқушыларға төмендегі ойындарды жүргізу ұсынылады.
1. «Сенемін-сенбеймін» ойыны
Мақсаты: зейіннің тұрақтылығын дамыту.
Балалар шеңбер құрып отырады. Психолог допты кез келген бір балаға лақтырып, былай деп айтады:
- Піл ұшу біледі;
- Құстар апанда ұйықтайды;
- Балықтар құрлықта өмір сүреді, т.с.с.
Балалар педагог тек шындықты айтқан кезде ғана допты қағып алулары керек. Егер бала жаңылысып, допты қағып алатын болса, онда оған ескерту карточкасы беріледі. Бір ескерту алмаған бала «ең зейінді бала» болып есептеледі.
2. «Ақылды үкі» ойыны
Мақсаты: баланың тіл байлығын дамыту.
Балаларға әртүрлі орман мекендеушілерінің суреттері бар карточкалар таратылады. Балалар ортаға шығып, шеңбер құрып тұрады. Санамақ арқылы бір бала таңдап алынып, үкі етіп тағайындалады. Ақылды үкі болған бала ортада тұрады. Енді шеңбер бойында тұрған балалардың біреуі өзінің қолындағы карточкадағы бейнеленген жануардың басына түскен бір жағдайды айтады және оны шешу үшін ақыл беуін сұрайды.
Мысалы: Орманда екі қоян бір үлкен жидек тауып алып, оған таласып қалды. Не істеуге болады?
Үкінің ақылы: жидек біреу болғандықтан қояндар оны анасына сыйласын.
Ал егер, үкі ақыл айта алмаса, онда ол кімге ақыл бере алмады сол бала оның орнына ақылды үкі болады.
3. «Айтқыштар» ойыны
Мақсаты: іс-әрекетін бақылай алуды дамыту.
- Балалар, мен сендерге сұрақ беремін. Сұраққа тек «Айт» деген команда берілген кезде ғана жауап беру керек.
- Сендердің кластарыңдағы қабырғаның түсі қандай?
- Бүгін аптаның қай күні?
- 100+54 қосқанда неше болады?

4. «Әңгіме құрастыру» ойыны
Мақсаты: есту арқылы қабылдау қабілетін дамыту.
Нұсқау: әр ойыншы кезекпен кезек бір-бір сөзден айтып шығады, нәтижесінде ортақ әңгіме пайда болу керек. Өз сөзін айтпастан бұрын алдыңғы сөздерді қайталап шығу арқылы сөйлем құрау қажет.
5. «Жалғастырушы жіп» ойыны
Мақсаты: адамдар арасындағы қарым-қатынасты бағалауға қалыптастыру.
Балалар отырады, айналдыра мұғалімнен бастап жіпті бере бастайды. Жіпті қолына алған әр адам не сезінеді, өзі үшін не керек екендігін, басқаларға не тілейтінін айтады. Жіп қайтып мұғалімге келген соң, көздерін жұмысп барлығы үшін бір тілекті ішінен тілейді.
Сонымен бірге қатынас орнатуға арналған «Көңіл-күйімізді жаттықтыру», «Кім екенін тап», «Көпір», «Ауызша волейбол» ,т.б. тренингтерді өткізу ұсынылады.
Қорыта келгенде, жалпы білім беретін мектепте арнайы сыныптарда оқитын психикалық дамуы тежелген баланы сыныптастарына теңестіру немесе қатарға қосу барысында жұмыс нәтижелі болу үшін, әр баланың рухани дамуына психологиялық – педагогикалық жағдай жасай отырып, өз ортасында және өзге ұжымда өзін еркін сезіне алуға тәрбиелеу, өзіне өзі сенімді, жауапкершілік қасиетті сіңірген тұлға ретінде қалыптастыру қажет.